Njeswačanska cyrkej

barokna žurlowa cyrkej, murja, ćěłownja, 11 narownych pomnikow a pomnik za padnjenych Prěnjeje swětoweje wójny

Njeswačanska cyrkej je ewangelski cyrkwinski twar w hornjołužiskim Njeswačidle. Hač do druheje połojcy 20. lětstotka je so tam tež serbsce prědowało.

Napohlad ze sewjera

Wona nadeńdźe so wosrjedź wsy při Parkowej dróze, sewjernje torhošća a juhozapadnje hrodu. Zapadnje cyrkwje ćeče Bóšičanska woda nimo dweju hatow, Farskeho a Hrodowskeho. Prěnjotnje rozpřestrěwaše so kěrchow kołowokoło cyrkwje a někotre starše narowne pomniki su so tam wobchowali, mjez nimi tež serbske. Dwurěčnej stej tež pomnik za padnjenych Prěnjeje swětoweje wójny před sewjernym zachodom a Pjekarske wrota před južnym.

Hač do lěta 1979 je so w Njeswačanskej cyrkwi přez lětstotki tež serbsce prědowało, hač do zažneho 20. lětstotka hišće přewažnje.

Wot lěta 2022 słuša Njeswačanska wosada zhromadnje z Rakecami, Minakałom, Chwaćicami a Klukšom k wulkowosadźe Hornjołužiska hola a haty.

Twarjenje wobdźěłać

Dźensniša cyrkej je so spočatk 17. lětstotka na městnje staršeho předchadnika natwariła. Cyrkwina wěža bu w lěće 1693 natwarjena, w samsnym lěće přetwari so tež chór. Znowa přetwarichu cyrkej w lěće 1796; 1834 ju restawrowachu. W poslednich dnjach Druheje swětoweje wójny bu Njeswačanska cyrkej w aprylu 1945 hač na murje zničena a wot 1947 do 1951 znowa natwarjena. Wěža dósta při tym jenož prowizorisku stanowu třěchu. Originalnu hawbu a latarnu ponowichu hakle w lěće 2009.

W nutřkownym nadeńdu so na třoch bokach cyrkwinskeje łódźe drjewjane empory. Při sewjernej stronje je loža zatwarjena, kotraž słužeše w zašłosći Njeswačanskim knjezam. Byrgle pochadźeja z firmy Hermanna Eule w Budyšinje.

Na něhdyšim kěrchowje wokoło cyrkwje nadeńdźe so nimo někotrych starych narownych pomnikow z němskimi napisami tež wojerski pomnik za padnjenych Prěnjeje swětoweje wójny ze serbskim hrónčkom a při kěrchowskej muri wopomnjenska tafla za fararja Jurja Mjenja.

Stawizny wobdźěłać

 
Cyrkej znutřka

Hižo spočatk 14. lětstotka mějachu w Njeswačidle mału kapałku, kotraž so wot Hodźija sem zarjadowaše. W lěće 1324 naspomni so Theodoricus Plebanus jako farar we wjesce Neschwarz. Posledni katolski prědar běše najskerje Peter Pelck, kiž tule hač do zawjedźenja reformacije w lěće 1559 skutkowaše. W katolskim času měješe Njeswačanska cyrkej tři wołtarje.

W Druhej swětowej wójnje spali cyrkej w běhu wojowanjow wo Budyšin kónc apryla 1945 hač na zakładne murje. Mjeztym zo bu cyrkwinska łódź hižo w lětach 1947–51 po planach Oswina Hempela z Drježdźan zaso natwarjena, rekonstruowachu hawbu cyrkwinskeje wěže hakle w lěće 2009. Trěbne pjenjezy zběraše spěchowanske towarstwo.

Woheń přetrachu mjez druhim štyriposchodowy pěskowcowy wołtar Michaela Schwenki z Pěrna (wokoło 1610, restawrowany 1969/70), drjewjana křižowanska skupina z doby do reformacije, durje sakristije z kowaneho železa, narowne pomniki z pěskowca při wołtarju kaž tež pěskowcowy epitaf (wokoło 1600). Dźensniša dupa je so dokładnje po přikładźe swojeje předchadnicy wuhotowała.

Postawa „Njeswačanskeje maćerje božeje“ nadeńdźe so dźensa w Radworskej wosadnej cyrkwi.

Hač do lěta 1872 słušachu tež chětro zdalene na sewjeru ležace wsy Komorow, Jitk a Niža Wjes do Njeswačanskeje wosady, kotrež so w tutym lěće z praktiskich přičin do Rakečanskeje přerjadowachu.

W lětach 1949, 1968 a 1976 wotmě so w Njeswačidle Serbski ewangelski cyrkwinski dźeń.

Zwony wobdźěłać

Dźensniše woclowe zwony pochadźeja z lijernje VEB Stahlgießerei Morgenröthe-Rautenkranz a buchu w lěće 1962 zhotowjene. Do Druheje swětoweje wójny měješe Njeswačanska cyrkej tři bronzowe zwony z Gruhlec lijernje w Małym Wjelkowje z lěta 1844. Spočatk wójny dyrbjachu je wotedać, zo bychu so za wójnske zaměry wužili. Srjedźny zwón nadeńdźechu po wójnje w jednym Hamburgskim składnišću.

mjeno zynk napis přeměr waha
wulki zwón es’ ICH WILL EUCH TRÖSTEN WIE EINEN SEINE MUTTER TRÖSTET 1,60 m 2,05 t
dnjowy zwón g’ PŘIŃDŹ K NAM TWOJE KRALESTWO 1,25 m 0,9 t
křćenski zwón b’ WER DA GLAUBT UND GETAUFT WIRD DER WIRD SELIG WERDEN 1,06 m 0,5 t
mały zwón c’’ FREUET EUCH IN DEM HERRN 92 cm 0,35 t

Wobrazy wobdźěłać

Wosada wobdźěłać

Do Njeswačanskeje wosady słušeja – nimo wosadneje wsy sameje – přewažnje ewangelske wjeski Banecy, Bóšicy, Holešow, Holešowska Dubrawka, Chasow, Łahow (wot 1809), Łomsk, Łuh, Miłkecy (wot 1809), Šešow, Wbohow, Wětrow, Wutołčicy a Zarěč kaž tež ewangelscy wobydlerjo přewažnje katolskich wsow Baćoń, Dobrošicy, Haslow, Hora, Jaseńca, Koslow a Łusč.

Ewangelske susodne wosady su Rakečanska na sewjeru, Łupjanska na wuchodźe, Michałska a Hodźijska na juhu kaž tež Smječkečanska na zapadźe.

Fararjo wobdźěłać

doba mjeno ródna wjes žiwjenske daty přispomnjenki
~1324 Theodoricus Plebanus
–1559 Peter Pelck
1597–1608 Simon Zaunick Kamjenc † 1608
1608–1644 Jurij Kubaš
(Georg Cubach)
† 1644
1644–1672 Daniel Prätorius Wojerecy 1612–1672
1672–1675 Pawoł Prätorius Njeswačidło 1650–1709 syn předchadnika; po tym w Klukšu
1675–1694 Pawoł Wićaz
(Paul Lehmann)
1635–1694
1694–1713 Donat Grossmann Njeswačidło 1666–1713 syn bě farar w Poršicach
1714–1726 Christian Samuel Berggold Wojerecy 1659–1727 do toho w Hrabowje
1726–1729 Handrij Smoler
(Andreas Schmaler)
Wojerecy 1693–1729 do toho tule diakon
1730– Petrus Fuhrmann Dubrawa (DŁ) 1689– do toho w Klětnom
1732–1738 Jan Balthasar Langa
(Johann Balthasar Lange)
Budyšink 1697–1738
1738–1760 Jurij Kaltšmit
(Georg Kaltschmidt)
Hućina 1687–1760 do toho tule diakon
1760 Ernst Immanuel Běmar Chołm 1739–1812 syn Jana Gottholda Běmarja; po tym w Klětnom
1761–1785 Jurij Mjeń Hruboćicy 1727–1785 do toho tule diakon
1786–1795 Jurij Kapler
(George Kappler)
Hnašecy 1730–1795 do toho tule diakon
1793–1795 Peter Gedan Cyžecy 1760–1840 substitut, po 1795 tule diakon
1795–1831 Křesćan Bohuchwal Hajnik
(Christian Gottlob Hänich)
Rólany 1762–1831 do toho tule diakon
1832–1839 Korla Benjamin Hatas
(Carl Benjamin Hattas)
Łućo 1806–1839 do toho tule diakon
1839–1873 Herman Julius Rychtar Nosaćicy 1810–1873 do toho tule diakon
1873–1906 Jurij Jakub
(Georg Jakob)
Budyšin 1839–1913 do toho serbski prědar w Kamjencu
1906–1921 Jan Wałtar
(Karl Johannes Walther)
Burkhardswalde 1860–1921 do toho we Wóslinku
1922–1947 Jan Kapler
(Johannes Heinrich Kappler)
Budyšin 1880–1947 do toho w Halštrowje
1947–1976 Gerat Wirth Stróža 1911–2000 do toho w Türchauwje; serbski superintendent
1976–1979 Jan Lazar (zast.) 1941–1991
1979–1992 Andreas Blumenstein Budyšin * 1953
1993–2006 Anneliese Vogler Lyck * 1943
wot 2007 Susanne Aechtner Mjezybor * 1963

Žórła a literatura wobdźěłać

  • Cornelius Gurlitt: Neschwitz. W: Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler des Königreichs Sachsen. 32. Zwjazk: Amtshauptmannschaft Bautzen (II. Teil). C. C. Meinhold, Dresden 1908, str. 193.
  • Matthias Witschas: Die Geschichte der Neschwitzer Kirche und ihrer Gemeinde. W: Gemeindechronik Neschwitz – Njeswačidło. Bautzen 2009, str. 93–113.
  • Georg Dehio: Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler. Sachsen I. Regierungsbezirk Dresden. Deutscher Kunstverlag, München 1996, ISBN 3-422-03043-3, S. 631–632.
  • Informacije wo stawiznach cyrkwje na webstronach wosady (němsce)

Wotkazy wobdźěłać

  Commons: Cyrkej w Njeswačidle – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
51.27230514.328794
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije