Němska

Zwjazkowa republika Němska
	zakładne daty:
swójske mjeno	Bundesrepublik Deutschland
stolica	Berlin
přestrjeń	357.092 km²
wobydlerstwo	83.237.124 (2021)
hustosć	233,1 wob./km²
forma knježerstwa	zwjazkowa republika
hłowa stata	zwjazkowy prezident; Frank-Walter Steinmeier (wot 2017)
šef knježerstwa	zwjazkowy kancler; Olaf Scholz (wot 2021)
měna	euro
hamtska rěč	němčina
připóznate mjeńšinowe rěče	danšćina,; hornjoserbšćina,; delnjoserbšćina,; delnjoněmčina (delnjosakšćina),; frizišćina.
hymna	Lied der Deutschen (třeća štučka)
narodny swjatk	3. oktobra (Dźeń němskeje jednoty)
časowe pasmo	UTC+1; UTC+2 MESZ (měrc–oktober)
nastaće	23. meja 1949; 3. oktobra 1990 (znowazjednoćenje); 18. januara 1871 (Němske mócnarstwo)
Top Level Domain	.de
telefon	+49
awtowa značka	D
	Połoženje Němskeje w Europje
	Karta

51.1610.45

Koordinaty: 51° S, 10° W

Němska (němsce Deutschland, hamtsce Bundesrepublik Deutschland, Zwjazkowa republika Němska) je w Zakładnym zakonju konstituowany federalny srjedźoeuropski stat z 83 milionami wobydlerjow, kotryž wobsteji ze 16 Zwjazkowych krajow. Zwjazkowa republika je swobodniski-demokratiski a socialny prawny stat^[1] a woznamjeni najmłódšu formu němskeho narodneho stata.^[2] Stolica Němskeje je Berlin.

Němska je sobuzałožer Europskeje unije (EU) kaž tež jeje na wobydlerstwo najbohatši kraj a twori ze 17 dalšimi statami EU měnowu uniju, europasmo. Wona je čłon UNO, OECD, NATO, G7 a G20. Zwjazkowa republika Němska płaći jako politisce wliwapołny stat w Europje a je často pytany partnerski kraj na globalnej runinje.^[3]

Po nominalnym nutřkokrajnym bruttoprodukće je Němska najwjetše ludowe hospodarstwo Europy a štwórte najwjetše swěta.^[4] W lěće 2012 běše wona třeći najwjetši ekstportowy a importowy stat.^[5] Indeks za čłowjeske wuwiće liči Němsku k jara wysoko wuwitym krajam.^[6]

Geografija

Němska mjezuje na dźewjeć susodne kraje (Danska w sewjeru; Nižozemska, Belgiska a Luxemburgska w zapadźe; Francoska w juhozapadźe; Šwicarska a Awstriska w juhu; Čěska a Pólska we wuchodźe), na Sewjerne a Baltiske morjo w sewjeru a w juhu na hory Alpy. Němska leži w měrnym klimowym pasmje, liči z 83 milionami wobydlerjow k husće wobsydlenym statam a płaći mjezynarodnje jako kraj z třećej najwyšej ličbu připućowarjow.^[7]

Z něhdźe 3,6 milionami wobydlerjow na 892 km² je Berlin najwjetše město kaž tež kulturelne a medijowe srjedźišćo kraja. Dalše wulkoměsta su Hamburg (1,9 mil. wobydlerjow), Mnichow (1,5 mil. wobydlerjow), Köln (1,1 mil. wobydlerjow) a Frankobrod nad Mohanom (0,75 mil. wobydlerjow).

Hlej tež: Lisćina najwjetšich městow w Němskej

Najwažniše rěki Němskeje su Ryn na zapadźe, Dunaj na juhu kaž tež Łobjo a Wódra na wuchodźe. Najwjetše jězory su Bodamski jězor, kotryž pak jenož zdźěla k Němskej słuša, Morica a Chiemski jězor.

Stawizny

Wot 7. oktobra 1949 do 3. oktobra 1990 wobsteještej dwaj němskej stataj: Němska zwjazkowa republika a Němska demokratiska republika.

