Delnjoserbšćina

zapadosłowjanska rěč w Delnjej Łužicy

Delnjoserbšćina (delnjoserbsce dolnoserbšćina, němsce Niedersorbisch abo Wendisch, pólsce dolnołużycki, čěsce dolní lužická srbština) je zapadosłowjanska rěč, kotraž rěči so w Delnjej Łužicy, we wokolinje města Choćebuza a w Błótach. Wona je samostatna spisowna rěč, kotraž so we wurjekowanju, pisanju a w gramatice wot hornjoserbšćiny, jeje najblišeje přiwuzneje rěče, rozeznawa. Po ličbje rěčnikow je wona mjeńša z dweju serbskeju rěčow a akutnje wot wotemrěća wohrožena. Porno Hornjej Łužicy njejsu w Delnjej Łužicy hižo žane wsy, hdźež so přewažnje serbsce rěči.

Dolnoserbšćina (delnjoserbsce)
Delnjoserbšćina
kraje Němska
zwjazkowy kraj Braniborska
region Delnja Łužica
rěčnicy 7 000
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Indoeuropske rěče
Słowjanske rěče
Zapadosłowjanske rěče
Serbskej rěči
Delnjoserbšćina
družina pisma łaćonski alfabet
oficielny status
hamtska rěč Delnja Łužica (Braniborska/Němska)
rěčne kody
ISO 639-2:

dsb

ISO 639-3 (SIL):

dsb

wikipedija
Wobdźěłać
p  d  w

Delnjoserbska rěč so jako cuza rěč a po modelu 2plus na wjacorych zakładnych a wyšich šulach kaž tež na Delnjoserbskim gymnaziju w Choćebuzu wuwučuje. RBB produkuje rozhłosowe wusyłanja kaž tež měsačny telewizny magacin Łužyca w delnjoserbšćinje. Jenička nowina w delnjoserbskej rěči je tydźenik Nowy Casnik.

Fonetika wobdźěłać

 
Dwurěčna němsko-delnjoserbska tafla w Choćebuzu

Delnjoserbšćina wuznamjenja so přez někotre specifiske zwukowe wuwića a wosebitosće, z kotrymiž rozeznawa so wot druhich zapadosłowjanskich rěčow.

Wokale: wobdźěłać

  • *ę > ě (pod akcentom, přir.: měso, rěd, pěś) resp. 'e (zwonka akcenta, přir. śele)
  • 'e > 'a (wjas, njamaš)
  • *tṛt > t'art (kjarcma, gjarnc)
  • o (po labialach a welarach, kotrež njesteji před labialemi resp. welarami, zwjetša pod akcentom, druhdy tež zwonka akcenta) > ó (w dialektach wšelako wurjekowane jako e, y abo ó, přir. *gora > góra [gera, gyra, góra].

Konsonanty wobdźěłać

  • *ť, *ď > ś, ź (śerpjeś, źěd)
  • zdźeržane *''g'' (přir. góra, glědaś, guska)
  • zdźeržane palatalne ŕ (zdźěla tež we wuzwuku, přir. buŕ, ceptaŕ)
  • stwjerdnjenje *''š'', *''ž'' (přir. šyroki, žyto)
  • přechod č > c (mazurěrowanje, přir. cas, cesto, cytaś)
  • *kŕ, *pŕ, *tŕ > kś, pś, tś (kśikaś se, pśěza, tśi)
  • *kr, *pr, *tr > kš, pš, tš (kšej, pšawy, tšawa)
  • zjednorjenje skupiny *str > (sotša, wótšy)
  • zdźerženje skupiny *stŕ jako stś (stśělaś, stśigaś)


Delnjoserbski alfabet wobdźěłać

Delnjoserbski alfabet
a b c č ć d e ě f g h ch i j k ł l m n ń o p r ŕ s š ś t u w y z ž ź
A B C Č - D E - F G H Ch I J K Ł L M N - O P R - S Š Ś T U W Y Z Ž Ź

Digraf ch płaći jako swójski pismik a namaka so jako tajki tež w słownikach.

Rěčne pomniki wobdźěłać

Najstarši wobšěrny rěčny pomnik delnjoserbšćiny je rukopisny přełožk Noweho zakonja Mikławša Jakubicy z lěta 1548. Prěnja ćišćana delnjoserbska kniha běchu delnjoserbske spěwarske a katechizm wot Albina Mollera z lěta 1574. Dalšej wažnej rěčnej pomnikaj stej Enchirideon Vandalicum Handrija Tary (1610) a rukopisna gramatika Jana Chojnana (1650).

Wotkazy wobdźěłać

 
Wikisłownik

Słowniki wobdźěłać

Druhe wotkazy wobdźěłać

Žórła a literatura wobdźěłać

  • Muka, E.: Historische Laut- und Formenlehre, Lipsk, 1891.
  • Serbski rěčny atlas, zwjazki 1-15.
  • Pětš Janaš: Ortoepija a ortografija – wužytne a škodne postajenja. W Rozhledźe 45 (1995) čo. 6, str. 206–210


Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije