Rostliny
Rostliny (Plantae) tworja swójski swět znutřka domena žiwochow z bańkowym jadrom a bańkowej membranu (Eukaryoty). Po dźensnišich trochowanjach eksistuje něhdźe 500.000 rostlinskich družinow[1]. Z nimi so zaběra wědomostnje disciplina botaniki.
| |
| Pěskowa chójna (Pinus sylvestris) | |
| systematika | |
|---|---|
| klasifikacija | Žiwochi |
| Domena | Eukaryoty |
| Bjez městna | Archaeplastida |
| Bjez městna | Chloroplastida |
| Bjez městna | Charophyta |
| Swět | Rostlinstwo |
| wědomostne mjeno | |
| Plantae | |
| Haeckel | |
Historisce so je definicija zapřijeća rostlina přeměniła. W tu wužiwanej systematice po Adl et al.[2] so rostliny z twjerdźowymi rostlinami (embryophyta) na jednu runinu sadźa. K rostlinam so liča mochi a žiłowe rostliny.
Přiznamjenja
wobdźěłaćRostliny so přez změnu generacijow wuzběhuja, při kotrejž so haploida seksuelna a diploida wegetatiwna generacija wotměnjuje (heterofaziska změna generacijow). Při recentnych rostlinach stej wobě generaciji kóždy króć wšelako formowane (heteromorfiska změna generacijow). Při mochach dominuje haploidy gametofyt, mjeztym zo při žiłowych rostlinach diploida sporofyt dominuje.[2]
Seksuelna generacija, gametofyty, wutwori specielne, wjacebańkowe seksualne organy, kotrež wot wjacorych sterilnymi bańkami su wobdate. Muske organy su anteridije a žónske archegonije. Jejkowe bańki zawostawaja w archegonijach a so tu wopłodźuja. Při krytosymjenjakach su gametofyty a z tym tež anteridije a archegonije ekstremnje redukowane.[3]
Sporofyt so najprjedy jako wjacebańkowy embryo załoži, kotryž na maćerskej rostlinje zawostawa a so wot teje zežiwja. Často předstaja měrny stadij. Sporofyt je přeco wjelebańkowy.
Rostliny su kaž wšě zastupnicy Chloroplastida, ke kotrym słuša, nimale bjezwuwzaćnje fotoawtotrofne: To rěka, sam zhotowjeja k rosćenju a žiwjenju nuzne organiske maćizny z pomocu słónčneho swětła přez fotosyntezu (fototrofija). Při tym wužiwaja jako žórło za wuhlik bjezwuwzaćnje Wuhlikowy dioksid (awtotrofija). Njeawtotrofiske zastupnicy su přeco wotwodźene formy. To su někotre mykotrofne rostliny, kotrež heterotrofnje wot hribow su žiwe (na př. někotre orchideje, Corsiaceae, Burmanniaceae) kotrež su w běhu ewolucije jich chlorofyl zhubili, a někotre heterotrofne połne přižiwniki na druhich rostlinach (na př. Rafflesiaceae, někotre Orobanchaceae a Convolvulaceae).
Bazalne ćělesa šwikacych prućikow wobsedźa charakteristisku wjeleworštowu strukturu z mikrotubulijow ale tež zakótwjenje w cytoskeleće. Mitoza je wotewrjena, za čas dźělenja bańkow so fragmoplast twori. Pyrenoidy zwjetša faluja.[2]
Dalše znamjenja, kotrež tež wjele druhich zastupjerjow nadrjadowanych taksonow charofyta abo chloroplastida wobsedźa, su chloroplasty z chlorophyll a a b jako fotosynteizskej pigmentaj a karotinoidy jako akcesoriske pigmenty, škrob jako rezerwny polysaccharid a bańkowe sćěny z celulozy.[2] Wutrusowa sćěna wobsahuje sporopolenin, sporofyty tworja kutikulu.[4]
Nimo toho móžeja rostliny hromadu ale we wobłuku korjenjow tež z hribami, bakterijemi a druhimi mikroorganizmami komunikować. Komunikaciske procesy zawěsćuja zum einen disponujomnosć přihódnych wutkow ale tež krótkodobnu, srjedźnodobnu a dołhodobnu koordinaciju a organizaciju wot rosćenskich a wuwiwanskich procesow we wšěch jich detailowych krokach.[5]
Systematika
wobdźěłaćPo aktualnej systematice eukaryotow wot Adl a.d. (2005)[2] njesłušeja zastupjerjo zelenych algow a tež čerwjenych algow, kotrež buchu dołho k rostlinam ličene, wjace k plantae. Potajkim wotpowěduja plantae embryofytam, wopřijmu tuž mochi a žiłowe rostliny.