Politika

Wustawa a tuž prawizniski a politiski fundament Zwjazkoweje republiki je Zakładny zakoń, kotryž bu dnja 23. meje 1949 přiwzaty. Najwyše wustawowe organy Němskeje su Zwjazkowy sejm a Zwjazkowa rada (legislatiwa), Zwjazkowe knježerstwo z kanclerom (eksekutiwa) a Zwjazkowe wustawowe sudnistwo (judikatiwa). Hłowa stata je Zwjazkowy prezident, kotryž w poprawnym zmysle njeje čłon eksekutiwy.

Wot decembra 2021 knježi na zwjazkowej runinje tak mjenowana amplowa koalicija ze SPD, Zelenych a FDP pod kanclerom Olafom Scholzom.

Zwjazkowe kraje Němskeje

Hač k znowazjednoćenju němskeju statow wobsteješe Zwjazkowa republika Němskeje z 11 zwjazkowych krajow. W lěće 1990 so pjeć nowych krajow, Braniborska, Durinska, Mecklenburgsko-Předpomorska, Sakska a Saksko-Anhaltska, přidruži.

Zwjazkowe kraje Němskeje zwjazkoweje republiki su dźensa:

kraj	stolica	płonina (tys. km²)	wobydlerstwo (2023)
Badensko-Württembergska	Stuttgart	35,7	11.339.260
Bayerska	Mnichow	70,5	13.435.062
Berlin⁽¹⁾		0,892	3.782.202
Braniborska	Podstupim	29,5	2.581.667
Bremen⁽¹⁾		0,404	691.703
Delnja Sakska	Hannover	47,6	8.161.981
Durinska	Jarobrod	16,2	2.122.335
Hamburg⁽¹⁾		0,755	1.964.021
Hessenska	Wiesbaden	21,1	6.420.729
Mecklenburgsko-Předpomorska	Zwěrin	23,2	1.629.464
Porynsko-Pfalca	Mohuč	19,8	4.174.311
Posaarska	Saarbrücken	2,57	994.424
Sakska	Drježdźany	18,4	4.089.467
Saksko-Anhaltska	Dźěwin	20,4	2.180.448
Schleswigsko-Holsteinska	Kiel	15,8	2.965.691
Sewjerorynsko-Westfalska	Düsseldorf	34	18.190.422
⁽¹⁾ Berlin a Hamburg stej měsće, kotrejž matej prawej krajej. Bremen je tež měšćanski stat, kotryž wobsteji z městow Bremen a Bremerhaven.

Žórła

↑ Bundeszentrale für politische Bildung: Grundlagen. Wotwołana 7. meja 2013.
↑ K zapřijeću narodneho stata hlej Hans F. Zacher: Sozialer Einschluß und Ausschluß im Zeichen von Nationalisierung und Internationalisierung. W: Hans Günter Hockerts (wud.): Koordinaten deutscher Geschichte in der Epoche des Ost-West-Konflikts. Oldenbourg, Mnichow 2004 (Schriften des Historischen Kollegs: Kolloquien; 55), ISBN 3-486-56768-3, str. 103–152, tu str. 105sl., 141.
↑ Hans Kundnani: Germany as a Geo-economic Power. (PDF; 267 kB), Center for Strategic and International Studies, 2011. Wotwołana 20. junija 2013.
↑ Internationaler Währungsfonds: World Economic Outlook Database. Staw: apryl 2012. Wotwołana 8. oktobra 2012.
↑ Statistisches Bundesamt: Top 20 Exportländer 2012.; přir. Außenhandel. Staw 2013. Wotwołana 15. junija 2013.
↑ [http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013%20Report%20German.pdf Bericht über die menschliche Entwicklung 2013. (PDF; 6,2 MB) Entwicklungsprogramm der Vereinten Nationen. Str. 238sl. Wotwołana 2. apryla 2013.
↑ UN Department of Economic and Social Affairs: International Migration 2006. (PDF; 619 kB), staw: 2006. Wotwołana 31. meje 2013.