Hrodźišćo (Wóspork)

**Hrodźišćo**
Gröditz
	Połoženje Hrodźišća na karće Hornjeje Łužicy
	Połoženje Hrodźišća na karće Hornjeje Łužicy
město:	Wóspork
zagmejnowanje:	1994
wobydlerstwo:	244 (31. decembra 2023)
přestrjeń:	5,06 km²
wysokosć:	165–195 metrow n.m.hł.
	51.20722222222214.623333333333165–195 Koordinaty: 51° 12′ 26″ S, 14° 37′ 24″ W
póstowe čisło:	02627
předwólba:	035876
	wobydler/ka:; Hrodźišćan/-ka
	adjektiw:; Hrodźišćanski
	skłonowanje:; Hrodźišća, Hrodźišću, Hrodźišćo, Hrodźišćom, w Hrodźišću
	Hród z lěta 1738 Hród z lěta 1738
	wikidata: Hrodźišćo (Q160613)

Hrodźišćo (w narańšim dialekće Hrošć; němsce Gröditz) je hornjołužiska wosadna wjes z 244 wobydlerjemi^[2] na wuchodźe sakskeho wokrjesa Budyšin. Słuša z lěta 1994 k městu Wóspork; hač do toho bě Hrodźišćo samostatna gmejna z wjesnymi dźělemi Chortnicu, Wichowymi a Wuježkom.

K Hrodźišćanskej ewangelskej wulkowosadźe „Při Lubaće“ słušeja cyrkwje w Budyšinku, Bukecach, Barće, Malešecach, Wósporku, Poršicach, Kotecach a Hrodźišću.

Geografija

Wjes leži wokoło 15 kilometrow wuchodnje wokrjesneho města Budyšin wyše rěki Lubaty, kotraž přeběži tu znatu Hrodźišćansku skału. Srjedźišćo wsy bu załožene w formje kulowca. Susodne wjeski su Zubornica na sewjeru, Hbjelsk na sewjerowuchodźe, Wuježk na wuchodźe, Wichowy na tamnym boku skały na juhowuchodźe, Njechorń na juhozapadźe, kaž tež Chortnica a Brězecy na sewjerozapadźe.

Ležownostne mjena

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena w Hrodźišću: W skałach, Farski a knježi łužk, W nowym haće, Sćininy hat (Rohrteich), Knjeniny hat (Frauenteich), Trawnik (Grasteich), Kopr (Kupferfeld), Slěborna hora (Silberberg), Poslěnje kerki, Libšec kerki, Na Bětli, Winica, W Kukačach, Šibjeńca, Na swjećeću.^[3]

Stawizny

Powětrowy wobraz Hrodźišća (2019)

Wjes naspomni so k prěnjemu razej pisomnje w lěće 1222 pod mjenom Gradis („hród“ resp. „hrodźišćo“) a přisłuša tuž najstaršim hornjołužiskim městnam.^[4] Hrodźišćanske hrodźišćo na wuběrnym stejišćo nad Lubatu słužeše pak hižo dawno jako wućek. Tež swójsku cyrkej měješe Hrodźišćo hižo do 15. lětstotka; ležownostne knjejstwo wukonješe ryćerkubło we wsy samej.

Wot lěta 1903 měješe Hrodźišćo zastanišćo při železniskej čarje Lubij–Bart, kotraž so 1906 hač do Radworja podlěši, hdźež bě z čaru Budyšin–Wojerecy zwjazana. W lěće 1972 bu wosobowy wobchad zastajeny a 1973 so čara mjez Lubijom a Bartom zawrě.

W juniju 1921 załožichu Serbja z Hrodźišća a wokoliny serbske towarstwo „Zerja“ z předsydu Janom Róžu z Chortnicy.

Wobydlerstwo

Kónc 19. lětstotka bě w Hrodźišću po podaćach Arnošta Muki 390 wobydlerjow žiwe, mjenujcy 338 Serbow (87 %) a 52 Němcow.^[5] Tehdy ležeše wjes na wuchodnej kromje serbskeho sydlenskeho ruma. Rěčna změna k němčinje so hłownje hižo w prěnjej połojcy 20. lětstotka wotmě. Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot jenož hišće 32,3 %.^[6]

Wosobiny

Wjacław Warichius (1564–1618) – farar, pedagoga a pioněr spisowneje hornjoserbšćiny
Handrij Palman (1788–1862) – farar a wudawar prěnich serbskich Misionskich powěsćow; 1813–17 pomocny prědar w Hrodźišću
Hendrich Awgust Krygar (1804–1858) – farar, składnostny basnik a kulturowědnik
Jan Awgust Měrćink (1817–1875) – šewc, misionar a etnograf
Oswald Mrózak (1845–1934) – wot 1877 do 1925 farar w Hrodźišću
Měrćin Kerk (1896–1965) – pjekar z Droždźija; wot 1921 dirigent serbskeho chóra Zerja w Hrodźišću a starosta tudyšeje Sokołskeje jednoty

Za dalšich fararjow hlej zapisk wo Hrodźišćanskej cyrkwi.

Wobrazy

Ewangelska wosadna cyrkej, kotraž bu w lěće 1902 natwarjena
Hrodźišćanske hrodźišćo
Napohlad ze zapada
Skała a hród w lěće 1775

Literatura

Christa Kämpfe, Trudla Malinkowa: Gröditzer Geschichten. Spiegel eines Wandels. Lusatia-Verlag, 2014.
Gröditz/Hrodźišćo. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 346–348.

Trudla Malinkowa: Zur Veränderung der nationalen Struktur in der Kirchgemeinde Gröditz in den Jahren von 1881 bis 1940. Lětopis B 35 (1988), str. 58–84.

Žórła

Trudla Malinkowa: Hrodźišćo. W Rozhledźe 6/1994, str. 206–209

↑ staw: 31. decembra 2023; Hamtske łopjeno města Wósporka 1/2024 (pdf)
↑ staw: 31. decembra 2023; Hamtske łopjeno města Wósporka 1/2024 (pdf)
↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 25 (digitalizat).
↑ Hrodźišćo w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 53. → wšě wjeski
↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [802 wobydlerjej, z nich 168 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 31 z pasiwnymi, 60 serbskich dźěći a młodostnych, 543 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

Wotkaz

Commons: Hrodźišćo – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Měšćanske dźěle Wósporka

[1] staw: 31. decembra 2023; Hamtske łopjeno města Wósporka 1/2024 (pdf)

[2] staw: 31. decembra 2023; Hamtske łopjeno města Wósporka 1/2024 (pdf)

[3] Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 25 (digitalizat).

[4] Hrodźišćo w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

[Muka-5] Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 53. → wšě wjeski

[6] Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [802 wobydlerjej, z nich 168 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 31 z pasiwnymi, 60 serbskich dźěći a młodostnych, 543 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]