Chelno

**Chelno**
Cölln
	Połoženje Chelna na karće Hornjeje Łužicy
	Połoženje Chelna na karće Hornjeje Łužicy
gmejna:	Radwor
zagmejnowanje:	1973 (do Małeho Wjelkowa)
wobydlerstwo:	352 (31. decembra 2022)
přestrjeń:	2,94 km²
wysokosć:	195 metrow n.m.hł.
	51.22388888888914.386944444444195 Koordinaty: 51° 13′ 26″ S, 14° 23′ 13″ W
póstowe čisło:	02627
předwólba:	035935
	wobydler/ka:; Chelnjan/-ka
	adjektiw:; Chelnjanski
	skłonowanje:; Chelna, Chelnu, Chelno, Chelnom, w Chelnje
	Swjaty křiž na Chelnjanskej nawsy Swjaty křiž na Chelnjanskej nawsy
	wikidata: Chelno (Q160559)

Chelno (němsce Cölln) je wjes w sakskim Budyskim wokrjesu. Wot lěta 1998^[2] słuša k Radworjej. Ma 352^[3] wobydlerjow.

Geografija

Wojerski pomnik na Chelnjanskej nawsy

Wjes leži w Hornjołužiskich honach něhdźe šěsć kilometrow sewjernje Budyšina we wysokosći 195 metrow nad mórskej hładźinu. Susodne wsy su Radwor na sewjeru, Boranecy na sewjerowuchodźe, Nowe Boranecy a Křiwa Boršć na wuchodźe, Lubochow na juhowuchodźe, Mały Wjelkow na juhu, Přezdrěń a Miłkecy na zapadźe kaž tež Čorny Hodler na sewjerozapadźe.

Ležownostne mjena

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena: Zahony, Baby = w Babach, Na Wójnišćach (=w Wójnicach), Nad Wójnicami, Rěchty, Za łukami, Za Baby, Na Babach, W jězorach, Na Biskopec, Za dróhami, Na horach, W dołach, Přede wsu, Za horami, Na gmejnskim, Pola Juranca, Pola Libuchowa, Pola Akermana, Pola Hodlerja, Pola Pawlika, Na suchich łukach, Pola křiža, Pola hatkow, Pola Kowarja, Pola Cymera, Pola Šatyla, Pola Madleny, Pola Kaplerja, Běrkec chójnički, W hajkach, Wyše Bórdana, Pola Kherbacha, Na Radworskim, W Dźiwinach, Na Běrkec łukach, Hromadnik, Delanka, Kudźel, W Kamjeńcach, Na šěrokim, Pola stareje dróhi, Pola kšibjeńčneje korčmy, Na wekselu (Přeměnjašk?).^[4]

Wobchad

Přez Chelno wjedźe zwjazkowa dróha 96 z Budyšina do Wojerec. Wot lěta 1890 měješe wjes zastanišćo při železniskej čarje Budyšin–Rakecy, kotraž wjedźeše wot 1908 hač do Wojerec. W lěće 1999 bu wosobowy wobchad zastajeny a 2001 so čara zawrě.

Stawizny

Kulojty dom (Kugelhaus) při Wojerowskej dróze

Prěnje zawěsćene naspomnjenje nawsowca jako Cöln pochadźa z lěta 1519.^[5] Starše naspomnjenja, kaž z lěta 1419, so poćahuja na Cölln při Sprjewi.

Ležownostne knjejstwo wukonješe w lěće 1777 zdźěla Budyske tachantstwo a zdźěla krajne hejtmanstwo.^[2] Cyrkwinsce słušachu katolikojo ze starodawna do Budyskeje wosady, buchu pak w lěće 1915 z praktiskich přičin do Radworskeje wosady přefarowani. Ewangelscy Chelnjenjo słušeja do Michałskeje cyrkwje. Nimo toho bydli w Chelnje wěsty podźěl čłonow Bratrowskeje wosady.

Wobydlerstwo a rěč

W lěće 1884 měješe wjes po Mukowej statistice 272 wobydlerjow, mjez nimi 264 Serbow (97 %).^[6] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot hišće 68,2 %.^[7]

Po ludličenju w lěće 2011 bydlachu we wsy 348 wobydlerjow w přerěznej starobje wot 46,7 lět (Sakska: 46,4).^[8]

Kubłanje

Ewangelske dźěći z Chelna chodźachu hač do lěta 1938 do Wulkowjelkowskeje šule, wot toho lěta pak kaž katolske do blišeje Radworskeje.

Wosobiny

Jurij Wanak (1764–1837) – wučer a přełožowar
Handrij Křižank (1829–1907) – originalna ludowa postawa, tak mjenowany „Eierjockel“
Michał Wjerab (1872–1932) – wučer, muzejownik a kulturny stawiznar
Korla Janak (1891–1968) – serbski rewolucionar a awtor
Jurij Měrćink (1914–1988) – serbski awtor, kubłar a direktor Serbskeje ludoweje uniwersity
Marja Rječkec (1924–1981) – wučerka a ludowa spisowaćelka

Literatura

Cölln/Chelno. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 241–243.

Powětrowy panorama Chelna ze starej wsu naprawo (2019)

Žórła

↑ staw: 31. decembra 2022; Podaća gmejnskeho zarjada Radwor
↑ ^2,0 ^2,1 Chelno w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
↑ 31. decembra 2022; Podaća gmejnskeho zarjada Radwor
↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 12 (digitalizat).
↑ Ernst Eichler, Hans Walther: Ortsnamenbuch der Oberlausitz. I, Berlin 1975, str. 134
↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 51. → wšě wjeski
↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [396 wobydlerjow, z nich 196 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 4 z pasiwnymi, 70 serbskich dźěći a młodostnych, 126 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
↑ Wuslědki ludličenja 2011 za Radwor (pdf)

Wotkaz

Commons: Chelno – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Radworske wjesne dźěle

[1] staw: 31. decembra 2022; Podaća gmejnskeho zarjada Radwor

[digit-2] 2,0 ^2,1 Chelno w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

[3] 31. decembra 2022; Podaća gmejnskeho zarjada Radwor

[4] Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 12 (digitalizat).

[5] Ernst Eichler, Hans Walther: Ortsnamenbuch der Oberlausitz. I, Berlin 1975, str. 134

[6] Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 51. → wšě wjeski

[7] Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [396 wobydlerjow, z nich 196 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 4 z pasiwnymi, 70 serbskich dźěći a młodostnych, 126 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

[8] Wuslědki ludličenja 2011 za Radwor (pdf)

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]