Słona Boršć

wjes w Budyskim wokrjesu, měšćanski dźěl Budyšina

Słona Boršć (němsce Salzenforst) je wjeska we wuchodosakskim wokrjesu Budyšin, kotraž słuša wot lěta 1999 k wulkemu wokrjesnemu městu Budyšin a płaći wot 2007 oficielnje jako měšćanski dźěl. Wona leži w serbskim sydlenskim rumje w Hornjej Łužicy.

Słona Boršć
Salzenforst
Połoženje Słoneje Boršće na karće Hornjeje Łužicy
Połoženje Słoneje Boršće na karće Hornjeje Łužicy
DEC
město: Budyšin
zagmejnowanje: 1969 (do Słoneje Boršće-Bolborc)
wobydlerstwo: 275 (31. decembra 2023)[1]
wysokosć: 239–266 metrow n.m.hł.
51.197514.371388888889239–266
póstowe čisło: 02625
předwólba: 03591
wotwodźene
słowa:
wobydler/ka:
Słonoboršćan/-ka
adjektiw:
Słonoboršćanski
skłonowanje:
Słoneje Boršće, Słonej Boršći, Słonu Boršć, Słonej Boršću, w Słonej Boršći
Połoženje Słoneje Boršće w Budyšinje
Połoženje Słoneje Boršće w Budyšinje

Połoženje Słoneje Boršće w Budyšinje

Geografija

wobdźěłać
 
Powětrowy wobraz ze zapada

Wjeska nadeńdźe so něhdźe štyri kilometry sewjerozapadnje Budyskeho centruma w Hornjołužiskich honach při skłoninje hory Tchór, kotryž je z 268 metrami najwyše wuhorbjenje w blišej wokolinje Budyšina. Wjeska leži we wysokosći wot 239 do 266 metrow nad mórskej hładźinu a je tuž najwyše ležacy měšćanski dźěl Budyšina.

Susodne sydlišća su Zajdow a Mały Wjelkow na sewjerowuchodźe, Ćemjercy na wuchodźe, Tři Hwězdy na juhu a Horni Wunjow a Bolborcy na zapadźe.

Ležownostne mjena

wobdźěłać

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena: Jamy, Brězyny = na Brězynach, Klinčk, Tchóŕ, Podtchóŕ, Stołpiki, W Šimanach, Wopalnišća (hdźež prjedy wjes "Pětrowskecy" steješe), Močidła, Syćizny, Dołki (tež: na Dołach), Wiwalca (hórka), Pod Wiwalcu, Pusćina.[2]

 
Pomnik zamordowanym židowskim žonam na Tchórje

Wuchodnje Tchórja namakachu so popjelnicy, brónje a druhe powostanki sydlišćow, z kotrychž so na wobsydlenje před 4000 lětami slědować hodźi.

Ladko Słoneje Boršće, kotraž je sydlerskostawiznisce přidróžny nawsowc, leži při dźensnišej dróze Handrija Zejlerja. Wjeska sama so prěni króć w lěće 1359 jako Salczforst[3] naspomni. Dołho přisłuša ležownostne knjejstwo Budyskemu tachanstwu. Hižo wot srjedźowěka přeběži njedaloko wjeski nadregionalnje wuznamna Wysoka dróha, kotraž tu ze Židowa dale do Kamjenca wjedźeše.

Serbske a němske mjeno sydlišća matej samsny woznam a poćahowatej so na sól, kotryž so tež po Wysokej dróze transportowaše.[4] Z tym hodźeše so Słona Boršć wot druhich sydlišćow we wokolinje, kotrež so tež Boršć mjenowachu rozeznawać. Serbske mjeno je při tym přełožk němskeho mjena.

Na zakładźe wuhlada na Słonoboršćanskim Tchórju wudźěła Napoleon 19. meje 1813, dźeń do bitwy pola Budyšina, plan bitwišća.[5] W lěće 1865 staji so na horje Tchór měrjenski stołp kralowsko-sakskeje triangulacije.

Hač do lěta 1969 běše Słona Boršć samostatna gmejna z wjesnymi dźělemi Smochćicy, Horni Wunjow a Lešawa (wot 1948) a Ćemjercy (wot 1950). W lěće 1969 zjednoćeštej so Słona Boršć a Bolborcy ke gmejnje Słona Boršć-Bolborcy, kotraž so 1994 Małemu Wjelkowej a 1999 zhromadnje Budyšinej přizamkny.

Wobydlerstwo

wobdźěłać

W lěće 1834 měješe Słona Boršć 161 wobydlerjow, mjez nimi 71 katolikow (44%). W přichodnych lětdźesatkach stupaše ličba wobydlerjow wot 198 (1871) a 210 (1890) hač na 221 (1925). W lěće 1925 naličichu so při tym 197 ewangelskich (89%) a 24 katolskich wěriwych (11%). W jeho statistice naliči Arnošt Muka 1883/84 213 wobydlerjow, mjez kotrymiž běchu 180 Serbja (85%) a 33 Němcy.[6] Po Druhej swětowej wójnje zwyši so wobydlerstwo dla přesydlenja z wuchoda krótkodobnje. Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot hišće 44 %. Dźensa je ličba wobydlerstwa stabilna.

Ewangelscy wěriwi su do Budyskeje wosady swj. Michała a katolscy wěriwi do wosady swj. Pětra zafarowane.

 
Pomnik za Handrija Zejlerja w jeho ródnej wsy Słonej Boršći
  • Jakub Delenka (1695–1763), rězbar, narodźeny w Słonej Boršći
  • Handrij Zejler (1804–1872), serbski basnik a załožer serbskeje narodneje literatury, narodźeny w Słonej Boršći
  • Michał Kětan (1892–1965), farar a redaktor, narodźeny w Słonej Boršći

Wopomnišćo při wuchodnej skłoninje Tchórja dopomni wot lěta 1948 na 43 židowskich žonow z Němskeje, Madźarskeje, Pólskeje, Francoskeje, Belgiskeje, Nižozemskeje, Čěskeje a Słowakskeje, kotřiž běchu so přez SS-komando 12. februara 1945 tu w pěskowej jamje zamordowali.[7]

We wsy dopomni pomnik na Handrija Zejlerja, najsławnišeho syna Słoneje Boršće. Při jeho ródnym domje dopomni tež taflička na njeho.

Hlej tež: Kulturne pomniki w Słonej Boršći

Literatura

wobdźěłać
  • M. Kral: Stawizniske powěsće z našich serbskich wsow [=Serbska ludowa knihownja, čo. 44]. Budyšin, 1937, str. 188–205.
  1. staw: 31. decembra 2023; Statistiska rozprawa města Budyšina za IV. kwartal 2023, awgust 2024
  2. Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 13 (digitalizat).
  3. Słona Boršć w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
  4. Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. LND, Budyšin 1973, str. 121.
  5. J. Aug. Ernst Köhler: Bilder aus der Oberlausitz, als ein Beitrag zur Vaterlandskunde, Reichel 1855, str. 78.
  6. Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 59. → wšě wjeski
  7. Stefanie Endlich, u.a.: Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus – Eine Dokumentation. Berlin, Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern, Sachsen-Anhalt, Sachsen, Thüringen, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1999, str. 745.
  Commons: Słona Boršć – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije