Wikipedija:Rěčny kućik/Swójbne mjena lětušich róčnicarjow (2017)
|
Někotre myslički do prěnjeho adwenta ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ ... |
Swójbne mjena lětušich róčnicarjow wobdźěłać
Swójbne mjena su přeco zaso zajimawe swědčenja rěče našich prjedownikow. W serbšćinje maja wone wosebitu hódnotu, dokelž pochadźeja z časa, z kotrehož hišće žane pisomne pomniki njewobsedźimy. Kak su naši prjedownicy před wjele lětstotkami myslili a so rěčnje zwuraznili, wo tym nam wone mjena znajmjeńša něšto přeradźeja.
Chcemy so zaso wěnować někotrym serbskim prócowarjam zańdźenosće, kotřiž maja lětsa kulojtu abo połkulojtu róčnicu narodnin abo posmjertnin, a so zamyslić do jich mjenow. Swójbne mjena nastachu často z mjenow powołanjow, kotrež běchu prěni nošerjo mjenow wukonjeli. Tak je to na přikład pola Šewčika, takrjec „małeho šewca“. Jakub Šewčik, rodźeny w Baćonju a farar mjez druhim w Chrósćicach, wěsty čas předsyda Domowiny, předewšěm pak awtor basnjow patriotiskeho charaktera, změje 6. septembra 150. róčnicu narodnin.
Korla Awgust Fiedler, znaty hudźbnik a sobuwuhotowar spěwanskich swjedźenjow, zemrě 16. meje 1917. Swójbne mjeno Fiedler pochadźa tohorunja z mjena powołanja; w tym padźe wšak je wone němskeho pochada, měnjeny je wězo „husler“.
K mjenam, kotrež pokazuja na bydlenje abo wobsydstwo prěnjeho nošerja mjena, słuša w katolskich Serbach rozšěrjene swójbne mjeno Chěžka, kotrež njetrjebam dale rěčnje wuswětlić. 22. julija wopominamy 100. narodniny Jurja Chěžki, wobdarjeneho basnika z Hórkow, kiž zahiny w Druhej swětowej wójnje.
W Delnjej Łužicy rozšěrjene je mjeno Nakońc, nastate z pomjenowanja ležownosće „na kóncu“ wsy. 28. decembra 1967 zemrě Fryco Nakońc, zasłužbny Domowinski funkcionar a sekretar tehdyšeje župy Choćebuz.
Dalša družina swójbnych mjenow nasta z pomjenowanjow charakteristiskich kajkosćow abo ćělnych přiznamjenjow ludźi. K tym ličimy na přikład mjeno Łahoda, w zněmčenej formje zwjetša Lahode. W dźensnišej serbšćinje wužiwamy hišće wotwodźeny adjektiw łahodny, kotryž da so do němčiny přełožić, hdyž jón poćahujemy na čłowjeka, z wotpowědnikom „sanftmütig“. Substantiw łahoda dźensa wjace njeznajemy, tón je so nam zachował jenož w swójbnym mjenje. Jurij Łahoda, dlěje hač 60 lět wučer w Klukšu, je wšelake nabožne knihi do serbšćiny přełožił a wudał. Dnja 27. apryla budu jeho 200. posmjertniny.
Přeco zaso storčimy na pady, zo so ludźo po zwěrjatach mjenuja. Tak je to na přikład pola swójbneho mjena Kokla, kotrež wězo nawjazuje na pomjenowanje znateho ptačka, na kokulu. Michał Kokla, pochadźacy ze Sernjan, aktiwny politiski zamołwity po lěće 1945 we wšelakich funkcijach a ludowy spisowaćel, zemrě 16. měrca 1967.
Z mjena zwěrjeća nasta tež swójbne mjeno Mjeń, w zněmčenej podobje Möhn, kotrež namakamy jenož we Łužicy a jeje namjeznych kónčinach. Na 250. narodniny Rudolfa Mjenja, basniskeho předchadnika Handrija Zejlerja, spominamy 28. januara. W padźe Mjenja bě ryba wuchadźišćo čłowjeskeho pomjenowanja – ryba, kotraž dźensa serbsce rěka mjenk a němsce Aalraupe abo Quappe. Staršu formu bjez sufiksa -k na kóncu słowa znajemy jeno ze swójbneho mjena. Čehodla je dóšło k pomjenowanju čłowjeka po rybje, wo tym hodźi so jenož spekulować: snano dokelž bě prěni nošer mjena spěšny a wobrotny kaž ryba we wodźe.
K swójbnym mjenam, kotrež pokazuja na cuzy kraj abo krajinu, zwotkelž je pochadźał prěni nošer mjena, słuša zawěsće mjeno Wóski. Słowo włóski dźensa w prěnjotnym zmysle wjace njewužiwamy, jenož w zwisku z włóskim worjechom. To je starši adjektiw we woznamje „italski“, němsce za to steji tohorunja woteznaty wotpowědnik welsch. Serbski biskop, pochadźacy z Chrósćic, jako tachant pozběhnjeny do zemjanstwa a zasłužbny za to, zo da přetwarić nimale wšitke serbske katolske cyrkwje, bě Jakub Jan Józef Wóski z Baerenstamma; wón narodźi so 26. julija 1692.
Jara husto pochadźeja dźensniše swójbne mjena z bibliskich mjenow abo mjenow swjatych, kotrež stachu so pozdźišo z předmjenami. W zwisku z lětušimi róčnicarjemi je za nas mjez druhim swójbne mjeno Měrćink zajimawe, nastate z předmjena Měrćin a přiwěška -k. Jan Awgust Měrćink, rodźeny 21. awgusta 1817 w Hrodźišću, bě misionar w krajach Eskimowcow, kiž je swoje dožiwjenja w knize „Reisetagebuch des Missionars J. A. Miertsching“ wopisał. K swójbnym mjenam, pochadźacym z bibliskich mjenow, słuša dale Kašpor. Na 50. posmjertniny Gerata Kašpora, wjelelětneho načolnika serbskeho rozhłosoweho studija w Zhorjelcu a Choćebuzu, spominamy 21. oktobra.
Lědma hišće spóznajomne jako mjenowa twórba po bibliskim mjenje je Kubica: Z předmjena Jakub je so zachowała druha złóžka, rozšěrjena přez přiwěšk -ica. Korla Awgust Kubica, na 30 lět farar w Bukecach, bě aktiwny Maćicar. Narodźił je so wón 23. meje před 175 lětami w Spalach. Na mjeno swjateho, a to Rochusa, poćahuje so delnjoserbske swójbne mjeno Rocha abo Rocho. Fryco Rocha be jara płódny basnik w delnjoserbšćinje a bě mjez druhim prěni delnjoserbski dźěćacy basnik. Jeho 75. posmjertniny budu 24. apryla.
Rědke su pady, zo nawjazuja swójbne mjena na stare serbske předmjena dokřesćanskeje doby. Jedne tajke je Wjela, skrótšena podoba předmjena Wjeleměr abo podobneje twórby. 125. narodniny Jurja Wjele-Kubšičana wopominamy 4. měrca. Wón je nam znaty předewšěm jako spisowaćel cyłeho rjadu dźiwadłowych hrow, mjez druhim antihitlerskeho krucha „Paliwaka“, předstajeneho w lěće 1936 na Kopšinjanskim hrodźišću.
Dr. Helmut Jenč – prěnjotnje wozjewjene w Serbskich Nowinach dnja 11. januara 2017
Serbska wikipedija wužiwa teksty dr. Helmuta Jenča w swojim rěčnym kućiku z přećelnej dowolnosću awtora a Serbskich Nowin.
|
Někotre myslički do prěnjeho adwenta ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ ... |