Zwonkowna systematika
wobdźěłaćPřiwuznosć rostlinow ze zelenymi algami so je dla zhromadnych fotosyntezowych pigmentow a polysacharidow dołho měniła. Někotre zelene algi kaž swěčnikojte algi tworja tež jich jejkowym bańkam zawalowacu włokninu. Přirunanja sekwencow DNA pokazowachu po tym tež, zo Characeae su najbliše žiwe přiwuzne rostlinow. Kladogram wupada na slědowace wašnje:[6][7]
┌──── Rostliny
┌───┤
────┤ └──── Swěčnikojte algi (Charales)
│
└──────── Coleochaetales
Druhdy zastupowany nahlad, bychu wjacore pochadowe linije rostlinow z algow eksistowali, bu hižo přez morfologiske studije jako njeprawdźepodobny spóznaty[4], a so dźensa lědma wjace zastupuje a so tež přez molekularnobiologiske studije njepodeprěje.[6]
Znutřkowna systematika
wobdźěłaćRecentne (njewotemrěne) zastupnicy rostlinow tworja štyri jasnje mjez sobu rozdźělene skupiny. Tute su po morfologiskich ale tež po molekularbiologiskich studijach monofyletisce: jatrowe mochi, lisćowe mochi, rohowe mochi a žiłkowe rostliny. Pozicija tutych štyrjoch skupinow mjez sobu hišće njeje doskónčnje wujasnjena. W zańdźenosći běchu wšelake namjety (přir. Systematik der Moose), tola slědowacy kladogram jako prawdźepodobne poměry přiwuznistwa we wotrysach so pokaza:[6]
┌──── žiłkowe rostliny ┌───┤ ┌────┤ └──── rohowe mochi │ │ ──────┤ └──────── lisćowe mochi │ └───────────── jatrowe mochi
Rohowe mochi bychu potajkim sotrowa skupina žiłkowych rostlinow byli. Nimo molekularbiologiskich studijach pokazuja tež wjacore rohowym mocham w přirunanju k druhim mocham charakteristiske přiznamjenja na blisku přiwuznosć k žiłkowym rostlinam: sporofyty rohowych mochow su relatiwnje wulke, dołho žiwe a fotosyntetisce aktiwne, tuž relatiwnje samostatne. Z tym maja srjedźnu poziciju mjez druhimi mochami z jich wot gametofyta wotwisowacym sporofytom a žiłkowymi rostlinami z jich dospołnje njewotwisnym sporofytom.[6]
Za drobniši přehlad wo rostlinstwje, hlej de:Systematik des Pflanzenreichs.
Systematika fosilnych zastupjerjow
wobdźěłaćPři zapřijeću fosilnych rostlinow, kotrež na bazy žiłkowych rostlinow steja, bywa horjeka přestajene zwobraznjenje tróšku bóle komplikowane. Drje njejsu fosilne mochi ze zažnowěka rostlinow znate, porno tomu pak su znate někotre zastupjerki zažnych žiłkowych rostlinow. Tute buchu w zažnym 20. lětstotku pod zapřijećom Psilophyta zjednoćene. Tuta skupina so wopokazowaše pak hižo skoro jako jara heterogena. Banks je tutu skupinu do třoch skupinow Rhyniophyta, Trimerophytophyta a Zosterophyllophyta rozpačił. Kenrick a Crane[4] pokazowaštaj pak w lěće 1997, zo znajmjeńša wobě prěnjej skupinje stej kumštnej. Zastupjerjo wobeju poslednjeju skupinow słušeja k Eutracheophytam, mjeztym zo zastupjerjo Rhyniophyta jara bazalnje steja. Kenrick a Crane nastaještaj sćěhowacy kladogram:[8]
┌───────────────── Prawe žiłkowe rostliny (Eutracheophyta)
2 │
┌─┤ ┌── Stockmansella ┐
│ │ ┌─┤ │
│ └────────────┤ └── Rhynia │ Rhyniopsida
┌─┤ │ │
│ │ └──── Huvenia ┘
│ │
1 │ └─────────────────── Aglaophyton
────┤
│ ┌── Caia ┐
│ ┌─┤ │
└────────────────┤ └── Horneophyton │ Horneophytopsida
│ │
└──── Tortilicaulis ┘
Mjez mochami (njejsu zwobrazowane) a žiłkowymi rostlinami (klada 2) su tuž hišće někotre skupiny wotemrěnych rostlinow.
Polysporangiofyty
wobdźěłaćPolysporangiofyty (1) wobsahuja cyłkowny horjeka zwobrazowanu kladu a wobsahuja wšě twjerdźowe rostliny, kotrež so k jednej skupinje mochow njeliča. Jich zhromadne wotwodźene přiznamjenja (synapormorfije) su: rozhałuzowane sporofyty z wjacorymi sporangijemi; sporofyt je njewotwisny gametofyta. Archegonije su do gametofytow zapušćene, to pak tež rohowe mochi přitrjechi.[9]
K zastupjerjam polysporangiofytow słušeja jako najbóle bazalna skupina Horneophytopsidy z Horneophyton. Jedna izolowana stejaca družina je Aglaophyton major. Wostatni zastupjerjo (klada 2) słušeja k žiłkowym rostlinam (Tracheobionta), kotrychž bazalna skupina su Rhyniopsida.
