Čerwjeny januškowc
| |
| Čerwjeny januškowc (Ribes rubrum) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Eudikotyledony Jadrowe eudikotyledony | |
| rjad: | (Saxifragales) |
| swójba: | Kosmačkowe rostliny (Grossulariaceae) |
| ród: | Januškowc[1] (Ribes) |
| podród: | Januškowc (Ribes) |
| družina: | Čerwjeny januškowc |
| wědomostne mjeno | |
| Ribes rubrum | |
| L. | |
Čerwjeny januškowc abo běły januškowc (Ribes rubrum) je kerk ze swójby kosmačkowych rostlinow.
Dalše serbske mjena su pyrička[2], čerwjeny[3] janski jahodowc[1]. Jeho płód je janowka[4], čerwjena[3] janska jahodka[5][1] a swjatojanske jahodki.
.jpg)
Wopis
wobdźěłaćČerwjeny januškowc je zrunany, kerčinaty, w lěće zeleny nanophanerophyt bjez kałačow, kotryž wysokosć wot 1 hač do 2 metrow docpěje. Młode wurostki su lochko kosmate a ze žałzami wobsadźene. Skora staršich hałuzow je čerwjeno-bruna hač šěro-čorna. Pupki su jejoformowe a maja čumpate pupkowe šupizny.
Łopjena
wobdźěłaćMěnjate lišćowe łopjena su po wobrysy kulojte, dołho stołpikate, 4 hač 10 centimetrow dołhe a hač do 7 (8) centimetrow šěroke. Wone su tři- hač pjećlapate a na spódku wutrobojte abo přikušene. Łopjenowe lapy su tupe a na kromje zhruba rězane. Łopjenowy delni bok je w młodosći krótko-móškaće kosmaty, pozdźišo nahi. Łopjenowy stołpik je něhdźe tak dołhi kaž łopjeno a runje tak čistozeleny.
Kćenja
wobdźěłaćKćěje wot apryla hač meje. Kćenja su dwusplažne, nazeleń žołte abo tež čerwjenojte barbjene a po štyrjoch hač wosmych w na spočatku zrunanych, pozdźišo jako wobłuk dele wisacych kićach rjadowane. Keluchowy bónčk je kołoformowje rozšěrjeny. W jeho nutřkownym je pjećróžkata, wuhorbjena rynka. Keluškowe łopješka su hołe, zelenkojte abo nabruń čerwjene barbjene, zdźěla čerwjenje dypkate, łopatkowe a někak dwójce tak dołhe kaž žołtojte krónowe łopješka. Próšnikowe połojcy su přez podlěšenu prochowu nitku dźělene a lochko rozpěrane.
Jahody
wobdźěłaćJahody maja přeměr wot 6 hač 7 milimetrow, su kulojte, čerwjene abo běłe, druhdy tež róžojte, transparentne a wobsahuje mnoholičbne symjenja. Płód je jědźny, brěčkaty a ma aromatiski, kisałkojty słód. Wone wot junija dozrawja.
Někotre sorty maja žołtojte abo nazeleń běłe jahody.
Genetika
wobdźěłaćChromozomowa ličba je n = 8.[6]
Synonymy
wobdźěłaćDalše wědomostne mjena su
- Ribes sativum Syme
- Ribes sylvestre (Lam.) Mert. & W.D.J. Koch
- Ribes vulgare Lam.
Stejnišćo
wobdźěłaćWón je jara rědki w niwowych lěsach , wudrjeńcach, kerčinach a na rěčkach . Ma radšo mokru, běłohlinowu, wutkatu pódu.
Rozšěrjenje
wobdźěłaćČerwjeny januškowc je w nimale cyłej Europje rozšěrjeny. Dźiwi wustupuje jenož w Belgiskej, Nižozemskej, Francoskej, Němskej a Italskej, w zbytnej Europje je z kultury wodźiwjeny.
Wužiwanje
wobdźěłaćZrałe płody čerwjeneho januškowca so za wujuškowanje a přihotowanje marmelady a pudinga wužiwaja abo syrje jědźa.
Nóžki
wobdźěłać- ↑ 1,0 1,1 1,2 W internetowym słowniku: Johannisbeere
- ↑ Jurij Kral: Serbsko-němski słownik, ISBN 3-7420-00313-5, strona 449, ale z přełožkom "Johannesbeere"
- ↑ 3,0 3,1 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 67, pod hesłom čerwjeny, čerwjena.
- ↑ Jurij Kral: Serbsko-němski słownik hornjołužiskeje serbskeje rěče, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2003, ISBN 3-7420-0313-5, str. 128, pod hesłom janowka, ale z přełožkom "Johannesbeere".
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 175.
- ↑ www.floraweb.de (němsce)
Žórła
wobdźěłać- Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 776, z wědomostnym mjenom Ribes silvestre a ze synonymomaj Ribes rubrum, Ribes sativum (němsce)
- Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, strona 274 (němsce)
- Gunter Steinbach (Hrsg.): Strauchgehölze (Steinbachs Naturführer). Mosaik Verlag GmbH, München 1996, ISBN 3-576-10560-3. (po němskej wikipediji)
- Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwjazk, ISBN 3-411-12023-1, strona 55 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 406, w nastawku wo hórskim januškowcu (Ribes alpinum) jako podobna družina. (němsce)
- Steinbachs Großer Pflanzenführer, ISBN 978-3-8001-7567-3, strona 296 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
Eksterne wotkazy
wobdźěłać- Čerwjeny januškowc. W: FloraWeb.de. (němsce)
ananas • aprikoza • awokado • banana • brěška • brusnica • citrona • curuba • dorničałka • durian • etrog • figa • grapefruit • granatowe jabłuko • guawa • holanska jahodka • hurmi kaki • jabłuko • jackfruit • kaki • karambola • kiwi • kiwano • kosmačka • krušwa • kumkwat • kwětla • liči • limeta • malena • mandarina • mandla • mango • marakuja • maruša • naši • oliwa • ostružina • papaja • paw-paw • pitahaya • oranža • pomelo • rambutan • janske jahodki (běłe, čerwjene, čorne) • ringlota • slowka • tamarillo • třěšeń • truskalca • winowa jahodka • wišnja