Zdźěr
Zdźěr (zestarjene tež Zder;[2] němsce Sdier) je wjes we wuchodosakskim wokrjesu Budyšin, kotraž słuša wot 1994 ke gmejnje Wulka Dubrawa.[3] Leži w serbskim sydlenskim rumje Hornjeje Łužicy.
| |||||
| gmejna: | Wulka Dubrawa | ||||
| zagmejnowanje: | 1994 | ||||
| wobydlerstwo: | 274 (31. decembra 2016)[1] | ||||
| přestrjeń: | 4,03 km² | ||||
| wysokosć: | 155–162 metrow n.m.hł. | ||||
51.26777777777814.492222222222155–162
| |||||
| póstowe čisło: | 02694 | ||||
| předwólba: | 035934 | ||||
| wotwodźene słowa: |
| ||||
 Zdźěr a Brěmjo jako katolska eksklawa Budyskeho tachantstwa na karće z lěta 1746 | |||||
Susodne wjeski su Zdźar w sewjerowuchodźe, Klukš we wuchodźe, Čelchow w juhu a Brěmjo w zapadźe.
StawiznyWobdźěłać
Prěnje historiske naspomnjenje Zdźěrje jako Dzyr bě w lěće 1400.[3] W lěće 1413 so k prěnjemu razej ryćerkubło w Zdźěri naspomni, kotrymž hač do 1595 ležownostne knjejstwo přisłuša. Po tym přeńdźe wjeska zhromadnje z Brěmjenjom do wobsydstwa Budyskeho tachantskeho kapitla, štož wujasni wobstaće katolskeje diaspory w Zdźěri hač do dźensnišeho. W lěće 1884 měješe wjeska po Mukowej statistice 244 wobydlerjow, mjez nimi 241 Serbow (99 %).[4] Arnošt Černik zwěsći 1956 w Zdźěrjanskej gmejnje serbski podźěl wobydlerstwa wot hišće 63,8 %.[5]
Wot lěta 1906 měješe Zdźěr zastanišćo při železniskej čarje Lubij–Radwor, kotraž bě w Radworju z čaru Budyšin–Wojerecy zwjazana. W nazymje 1972 bu wosobowy wobchad zastajeny a 1973 so čara mjez Lubijom a Bartom zawrě. Wotrězk Bart–Radwor wužiwaše so hišće hač do 1994 za nakładowy wobchad.
Hač do lěta 1994 bě Zdźěr samostatna gmejna z wjesnym dźělom Čelchow.
NabožinaWobdźěłać
Katolske bože słužby wotměwachu so w Zdźěrjanskej hrodowskej kapałce wot lěta 1721 a buchu wobstarane najprjedy z Budyšina a wot 1862 wot Radworskeho fararja. Wot 1923 do 2005 bě wjeska ze sydłom romsko-katolskeje wosady „Swjata Marija bjezhrěšneho podjeća“ (němsce Mariä Unbefleckte Empfängnis), kotraž wobjimowaše katolikow Zdźěrje, Brěmjenja a z přewažnje ewangelskich wsow na wuchodźe Budyskeho wokrjesa. Wot 2005 je w lětach 1965–68 natwarjena Zdźěrjanska cyrkej filiala Radworskeje wosady Swj. Marije, kralowny róžowca. Ewangelscy wobydlerjo přisłušeja Klukšanskej wosadźe.
InfrastrukturaWobdźěłać
Přez Zdźěr wjedźe zwjazkowa dróha 156 z Budyšina do Běłeje Wody. Mjez Zdźěrju a Zdźarom leži lětanišćo Klukš, kotrež słuži hłownje płujadłam.
Sewjernje wjeski nadeńdźe so wot lěta 1965 Zdźěrjanska wodarnja, hdźež wudobywa so z hłubokosće 30 metrow pitna woda za wulke dźěle stareho wokrjesa Budyšin.
WosobinyWobdźěłać
- Jurij Wendšuh (1610–68), cistercienski rjadnik, reformator a klóšterski stawiznar; rodźeny w Zdźěri
- Jan Žur (1812–72), wučer a dopisowar do Krajana; rodźeny w Zdźěri
- Mikławš Dórnik (1877–1946), Zdźěrjanski farar 1923–40
LiteraturaWobdźěłać
- Sdier/Zdźěr und Brehmen/Brěmjo. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 213–216.
- M. Kral: Stawizniske powěsće z našich serbskich wsow [=Serbska ludowa knihownja, čo. 44]. Budyšin, 1937, str. 159–177.
ŽórłaWobdźěłać
- ↑ staw: 31. decembra 2016; Podaća Wulkodubrawskeho gmejnskeho zarjada
- ↑ Křesćan Bohuwěr Pful: Łužiski serbski słownik. Maćica Serbska, Budyšin 1866, str. 1005 (online).
- ↑ 3,0 3,1 Zdźěr w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 55. → wšě wjeski
- ↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 246. [456 wobydlerjow, z nich 148 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 60 z pasiwnymi, 83 serbskich dźěći a młodostnych, 165 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
WotkazWobdźěłać
.svg){kind=small}
Brěmjo | Čelchow | Dalicy | Chróst | Chwaćicy | Jatřob | Ješicy | Klukš | Kobjelń | Komorow | Křiwa Boršć | Kupoj | Lichań | Mała Dubrawa | Margarěćina hěta | Nowe Zdźarki | Załhow | Zdźar | Zdźěr