Malešecy

Malešecy (němsce Malschwitz) su wjes a přisłušaca gmejna něhdźe šěsć kilometrow sewjerowuchodnje Budyšina w Sakskej. Gmejna, kotruž Sprjewja w zapadźe přeběži, leži w Hornjej Łužicy.

Malešecy

němsce	Malschwitz
Malešecy na karće Sakskeje DEC
Wopon
Wopon Malešec
Zakładne daty
stat	Němska
zwjazkowy kraj	Sakska Sakska
wokrjes	Budyski
wysokosć	150 metrow n.m.hł.
přestrjeń	93,27 km²
wobydlerstwo	4.727 (31. dec 2023)
hustosć zasydlenja	51 wob. na km²
póstowe čisło	02694
předwólba	(+49) 035932
awtowa značka	BZ, BIW, HY, KM
Politika a zarjadnistwo
wjesnjanosta	Matthias Seidel (CDU)
adresa	Nawjes 26 02694 Malešecy
webstrona	malschwitz.de
Połoženje Malešec w Sakskej
Karta
wikidata: Malešecy (Q93260)

51.23333333333314.516666666667

Gmejna słuša do připóznateho sydlenskeho ruma Serbow w Sakskej.

Geografija

Powětrowy wobraz Malešec (2019)

Malešanski gmejnski teritorij leži přewažnje w krajinje hornjołužiskeje hole a hatow podłu Sprjewje a Lubaty. Pjata najwjetša gmejna Budyskeho wokrjesa saha wot awtodróhi 4 na juhu nimale hač k Bjerwałdskemu jězorej na sewjeru a wot Budyskeho spjateho jězora na zapadźe hač k hórkam Wysokeje Dubrawy na wuchodźe.

Malešecy mjezuja na gmejnu Hamor (wokrjes Zhorjelc) na sewjeru, gmejnu Wysoka Dubrawa na wuchodźe, město Wóspork a gmejna Kubšicy na juhu, město Budyšin na juhozapadźe a gmejnu Wulka Dubrawa na zapadźe.

Malešanska ewangelska cyrkej

Najwjetša wodźizna gmejny je něhdyša brunicowa jama Olba pola Zubornički. Najwjetšej rěce stej Sprjewja, kotraž přeběži gmejnu wot juha do sewjera, a Lubata, kotraž so blisko Lemišowa do njeje wuliwa. K wjetšim přitokam Lubaty słušatej Albrechtowka a Kotołka. na juhozapadźe gmejny, mjez Malešecami a Delnjej Hórku, ale tež wokoło Hućiny su wjele rybjacych hatow. Stróžanski „Dom tysac hatow“ słuži biosferowemu rezerwatej jako wopytowarski centrum.

Wjes sama leži při wjacorych hatach w bahnojtej nižinje wuchodnje Sprjewje, štož wjedźeše k serbskemu prajidmu w něčim sedźeć kaž Malešecy w błóće.

Ležownostne mjena

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena: Pola Muškownje, Jackonski hat, Muškowski hat, Wulke polo, Dołhe polo, Pola wowčernje, Wulki rukaw, Mały rukaw, Rudle, Pola husćiny, Pola šibjeńcy, Hrodowski hat, Mała hora, Šatec hat, Grabec łuki, Klin, Křiwoš, Zady keŕchowa, Łuh, Biskopic hora, Přitoki, Sćeŕbošća, Pola dwej kamjenjow, Dołhi hat, Wulki hat, Krjeńcec hat, Hajki, Přemjeńki, Kuty, Wopuš, Koblanic jama, Dołha jama, Hanec kuty, Drózny hat, Čertownja (hłuboki hat), Lada, Jězory, Dubcy, Wósrancy, Kozancy, Pěčec wumjeńk, Brězyčki, Bišle, Špankec hatk, Zahrodki, Młynski hatk, Pastončka.

