Bart

wjes w Budyskim wokrjesu, gmejnski dźěl Malešec
(ze strony „Baruth bei Bautzen” sposrědkowane)

Bart (němsce Baruth bei Bautzen) je wjes w sakskej Hornjej Łužicy. Leži w Budyskim wokrjesu a słuša wot lěta 1994 k Malešanskej gmejnje.

Bart
Baruth
Połoženje Barta na karće Hornjeje Łužicy
Połoženje Barta na karće Hornjeje Łužicy
DEC
gmejna: Malešecy
zagmejnowanje: 1994
wobydlerstwo: 378 (31. decembra 2022)[1]
přestrjeń: 8,09 km²
wysokosć: 152 metrow n.m.hł.
51.22638888888914.5925152
póstowe čisło: 02694
předwólba: 035932
wotwodźene
słowa:
wobydler/ka:
Barćan/-ka
adjektiw:
Bartski
skłonowanje:
Barta, Bartej, Bart, Bartom, w Barće
Bartska ewangelska cyrkej
Bartska ewangelska cyrkej

Bartska ewangelska cyrkej

wikidata: Bart (Q160679)

Geografija

wobdźěłać

Wjes leži pjatnaće kilometrow na sewjerowuchod wot Budyšina w nižinje Lubaty we wysokosći 152 metrow nad mórskej hładźinu. Susodne wjeski su Dubrawka na sewjerowuchodźe, Brězecy a Chortnica na juhowuchodźe, Rakojdy na juhozapadźe, Přiwćicy na zapadźe a Bukojna na sewjerozapadźe.

Ležownostne mjena

wobdźěłać

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena w Barće: Prašica, Ćichowc, Čertownja, Grodźiško, Hajk, Žmoł, Kruwjace kerki.[2]

 
Mapa (1844-1846)
 
Bartski młyn w lěće 1987

Prěnje historiske naspomnjenje jako sydło knjeza Henricus de Baruth pochadźa z lěta 1234.[3] W slědowacych lětstotkach wuwi so Bartske ryćerkubło k jednemu z najwjetšich knjejstwow Budyskeho kraja.

Wot lěta 1903 měješe Bart dwórnišćo při železniskej čarje Lubij–Bart, kotraž so 1906 hač do Radworja podlěši, hdźež bě z čaru Budyšin–Wojerecy zwjazana. W lěće 1972 bu wosobowy wobchad zastajeny a 1973 so čara mjez Lubijom a Bartom zawrě. Wotrězk Bart–Radwor wužiwaše so hišće hač do 1994 za nakładowy wobchad, wosebje z Bartskeje bazaltownje.

Wobydlerstwo a rěč

wobdźěłać

W lěće 1884 měješe wjes po Mukowej statistice 523 wobydlerjow, mjez nimi 425 Serbow (81 %).[4] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot 54,6 %.[5]

Po ludličenju w lěće 2011 bydlachu we wsy 432 wobydlerjow w přerěznej starobje wot 46,6 lět (Sakska: 46,4).[6]

Do Bartskeje ewangelskeje wosady – dźensa z dźělom wulkowosady Hrodźišćo – słušeja nimo Barta wjeski Bukojna, Dubrawka, Stróža a Zubornička.

W Barće wobsteji zakładna šula, na kotrejž so tež serbšćina wuwučuje.[7]

W Barće so narodźili

wobdźěłać

W Barće skutkowali

wobdźěłać
  • Jurij Ludovici (1619–73) – farar, rěčespytnik, basnik, awtor najstaršeje gramatiki hornjoserbšćiny; 1648–73 Bartski farar
  • Handrij Gědan (1728–83) – wučer, kantor, spisaćel nabožinskich spisow; 1764–83 wučer w Barće
  • Korla Herman Robert Rjeda (1816–1900) – farar a prěni serbski protykar; 1863–1890 Bartski farar
  • Jěwa Wórša Lanzyna (1928–2020) – molerka, grafikarka a keramikarka; bydleše a dźěłaše w Barće

Za dalšich fararjow hlej zapisk wo Bartskej cyrkwi.

Literatura

wobdźěłać
  • Baruth/Bart. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 342–346.
  • Marko Grojlich: Mjez horami a holu. Wjesne zapiski. LND, Budyšin 1998, str. 22–24
 
Powětrowy wobraz Barta (2019)
  1. staw: 31. decembra 2022; podaća gmejnskeho zarjadnistwa Malešecy
  2. Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 29 (digitalizat).
  3. Bart w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
  4. Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 50. → wšě wjeski
  5. Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [1018 wobydlerjow, z nich 330 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 87 z pasiwnymi, 139 serbskich dźěći a młodostnych, 462 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
  6. Wuslědki ludličenja 2011 za Malešecy
  7. Lisćina šulow z poskitkom serbskeje wučby na webstronje Rěčneho centruma WITAJ
  Commons: Bart – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije