Mjezybor
Mjezybor (němsce Merseburg)[2] je tachantske a wysokošulske město při Solawje w južnej Saksko-Anhaltskej. Město je zarjadniske sydło Solawskeho wokrjesa a słuša k najstaršim městam srjedźneje Němskeje a běše w srjedźowěku nadregionalnje wuznamne nabožne a kulturne srjedźišćo.
| ||
| Wopon | ||
|---|---|---|
| ||
| Zakładne daty | ||
| stat |  Němska
| |
| zwjazkowy kraj |  Saksko-Anhaltska
| |
| wokrjes | Solawski | |
| wysokosć | 88 metrow n.m.hł. | |
| přestrjeń | 54,73 km² | |
| wobydlerstwo | 33.641 (31. dec 2021)[1] | |
| hustosć zasydlenja | 615 wob. na km² | |
| póstowe čisło | 06217 | |
| předwólba | (+49) 03461 | |
| awtowa značka | SK, MER, MQ, QFT | |
| Politika a zarjadnistwo | ||
| měšćanosta | Jens Bühligen (CDU) | |
| adresa | Lauchstädter Str. 1−3 06217 Merseburg | |
| webstrona | merseburg.de | |
wikidata: Mjezybor (Q14945)
| ||
Stawizny
wobdźěłaćWokolina Mjezyborja bě hižo w młodokamjentnej dobje wobsydlena. Prěnje naspomnjenje města jako mersiburc civitas pochadźa z lěta 880 respektiwnje 899. Pod Hendrichom I. wutwari so hród wosrjedź wot Serbow wobsydleneje wokoliny ke kejžorskej pfalcy. Po dobyću přećiwo Madźaram w bitwje na Lechowym polu slubi kejžor Ota II. załoženje noweho biskopstwa w Mjezyborju, štož so w lěće 968 stanje. Tute biskopstwo so hižo 981 rozpušći, bu wšak w lěće 1004 přez kejžora Hendricha II. wobnowjene.
Hižo w 12. lětstotku měješe Mjezybor tajki wuznam, zo so w nimale 500 km zdalenym zapadopruskim Chełmnom měšćanske wrota po měsće nad Solawu pomjenowaše (Brama Merseburska). W lěće 1428 přistupi město samo wikowanskemu zwjazkej Hansy, kotremuž znajmjeńša do lěta 1604 přisłušeše.
Do časa reformacije wosta Mjezybor biskopske sydło a wažny nabožny centrum při wuchodnych mjezach Němskeje. Biskopstwo bě drje jedne z najmjeńšich w Němskej, wobjimowaše wšak na přikład wuznamne wikowanske město Lipsk a bě z wuchadźišćom misiona w pohanskich serbskich kónčinach dźensnišeje Sakskeje, Saksko-Anhaltskeje a Braniborskeje.
W běhu reformacije a Burskich wójnow dóńdźe w Mjezyborju k zběžkej. Na to dyrbješe biskop Adolf w lěće 1525 z Mjezyborja do Lipska ćeknyć. 1545 prědowaše Martin Luther w Mjezyborskej katedrali. Po smjerći poslednjeho katolskeho biskopa w lěće 1561 so reformacija přesadźuje. Teritorij Mjezyborskeho wustawa so sekularizowaše a dóńdźe pod knjejstwo sakskich kurwjerchow. Mjez 1656 a 1738 běše město z rezidencu saksko-mjezyborskich wójwodow.
Po Wienskim kongresu sta so Mjezybor z hłownym městom pruskeho knježerstwoweho wobwoda Mjezybor w prowincy Sakska.
Z wotewrjenjom železniskeje čary Hala−Naumburg a Mjezyborskeho dwórnišća bu město na železnisku syć přiwjazane. Spočatk 20. lětstotka etablěrowachu so wjacore industrijne předewzaća, kaž na přikład amoniakowy zawod (předchadnik Leuna-zawodow) a Buna-zawody. Dla jeho wuznama jako industrijne a garnizonske stejnišćo bombarděrowachu Mjezybor w Druhej swětowej wójnje wjacekróć. Při tym wobškodźichu so wuchodne křidło hroda a wulki dźěl nutřkowneho města.
Po wójnje sta so Mjezybor z wokrjesnym městom noweho krajneho wokrjesa Mjezybor. 1954 załožichu technisku wysokošulu Leuna-Mjezybor, předchadnicu dźensnišeje wysokošule Mjezybor.
Wot 1994 do 2007 běše město zarjadniske sydło wokrjesa Mjezybor-Querfurt a wot 2007 sydło noweho Solawskeho wokrjesa.
Wuwiće wobydlerstwa
wobdźěłać|
1834 do 1933
|
1939 do 1984
|
1990 do 2007
|
wot 2008
|
Wosobiny
wobdźěłać- Thietmar (975–1018) – biskop a wuznamny chronikar
- Johann Christian Kirchner (1691–1732) – rězbar
- Karl Friedrich Senf (1739–1814) – ewangelski teologa a kěrlušer
- Paul Juckoff (1874–1936) – rězbar
- Walter Bauer (1904–1976) – spisowaćel
- Jawed Karim (* 1979) – sobuzałožer portala YouTube
W Mjezyborju skutkowachu mjez druhim biologa Ernst Haeckel (1834–1919), teologa Friedrich Schorlemmer (* 1944) a politikarka Johanna Wanka (* 1951).
Partnerske města
wobdźěłać- Châtillon (Hauts-de-Seine) blisko Parisa, Francoska (wot 1963)
- Genzano di Roma, Italska (wot 1971)
- Bottrop, Sewjerorynsko-Westfalska (wot 1989)
Wotkaz
wobdźěłać
Commons: Mjezybor – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajowŽórła
wobdźěłać- ↑ Statistiski krajny zarjad Saksko-Anhaltskeje, ludnosć gmejnow dnja 31. decembra 2021 (PDF)
- ↑ Jurij Kral: Serbsko-nĕmski słownik hornjołužiskeje rĕče. Po nakładźe Maćicy Serbskej, Donnerhakec ćišćeŕnja, Budyšin 1927.
Bad Dürrenberg | Bad Lauchstädt | Barnstädt | Braunsbedra | Farnstädt | Kabelsketal | Landsberg | Leuna | Mjezybor (Merseburg) | Mücheln (Geiseltal) | Nemsdorf-Göhrendorf | Obhausen | Petersberg | Querfurt | Salzatal | Schkopau | Schraplau | Steigra | Teutschenthal | Wettin-Löbejün