Stawizny

Delnjomalešanski knježi dwór w lěće 1859

W sewjerowuchodźe wuhorbjenja při wuchodnym kóncu wsy njedaloko dróhi do Hliny bě so hižo 1777 předstawizniske pohrjebnišćo namakało. Najstarše wurywanki su někak 3000 lět stare. Nimo někotrych formow z pózdnjeje bronzoweje doby přewažuje keramika klasiskeje Billendorfskeje kultury ze 7. lětstotka do Chrystusa. Pohrjebnišćo na městnje, kotremuž so „stary kěrchow“ praji, wužiwaše so hač do 500 do Chrystusa. W 1990tych lětach wotkrywachu archeologojo při kromje Załhowskich hatow něhdźe 500 metrow sewjernje „stareho kěrchowa“ tež k pohrjebnišću słušace sydlišćo. To běše zdobom rědkosć za Hornju Łužicu, dokelž so tu hač dotal wjele starych pohrjebnišćow, ale jenož zrědka sydlišćo namaka.

Malešecy na sakskej karće z lěta 1824

W srjedźowěku nadeńdźeše so na ležownosći z mjenom „stary hród“ na juhozapadnej kromje Malešec wódny hród, kiž steješe při promjenju Małeje Sprjewje. Twar měješe přeměr wot 50 metrow a běše přez nasyp, kamjentnu murju a 10 metrow šěroku hrjebju škitany. Tuta je hač do dźensnišeho spóznajomna.

Prěnje historiske naspomnjenje sydlišća jako Malswiz sta so w lěće 1225. Prěnjotne staroserbske mjeno Mališovici pochadźa wot wosoboweho mjena Mališ abo Małyš, skrótšenki połneho mjena Malimir.

Malešanski delni młyn

Znajmjeńša wot lěta 1280 namaka so we wsy knježe sydło, kotrež měješe tež ležownostne knjejstwo. 1564 naspomni so ryćerkubło. Malešecy wobstejachu tehdy z dweju wjesneju dźělow (Hornje a Delnje Malešecy) z dwěmaj njewotwisnymaj kubłomaj (Horni dwór a Delni dwór). Tutej kuble zjednoćištej so hakle w lěće 1756, hdyž běštej wobě we wobsydstwje knjeza von Metzrada a so 1773 wot hrabja Andreasa von Riaucour kupištej. Zjednoćenemu ryćerkubłu słušachu 291 wot cyłkownje 620 hektarow wjesnych honow. Wot toho wužiwachu so 59 ha jako haty a pastwišća. Ke kubłu słušeše tež wjeska Křiwa Boršć pola Chwaćic.

Dnja 12. apryla 1715 zničichu so tykowana cyrkwička, šula, Delnjomalešanske ryćerkubło a 14 burskich statokow přez wulki woheń, kotryž bě so w starej korčmje wudyrił.

Malešanska cyrkej bě hižo w 15. lětstotku z filialu Budyskeho tachantstwa a sta so po reformaciji z ewangelskej wosadnej cyrkwju. Dźensniši cyrkwinski twar natwari so po zničenju stareje cyrkwje w lěće 1716 na samsnym městnje a dósta 1913 nowu wěžu. Do Malešanskeje wosady słušeja nimo wsy sameje tež Hućina, Brězynka, Dobrošecy, Plusnikecy a Delnja Hórka. Do poswjećenja Chwačanskeje cyrkwje a załoženja tamnišeje wosady w lěće 1899 běchu tež Ješicy, Mała Dubrawa, Křiwa Boršć a Chwaćicy z dźělemi Malešanskeje wosady.

W bitwje pola Budyšina 20. a 21. meje 1813 běchu Malešecy z bitwišćom mjez francoskimi, ruskimi a pruskimi wójskami a spalichu so nimale dospołnje. Po nowonatwarje wsy dźěłachu tam srjedź 19. lětstotka piwarnja, pjeć palernjow, dwě korčmje, młyn a kosćetołkarnja. W 1920tych lětach wotpaleše knježi dom Hornich Malešec a bu po tym zaso natwarjeny.

W mjezywójnskim času słušachu Malešecy k srjedźišćam towaršnostneho žiwjenja ewangelskich Serbow tutych kónčin (hlej wotrězk Towarstwa). Po Druhej swětowej wójnje bu ryćerkubło wuswojene a jeho ležownosće na noworatarjow rozdźělene. W 1950tych lětach załoži so prodrustwo.

Zagmejnowanja

W lěće 1936 zagmejnowachu so susodne Plusnikecy do Malešec. Při gmejnskej reformje lěta 1994 dóńdźe k zjednoćenju gmejnow Bart, Budyšink, Delnja Hórka a Malešecy do noweje Malešanskeje wulkogmejny. W lěće 2013 přizamknje so susodna Hućina, tak zo wobsteji gmejna mjeztym z 23 wjesnych dźělow.

Sprjewja w Połpicy

Serbskorěčny Lutherowy pomnik pola Delnjeje Hórki

Towarstwa

W Malešecach skutkowachu slědowace serbske towarstwa:

• Serbske towarstwo (1848/49) – čłon Zjednoćenych serbskich towarstwow, kiž załožichu so w oktobrje a nowembrje lěta 1848 we wjacorych gmejnach serbskeje Łužicy; zakaza so w awgusće 1849 zhromadnje z druhimi serbskimi a němskimi „wótčinskimi towarstwami“. W 1920tych lětach eksistowaše za wěsty čas druhe towarstwo ze samsnym mjenom.
• Nalutowarnja a wupožčowarnja za wosadźe Malešecy a Budyšink při Towarstwje serbskich burow (1895–1916) – załoži so jako wotrjad Chróšćanskeho burskeho towarstwa ze zaměrom, serbskich ewangelskich burow z principom drustwa bliže zeznajomjeć a serbske ratarstwo skrućeć; k znatym čłonam słušeštaj Arnošt Holan a Arnošt Bart. K teritorijej dźěławosće słušachu nimo Malešec tež Bozankecy, Brězecy, Čelchow, Klukš, Krakecy, Lemišow, Lětoń, Lichań, Poršicy, Stróža, Zdźar a Zubornička.
• Jednota Sokoła w Malešecach (1921–33) – čłon Serbskeho Sokoła, załožene ze zaměrom skrućenja serbstwa w tehdy hižo chětro germanizowanej Malešanskej wokolinje, 1933 zakazane.

Hač do dźensnišeho wobsteji wjesna skupina Domowiny.

Wobydlerstwo

Po Arnošta Mukowej statistice mějachu Malešecy we 1880tych lětach 582 wobydlerjow, mjez nimi 554 Serbow (95%) a 28 Němcow. Mjez druhim přez přićehnjenje němskorěčnych wuhnatych z wuchoda po Druhej swětowej wójnje so serbskorěčny podźěl zniži. Arnošt Černik zwěsći w lěće 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot 60,6%. Južny dźěl gmejny słuša k teritorijej Budyskeho (ewangelskeho) dialekta, w sewjernych kónčinach so holanski dialekt rěči.

W lěće 1925 bě we wsy samej mjez nětko hižo 570 wobydlerjemi 564 ewangelskich (99%). Po ludličenju lěta 2011 bě 48% wobydlerjow Malešanskeje wulkogmejny ewangelskeje a 3% katolskeje konfesije. 49% njepřisłušachu žanomu nabožinskemu zhromadźenstwu.

Gmejnske dźěle

Ke gmejnje słušeja slědowace wjeski:

wjes	wob.	přer. staroba	♀/♂a	kwocient młodychb	kwocient starychc	wosoby/ domjacnosć
Bart	432	46,6	107	21	41	2,3
Brězecy	62	39,0	114	36	23	2,5
Brězyna	199	46,6	101	26	38	2,5
Brězynka	126	41,7	91	30	26	2,6
Budyšink	429	41,4	101	27	20	2,4
Bukojna	142	42,2	100	25	24	2,5
Delnja Hórka	355	47,0	99	21	34	2,4
Dobrošecy	164	47,9	91	20	36	2,5
Dubrawka	181	43,5	111	25	33	2,9
Hlina	149	43,7	107	21	28	2,7
Hućina	346	46,5	93	21	36	2,1
Lemišow	106	44,1	86	18	31	2,4
Lěskej	45	55,7	80	0	73	2,4
Malešecy	653	42,1	93	31	29	2,5
Nowa Wjes	163	47,7	96	30	47	2,5
Plusnikecy	205	45,6	103	29	35	2,4
Połpica	202	52,2	113	16	50	2,1
Přiwćicy	245	45,7	109	25	34	2,5
Rakojdy	248	43,9	100	31	28	2,8
Skanecy	78	43,8	123	28	26	2,9
Stróža	153	44,1	96	26	26	2,4
Wotpočink	12	47,1	100	13	38	2,0
Zubornička	429	47,3	125	23	41	2,3
gmejna Malešecy	5033	45,1	101	25	33	2,4
podaća po cencusu 2011; staw: 9.5.2011 a: ličba mužow na 100 žonow b: poměr ličby wosobow pod 18 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 c: poměr ličby wosobow nad 65 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65

Politika

Gmejna słuša k sakskemu wólbnemu wokrjesej 56 (Budyšin 5) a k zwjazkowemu wólbnemu wokrjesej 156 (Budyšin I).

Gmejnska rada

Malešanska gmejnska rada ma tuchwilu 15 čłonow. Komunalne wólby lěta 2019 mějachu slědowace wuslědki:

Strony a zjednoćenstwa	2019		2014
	%	sydła	%	sydła
Křesćansko-demokratiska unija Němskeje (CDU)	34,1	7	50,4	10
Swobodni wolerjo	23,1	4	20,4	4
Alternatiwa za Němsku (AfD)	20,5	1	-	-
Swobodna demokratiska strona (FDP)	11,4	2	10,6	2
Lěwica	7,3	1	7,7	1
Bartske sportowe towarstwo 90 z.t.	3,6	0	5,8	1
Nacionaldemokratiska strona Němskeje (NPD)	-	-	3,4	0
cyłkownje	100,0	15	100,0	18
wobdźělenje	72,8 %		60,2 %

Wjesnjanosta

Čestnohamtski wjesnjanosta Malešec je Matthias Seidel (CDU). Wón bu dnja 8. junija 2008 z 51,8 % hłosow za naslědnika Güntera Sodana woleny, kotryž dósta jako najsylniši přećiwny kandidat 41,2 %. Při wólbach 2022 bu ze 70,1 % w zastojnstwje wobkrućeny.

wólby wjesnjanosty

wólba	wjesnjanosta	namjet	wuslědk (%)
2022	Matthias Seidel	CDU	70,1
2015			67,2
2008			51,8
2001	Günter Sodan	Sodan	61,2

Infrastruktura

Bartska zakładna šula

Wobchad

Statna dróha 109 wjedźe přez gmejnske hona a zwjazuje Malešecy a Hućinu z Budyšinom a Niskej. W zapadźe gmejny prěkuje zwjazkowa dróha 156 Delnju Hórku a Lěskej. Mjez Skanecami a Rakojdami běži awtodróha 4 přez gmejnske hona. Na železniskej čarje Lubij–Radwor z dwórnišćomaj w Hućinje a Barće jězdźachu wot 1. meje 1906 hač do nazymy 1972 wosobowe ćahi. W 1990tych lětach so čara tež za nakładny wobchad zawrě a so w lěće 2004 doskónčnje wottwari.

Kolesowanska šćežka „Serbske impresije“ wjedźe wot Barta přez Zuborničku, Stróžu, Lemišow, Załhow, Malešecy a Delnju Hórku dale do Radworja. Sprjewiny kolesowarski pućik přeprěkuje Malešanski gmejnski teritorij wot juha do sewjera a wjedźe mjez druhim přez Delnju Hórku, Malešecy, Połpicu a Nowu Wjes.

Kubłanje

Prěnju cyrkwinsku šulu mějachu Malešecy hižo w lěće 1684. 1807 rozwučowaše tam jedyn wučer 151 dźěći z Malešec, Plusnikec a Dobrošec, kiž wšitcy serbsce rěčachu. Přidatnje k starej šuli na Małomalešanskej 27 natwarichu w lěće 1900 nowu šulu při Hłownej dróze.

W Malešanskej gmejnje su hišće tři šule, a to zakładnej šuli w Hućinje a Barće a wyša šula w Malešecach. Do Hućinjanskeje šule chodźeše w šulskim lěće 2014/15 69 šulerjow, mjez nimi šěsć serbsce wuknjacych. W Bartskej šuli bě w samsnym času 107 šulerjow, wot kotrychž wuknjechu 43 serbšćinu jako cuzu rěč. Malešanska wyša šula měješe w tymle lěće 333 šulerjow.

W baroknym knježim domje Delnich Malešec je wot lěta 2002 WITAJ-pěstowarnja Serbskeho šulskeho towarstwa zaměstnjena. Na samsnym městnje namaka so tež Malešanske gmejnske zarjadnistwo.

Pomniki

Łaćonsko-serbska plata z lěta 1788 nad kěrchowskimi wrotami

• Wopomnjenska plata woporam wuswobodźenskeje wójny lěta 1813 při nawsy.
• Wopomnjenski kamjeń Kurtej Krjeńcej před starej šuli.
• Pěskowcowa plata z lěta 1788 nad zachodom kěrchowa z łaćonsko-serbskim napismom.

Wosobiny

Z Malešec

• Pětr Elias Šěrach (1742–1795) – knihićišćer a nakładnik
• Bohačesć Bjedrich Ponich (1761–1826) – farar, załožer tak mjenowaneje Ponichoweje knihownje
• Jurij Brósk (1833–1915) – farar, přełožowar a basnik
• Jan Awgust Sykora (1835–1921) – farar, spisowaćel a ludowědnik
• Arnošt Sykora (1879–1972) – šewc, Domowinski prócowar
• Kurt Krjeńc (1907–1978) – skałar, dołholětny předsyda Domowiny za čas NDR

We wsy skutkowali

• Hrjehor Martini (1575–1632) – farar a přełožer; 1618–1623 Malešanski farar
• Hadam Zacharias Šěrach (1693–1758) – farar, sobuzałožer Serbskeho prědarskeho towarstwa w Lipsku, basnik, magister
• Pětr Ponich (1716–85) – farar, cyrkwinski stawiznar
• Samuel Bohuwěr Ponich (1748–98) – farar, awtor ludowědnych, přirodowědnych a popularnowědnych pojednanjow

Za dalšich fararjow hlej zapisk wo Malešanskej cyrkwi.

Partnerske gmejny

Partnerske gmejny Malešec su Desná pola Jabloneca w Čěskej, Gromadka pola Bolesławieca w Pólskej a Sióagárd w Madźarskej.

Literatura

• Trudla Malinkowa/Weldon Mersiovsky (wud.): Malschwitz. Malešecy. A Wendish Village in Lusatia. Serbin 2018, ISBN 978-1-944891-52-7
• Malschwitz/Malešecy. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 312–315.

• Cornelius Gurlitt: Malschwitz. W: Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler des Königreichs Sachsen. 31. Zwjazk: Amtshauptmannschaft Bautzen (I. Teil). C. C. Meinhold, Dresden 1908, str. 152.
• Trudla Malinkowa: Na serbskich slědach po Malešecach. W Serbskej protyce 2019, str. 92–96

Wotkazaj

 Commons: Malešecy – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

• Malešecy w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

Města a gmejny w Budyskim wokrjesu

Biskopicy | Bóšicy | Budestecy | Budyšin | Bukecy | Dobruša-Huska | Frankenthal | Großharthau | Großnaundorf | Halštrow | Halštrowska Hola | Haselbachtal | Hodźij | Hornja Hórka | Chrósćicy | Kamjenc | Kinspork | Kubšicy | Kulow | Kumwałd | Łaz | Łuty | Łužnica | Malešecy | Neukirch | Njebjelčicy | Njedźichow | Njeswačidło | Ohorn | Ottendorf-Okrilla | Pančicy-Kukow | Połčnica | Porchow | Radeberg | Radwor | Rakecy | Ralbicy-Róžant | Ramnow | Sćenjow | Sepicy | Smělna-Póckowy | Sprjewiny Doł | Swětła | Šěrachow-Korzym | Wachow | Warnoćicy | Wjazońca | Wjelećin | Wojerecy | Wołbramecy | Worklecy | Wóslink | Wóspork | Wulka Dubrawa | Wulke Rědorjecy | Załom | Zemicy-Tumicy
Zarjadniske zjednoćenstwa/zwjazki:
Biskopicy | Budestecy-Hornja Hórka | Großharthau | Kinspork | Njeswačidło | Połčnica | Při Klóšterskej wodźe