Slepo
Slepo (delnjoserbsce Slěpe,[2] němsce Schleife) wjes a sydło gmejny kaž tež zarjadniskeho zjednoćenstwa ze samsnym mjenom na samym sewjeru Hornjeje Łužicy a sakskeho wokrjesa Zhorjelc. Wot srjedź 1990tych lět słušatej wjesce Rowno a Mułkecy ke gmejnje.
| němsce | Schleife | |
| ||
| Zakładne daty | ||
|---|---|---|
| stat |  Němska
| |
| zwjazkowy kraj |  Sakska
| |
| wokrjes | Zhorjelski | |
| wysokosć | 129 metrow n.m.hł. | |
| přestrjeń | 42,00 km² | |
| wobydlerstwo | 2.478 (31. dec 2023)[1] | |
| hustosć zasydlenja | 59 wob. na km² | |
| póstowe čisło | 02959 | |
| předwólba | (+49) 035773 | |
| awtowa značka | GR, LÖB, NOL, NY, WSW, ZI | |
| rozčłonkowanje | Rowno, Mułkecy | |
| Politika a zarjadnistwo | ||
| wjesnjanosta | Jörg Funda (CDU) | |
| adresa | Měrowa 83 02959 Slepo | |
| webstrona | schleife-slepo.de | |
| Połoženje Slepoho w Sakskej | ||
 | ||
wikidata: Slepo (Q572576)
| ||
Slepo je jako wosada w serbskim sydlenskim rumje srjedźišćo Slepjanskeho regiona, w kotrymž Slepjanski dialekt serbskeje rěče a Slepjanska drasta stej doma. W Slepjanskim dialekće ma tute sydlišćo njeoficielne mjeno Slěpe.
Wot cyłkownje 2400 wobydlerjow bydla 1800 w Slepom samym, 400 w Rownom a 200 w Mułkecach.
Geografija a wobchad
wobdźěłaćGmejna Slepo leži w sewjernym dźělu wokrjesa, blisko hranicy z Braniborskej. Leži 10 km na sewjerozapad wot Běłeje Wody a 13 km na wuchod wot měšćanskeho wobwoda Grodka. Z gmejnu mjezuja gmejny Dźěwin na wuchod, Trjebin na juh, Sprjewiny Doł na zapad a město Grodk ze swojimaj městnymaj dźělomaj Syjk a Lěsk na sewjer. Gmejna je z dwórnišćom přiwjazana na železnisku čaru Berlin–Zhorjelc. Zwjazkowa dróha 156 přeběži na sewjer wot gmejny, planowana zwjazkowa dróha 160 by při realizaciji sewjerneje trasy přez teritorij gmejny přeběžała.
Slepo leži w lěsatych kónčinach[3] na sewjernej kromje Mužakowskeje hole. Na teritoriju gmejny leži dźěl Brězowskeho jězora a Přirodoškitneho pasma „Altes Schleifer Teichgelände“. Charakteristiska za Slepjanski region je nimo toho rěčka Struga, kotraž běži přez wšitke tři gmejnske dźěle gmejny.
Wjesne dźěle
wobdźěłaćSlepjanska gmejna wobsteji ze slědowacych wsow:
| wob. | přer. staroba |
♀/♂a | kwocient młodychb |
kwocient starychc |
wosoby/ domjacnosć | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Mułkecy | 255 | 48,0 | 116 | 15 | 41 | 2,1 |
| Rowno | 517 | 47,5 | 97 | 17 | 35 | 2,2 |
| Slepo | 1901 | 47,3 | 101 | 18 | 37 | 2,1 |
| gmejna | 2673 | 47,4 | 101 | 17 | 37 | 2,1 |
| podaća po cencusu 2011; staw: 9.5.2011[4] a: ličba mužow na 100 žonow b: poměr ličby wosobow pod 18 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 c: poměr ličby wosobow nad 65 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 | ||||||
Stawizny
wobdźěłaćStawizny sydlišća
wobdźěłaćSlepo bu 21. januara 1272 prěni raz jako Slepe we wopismje naspomnjene.[5] W tutym času bě sydlerski proces, kotryž w Slepjanskim regionje najskerje w 12. abo zažnym lětstotku přez Serbow z Delnjeje Łužicy započa, w połnym běhu. Najebać bliskosće k staremu sydlenskemu teritorijej Mužakowskeho knjejstwa běchu wsy w krajnoknjejskim wobsydstwje. Wokoło srjedź 14. lětstotka bě Slepo sydło zemjanskeje swójby von Köckritz, kotraž prěnjotnje z Bohotskeje pochadźeše a dalše ležownosće w Delnjej Łužicy měješe. Slědy swójby pozhubjeja so w Slepom wokoło lěta 1430; wokoło srjedź lětstotka su Mužakowske knjejstwo a dalše wsy wosady Mužakowske pertinency. Zo by so dołh Mužakowskeho knjejstwa tłóčił, buchu běžne dawki ze Slepoho a Rownoho wot Wenzela von Biberstein w lěće 1464 za 200 kopow krošow Klóštrej Marijinej Hwězdźe předate. W žehlacej so zwadźe mjez Bibersteinec a krajneho knjeza, kral Ferdinand I., přehna Sigmud von Biberstein 1541 katolskeho fararja ze Slepoho, zo by jeho přez protestantiskeho prědarja wuměnił.
W Třicećilětnej wójnje wuskutkowaše so połoženje wsy při Delnjej krajnej dróze (tež Delnja wojerska dróha mjenowana), kotraž wjedźe wot Lipska přez Grodk, Mužakow a Žarow do Waršawy, žałostnje. Mjez 1630 a 1647 zapustny 21 z 40 žiwnosćow přez přećah wójskow a jich sćěwki. Wokoło kónca wójny dóńdźe knjejstwo Mužakow přez žeńtwu ke Callenbergec hrabjam. Curt Reinicke II. von Callenberg wadźeše so mjez 1678 a 1690 z burami Slepjanskeje wosady wo njepřinjesene robotne słužby. Po tym zo běchu na spočatku jenož Slepjanscy burojo, dóńdźe wot 1686 tež k zwadźe z burami z Mułkec, Miłoraza a Rowna. Kruće rozsudźeny, burske spjećowanje łamać, zwužitkowa swoje knjejske móžnosće. Po tym ćeknychu wjacori burojo do susodneho knjejstwa Wojerecy abo do delnjołužiskeho Lěska. Wot jeho syna, hrabje Aleksandra z Callenberga, dósta Slepo w lěće 1730 šulu.
W Napoleonskich wójnach pochodowachu wójska wobeju stronow přez Slepo. Sakska, wojujo na francoskej stronje, dyrbješe tohodla 1815 mj. dr. wuchodny dźěl Hornjeje Łužicy wotstupić. Slepo dóńdźe přez to do nowotworjeneho wokrjesa Rózbork, prowinca Šleska. Regulowanske procesy komdźachu wotstronjenje feudalizma w Slepom přez 30 lět hač do 1858. Wudwór Slepo bě 1873 dźewjaty a posledni z dwaceći knjejskich wudworow, kotrež buchu wot stawoweho knjejstwa Mužakow špatnych wunoškow dla rozpušćene.
W nocy wot 2. do 3. junija 1889 steješe žiwnosć w płomjenjach. Mócny wuchodny wětřik na woheń přeskočić, tak zo po krótkim času 31 twarjenjow so paleše. Přez woheń zniči so 11 statokow na woběmaj bokomaj wjesneje dróhi. Na tutón wulkowoheń dopomina tafla z napismom Eben-Ezer[6], kotraž bu w nowotwarje bydlenskeho domu poslednjeho potrjecheneho statoka zasadźena.
Železniska čara Berlin–Zhorjelc Berlinskeho-Zhorjelskeho železniskeho towarstwa bu 1867 na juh wote wsy přez ležownosć Slepo wjedźena. Železniske zastanišćo bu hišće do wróćicy lětstotka wo póstowu agenturu, čakarnju za pasažerow, bydlenske twarjenja za železniskich zastojnikow a staciju za tworowy wobchad. Mjez Grodkom a Slepom dóńdźe 7. awgusta 1905 dla čłowjeskich zmylkow k zražce dweju ćahow, při kotrejž 13 ludźi zemrě.
Gmejna naby 1914 wot Mužakowskeho stawoweho knjeza Traugott Herrman Graf von Arnim-Muskau přestrjenje wot Strugi hač k železniskej liniji a 1920 wot jeho syna a potomnika, Adolfa hrabje von Arnim-Muskau, dalšich 150 jutrow lěsa za železniskej liniju. Tute přestrjenje buchu do parcelow rozdźělene a na zajimcow předate. Přez to nastate sydlišćo kaž tež ludnostny prud ze zhubjenych wuchodnych teritorijow wuskutkowachu enormny přiběranje ludnosće. Přez Slepo, hižo před wubuchom Prěnjeje swětoweje wójny elektrifikowane, bu 1926 100-kV-milinowód wot milinarnje Dubrawa do Žahanja stajeny. Tutón milinowód bu 1946 jako reparaciski wukon za Sowjetski zwjazk wottwarjeny.
Wjesne mjeno
wobdźěłaćMjeno je so drje wot słowjanskeho „slip“ kaž ‚bórbotanje‘ wotwodźiło, štož móhło wot bórbotacy šum při stupanju na łuhowu pódu pochadźeć. Poh Meškanku[7] „nasta [Schleife – Slepo] na městnje, z kotrehož woda wustupowaše, hdyž něchtó dźěše na nim, k starosłowjanskemu slěpati‚ žórlić so‘“.
Rěč
wobdźěłaćPo Mukowej statistice z lětow 1884/85 rěčachu tehdy 595 wot cyłkownje 615 Slepjanow serbsce (97 %).[8] W cyłej Slepjanskej wosadźe chodźachu tehdy 4094 wosadnych k serbskej a 402 k němskej spowědźi. Wot 57 paćerskich dźěći lěta 1884 bě 42 serbskich.[9]
Arnošt Černik zwěsći w lěće 1956 w Slepjanskej gmejnje serbskorěčny podźěl wobydlerstwa wot jenož hišće 44,9 %.[10]
Slepjanska wosada
wobdźěłać
Wjetšina nabožneje ludnosće je ewangelska. Do wosady słuša sydom wsow zarjadniskeho zjednoćenstwa (Dźěwin, Brězowka, Mułkecy, Miłoraz, Rowno, Slepo, Trjebin) a braniborski Lěsk. Hač do spočatka 1920tych lět buštej Nowe Město/Sprjewja a Miłoraski městny dźěl Rula (Ruhlmühle) do Sprjejčanskeje wosady přefarowanej. To samsne bě so hižo do toho z Drětwju stało.
Kubłanje
wobdźěłaćW Rownjanskej Witaj-pěstowarni a w zakładnej a wyšej šuli „Dr. Marja Grólmusec“ podawa so tež serbšćina.
W twarjenskim kompleksu zarjadniskej šule bu w lěće 1992 prěnja ciwilnosłužbowa šula nowych zwjazkowych krajow zaměstnjene. W jeničkej ciwilnosłužbowej šuli Sakskeje absolwuja ciwilnu słužbu wukonjacy jedno- hač do dwutydźenske kursy za politiske kubłanje.
Politika
wobdźěłaćGmejna słuša k sakskemu wólbnemu wokrjesej 57 (Zhorjelc 1) a k zwjazkowemu wólbnemu wokrjesej 157 (Zhorjelc).
Wosobiny
wobdźěłaćW Slepom naby Jakub Lorenc (1874–1939) piłu, kotrejež dochody jemu dowolichu, jako swobodnje skutkowacy literat pod pseudonymom Zalěski dźěłać. Płaći jako najwuznamniši serbski spisowaćel mjezywójneho časa. Jeho wnuk Kito Lorenc (1938–2017) je so w Slepom narodźił. Płaći jako najwuznamniši serbski lyrikar přitomnosće.
Spisowaćel, basnik a grafikar Julius Eduard Wjelan narodźi so 1817 w Slepom a skutkowaše wot 1852 do 1892 jako ewangelski farar w swojej ródnej wsy. Tež serbski wědomostnik a statistikar Arnošt Černik (1910–1988) a rěčewědnik Hync Rychtaŕ (* 1951) pochadźataj ze Slepoho.
Jako fararjo skutkowachu w Slepom nimo toho Handrij Rheniš (1778–1805), Jan Bohumił Junghänel (1807–10) a Matej Handrik (1892–1934).
W Rownom bě spisowaćel a połbur Hanzo Njepila (1766–1856) cyły čas swojeho žiwjenja žiwy. Přez jeho twórby dóstawamy dohlad do burskeho žiwjenja jeho časa.
Zajimawostki
wobdźěłać
- pózdnjogotiska cyrkej ze 14. lětstotka w Slepom
- Farske pódlanske twarjenja we cyhelowym wašnju z pólnych kamjenjow w Slepom
- Serbski kulturny centrum w Slepom
- Njepilec statok ze serbskej burskej stwu w Rownom
- historiske serbske narowne kamjenje na Rownjanskim kěrchowje (najwjetša zběrka serbskich kamjenjow w ewangelskej Łužicy)
- přirodoškitne pasmo Pralěs Běła Woda / přirodoškitne pasmo Trjebinski zwěrjenc (wotbagrowanaj za Wochožansku jamu)
- krajinoškitne pasmo Mułkečanske nasypnišćo
- přirodoškitne pasmo Stara Slepjanska hatna krajina (wulki hat)
- Brězowski jězor (južny brjóh)
Literatura
wobdźěłać- Rychtaŕ, H. (wud.), Slěpjańska cytanka. Teksty z dweju stolěćowy w Slěpjańskem serbskem dialekće a w němskej rěcy. Budyšyn: LND, 1995.
- Grojlich, M.: Mjez horami a holu. Wjesne zapiski. LND, Budyšin 1998, str. 117–123
- Lange, A., Krawc, E., Historiske wuměnjenja za wuwiće Slepjanskeje ludoweje kultury. Budyšin: Dom za serbsku ludowu kulturu, 1991.
- Merkel, W., Lange, A., Balke, L., K materielnej ludowej kulturje Slepjanskich Serbow. Budyšin: Dom za serbsku ludowu kulturu, 1991.
- Pietsch, K., Musiat, S., Wašnja a nałožki Slepjanskich Serbow. Budyšin: Dom za serbsku ludowu kulturu, 1991.
Žórła
wobdźěłać- ↑ Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2023; Statistiski krajny zarjad Sakskeje
- ↑ W internetowym słowniku: Schleife
- ↑ Statistiski krajowy zarjad Swobodneho stata Sakska podawa z 4187 ha gmejnskeje přestrjenje 2324 ha jako lěsnu přestrjeń, hlej Gmejnska statistika za Slepo.
- ↑ Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Slepo (němsce)
- ↑ Slepo w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
- ↑ Po přikładźe bibliskeho sydlišća Eben-Ezer, 1. Samuel 7, 12 (‚kamjeń (Božeje) pomocy‘, t. r. „dotud je Bóh nam pomhał“)
- ↑ Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. 2. nakład. Domowina-Verlag, Bautzen 1979 (bearbeitet von Ernst Eichler).
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954. → wšě wjeski
- ↑ Arnošt Muka: Statistika Łužiskich Serbow. Wobličenje a wopisanje hornjo- a delnjo-łužiskeho Serbowstwa w lětach 1880–1885. Budyšin 1884–86, str. 177
- ↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 255. [1738 wobydlerjow, z nich 460 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 152 z pasiwnymi, 168 serbskich dźěći a młodostnych, 958 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
Wotkazy
wobdźěłać
Commons: Slepo – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Bejerecy | Bjenadźicy | Bertsdorf-Hörnitz | Běła Woda | Dźěwin | Habrachćicy-Nowe Jěžercy | Hainewalde | Hamor | Hórka | Chrjebja-Nowa Wjes | Jabłońc | Jonsdorf | Kodrecy | Kotmar | Kralowski haj | Krušwica | Kwětanecy při jězoru | Lěwałd | Lubij | Lutarjecy | Markoćicy | Mikow | Mittelherwigsdorf | Mužakow | Niska | Nowosólc-Horni Hródk | Nysowa łučina | Ochranow | Olbersdorf | Ojwin | Rěčicy | Rosenbach | Rózbork | Rychbach | Schönau-Berzdorf | Slepo | Suche Hendrichecy | Swóńca | Šepcowy Doł | Šumbach | Trjebin | Vierkirchen | Waldhufen | Wodowe Hendrichecy | Wopaka | Wosečk | Wostrowc | Wódrjeńca | Wulki Šunow | Wuskidź | Wysoka Dubrawa | Zhorjelc | Žitawa