Bart
 |
Tutón zapisk zaběra so z wjesku pola Wósporka. Za dalše woznamy hlej tam. |
Bart (němsce Baruth bei Bautzen) je wjes w sakskej Hornjej Łužicy. Leži w Budyskim wokrjesu a słuša wot lěta 1994 k Malešanskej gmejnje.
| |||||
| gmejna: | Malešecy | ||||
| zagmejnowanje: | 1994 | ||||
| wobydlerstwo: | 378 (31. decembra 2022)[1] | ||||
| přestrjeń: | 8,09 km² | ||||
| wysokosć: | 152 metrow n.m.hł. | ||||
51.22638888888914.5925152
| |||||
| póstowe čisło: | 02694 | ||||
| předwólba: | 035932 | ||||
| wotwodźene słowa: |
| ||||
 | |||||
wikidata: Bart (Q160679)
| |||||
Wjes leži pjatnaće kilometrow na sewjerowuchod wot Budyšina w nižinje Lubaty we wysokosći 152 metrow nad mórskej hładźinu. Susodne wjeski su Dubrawka w sewjerowuchodźe, Brězecy a Chortnica w juhowuchodźe, Rakojdy w juhozapadźe, Přiwćicy w zapadźe a Bukojna w sewjerozapadźe.
Stawizny wobdźěłać
Prěnje historiske naspomnjenje jako sydło knjeza Henricus de Baruth pochadźa z lěta 1234.[2] W slědowacych lětstotkach wuwi so Bartske ryćerkubło k jednemu z najwjetšich knjejstwow Budyskeho kraja.
Wot lěta 1903 měješe Bart dwórnišćo při železniskej čarje Lubij–Bart, kotraž so 1906 hač do Radworja podlěši, hdźež bě z čaru Budyšin–Wojerecy zwjazana. W lěće 1972 bu wosobowy wobchad zastajeny a 1973 so čara mjez Lubijom a Bartom zawrě. Wotrězk Bart–Radwor wužiwaše so hišće hač do 1994 za nakładowy wobchad, wosebje z Bartskeje bazaltownje.
Wobydlerstwo a rěč wobdźěłać
W lěće 1884 měješe wjes po Mukowej statistice 523 wobydlerjow, mjez nimi 425 Serbow (81 %).[3] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot 54,6 %.[4]
Po ludličenju w lěće 2011 bydlachu we wsy 432 wobydlerjow w přerěznej starobje wot 46,6 lět (Sakska: 46,4).[5]
Wosada wobdźěłać
Do Bartskeje ewangelskeje wosady – dźensa z dźělom wulkowosady Hrodźišćo – słušeja nimo Barta wjeski Bukojna, Dubrawka, Stróža a Zubornička.
Kubłanje wobdźěłać
W Barće wobsteji zakładna šula, na kotrejž so tež serbšćina wuwučuje.[6]
Wosobiny wobdźěłać
W Barće so narodźili wobdźěłać
- Bohuměr Ludovici (1670–1724) – wučer, teologa a spisowaćel
- Bjedrich Adolf Klin (1792–1855) – rěčnik
- Jan Mjerwa (1802–1879) – farar, regionalny slědźer a publicist
- Michał Awgust Kral (1836–1905) – wučer, spisowaćel a ilustrator
- Frank Stübner (1954–2017) – nakładnik a komunalny politikar
W Barće skutkowali wobdźěłać
- Jurij Ludovici (1619–73) – farar, rěčespytnik, basnik, awtor najstaršeje gramatiki hornjoserbšćiny; 1648–73 Bartski farar
- Handrij Gědan (1728–83) – wučer, kantor, spisaćel nabožinskich spisow; 1764–83 wučer w Barće
- Korla Herman Robert Rjeda (1816–1900) – farar a prěni serbski protykar; 1863–1890 Bartski farar
- Jěwa Wórša Lanzyna (1928–2020) – molerka, grafikarka a keramikarka; bydleše a dźěłaše w Barće
Za dalšich fararjow hlej zapisk wo Bartskej cyrkwi.
Literatura wobdźěłać
- Baruth/Bart. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 342–346.
- Marko Grojlich: Mjez horami a holu. Wjesne zapiski. LND, Budyšin 1998, str. 22–24
Žórła wobdźěłać
- ↑ staw: 31. decembra 2022; podaća gmejnskeho zarjadnistwa Malešecy
- ↑ Bart w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 50. → wšě wjeski
- ↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [1018 wobydlerjow, z nich 330 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 87 z pasiwnymi, 139 serbskich dźěći a młodostnych, 462 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
- ↑ Wuslědki ludličenja 2011 za Malešecy
- ↑ Lisćina šulow z poskitkom serbskeje wučby na webstronje Rěčneho centruma WITAJ
Wotkaz wobdźěłać
Commons: Bart – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow.svg){kind=small}