Botaniske stawizny
wobdźěłaćRostliny běchu za dołhi čas pódla zwěrjatow a mineralow jedyn třoch přirodnych swětow. Hišće Carl von Linné rozrjadowaše swój Systema naturae wotpowědnje tomu.[10] Tež Ernst Haeckel inkludowaše do swojich Plantae hriby, lišawy, cyanobakterije, ale tež rozdźělne skupiny algow.[4] Mjeztym zo botanika so dale ze wšěmi tutymi skupinami zaběra, bu definicija rostlinow pozdźišo na te twjerdźowe rostliny a zelene algi zamjezowana, kotrež so přez chlorofyle a a b, škrob jako rezerwne polysaccharidy a celulozu w bańkowej sćěnje wuzběhuja. Dźensa so rostliny wšelako definuja: někotre systemy zapřijimaja zelene algi do rostlinow, druhe systemy, tak tu wužiwany, zjimaja žiwochow z horjeka mjenowanymi přiznamjenjemi w Chloroplastida a wobmjezuja rostliny na twjerdźowe rostliny.[11]
Wuznam za čłowjeka
wobdźěłaćWužiće rostlinow započa w zažnym času čłowjeka ze zběranjom. Dźensa so rostliny za čłowjeske wužiće přewažnje jako kulturne rostliny plahuja (ratarstwo). Hraničny pad je wužiće drjewa z lěsow.
- Rostliny jako cyroba
Zežiwjenje čłowjeka bazuje praktisce dospołnje na rostlinach, pak přez direktnu konsumciju, pak indirektnje přez konsumciju rostliny žerjacych zwěrjatow abo zwěrjacych produktow. Najwjetši wuznam swětodaloko jako wužitne rostliny maja pšeńca, rajs, majs a běrny. Wot wulkeho mnóstwa kultiwowanych wužitnych rostlinow njese jenož małke mnóstwo hłownu ćežu čłowjeskeho zežiwjenja (zakładne zežiwidła).
- Rostliny jako dźěłowizna
Tradicionelnje so rostliny k rozdźělnym zaměram za čłowjeske wužiwanje předźěłaja. Rostliny su najwažniši zakładny material k zhotowjenju drasty. Wone so k wjelorakim gratam předźěłaja. Rostliny, wosebje drjewo, su njeparujomny twarski material.
|
<!-- --> |
Tutón nastawk wobsahuje tuchwilu wukomentowane dźěle teksta, dokelž wone hišće njejsu dosć dobre. Móžeš stronu wobdźěłać a polěpšić a bjezkomentarować wukomentowane dźěle. |
Literatura
wobdźěłać- P. Sitte, E. W. Weiler, J. W. Kadereit, A. Bresinsky, C. Körner: Strasburger – Lehrbuch der Botanik für Hochschulen. 35. Auflage, Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg 2002, ISBN 3-8274-1010-X
- Peter Raven, Ray Evert, Susan Eichhorn: Biologie der Pflanzen. de Gruyter, 2006. ISBN 978-3-11-018531-7
Nóžki
wobdźěłać- ↑ Peter Sitte, Elmar Weiler, Joachim W. Kadereit, Andreas Bresinsky, Christian Körner: Lehrbuch der Botanik für Hochschulen. Begründet von E. Strasburger. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg 2002 (35. Aufl.), s. 10, ISBN 3-8274-1010-X
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Sina M. Adl et al.: The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists. The Journal of Eukaryotic Microbiology 52 (5), 2005; str. 399–451 abstrakt a dospołny tekst)
- ↑ Strasburger 2002, s. 699
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Paul Kenrick, Peter R. Crane: The Origin and Early Diversification of Land Plants. A Cladistic Study. Smithsonian Institution Press, Washington a London 1997, s. 231. ISBN 1-56098-729-4 Citowanski zmylk Ungültiges
<ref>-Tag. Der Name „Kenrick“ wurde mehrere Male mit einem unterschiedlichen Inhalt definiert.; $2 - ↑ Witzany, G. 2006: Plant Communication from Biosemiotic Perspective. Plant Signaling & Behavior 1(4): s. 169–178.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Yin-Long Qiu et al.:The deepest divergences in land plants inferred from phylogenomic evidence. Proceedings of the National Academy of Sciences 103(42), s. 15511–15516. online
- ↑ Louise A. Lewis, Richard M. McCourt: Green Algae and the origin of land plants: American Journal of Botany 91 (10), 2004, s. 1535–1556. Abstract und Volltext
- ↑ Paul Kenrick, Peter R. Crane: The Origin and Early Diversification of Land Plants. A Cladistic Study. Smithsonian Institution Press, Washington D.C. 1997, Abb. 4.31.
- ↑ Kenrick, Crane 1997, tabela 7.2.
- ↑ Ilse Jahn (Hrsg.): Geschichte der Biologie. Nikol, Hamburg 2002, S. 235. ISBN 3-937872-01-9
- ↑ Přir. Strasburger 2002, s. 675ff., a Adl et al. 2005
Wotkaz
wobdźěłać
Commons: Rostliny – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow