Čerwjeny januškowc

(ze strony „Čerwjena janska jahodka” sposrědkowane)

Čerwjeny januškowc abo běły januškowc (Ribes rubrum) je kerk ze swójby kosmačkowych rostlinow.

Čerwjeny januškowc
Čerwjeny januškowc (Ribes rubrum)
systematika
Domena Eukaryoty
Swět Rostlinstwo
  Eudikotyledony
Jadrowe eudikotyledony
rjad: (Saxifragales)
swójba: Kosmačkowe rostliny (Grossulariaceae)
ród: Januškowc[1] (Ribes)
podród: Januškowc (Ribes)
družina: Čerwjeny januškowc
wědomostne mjeno
Ribes rubrum
L.
Wobdźěłać
p  d  w

Dalše serbske mjena su pyrička[2], čerwjeny[3] janski jahodowc[1]. Jeho płód je janowka[4], čerwjena[3] janska jahodka[5][1] a swjatojanske jahodki.

Běły januškowc (Ribes rubrum)
Ilustracija
Sušenej čerwjenej januškowcaj

Čerwjeny januškowc je zrunany, kerčinaty, w lěće zeleny nanophanerophyt bjez kałačow, kotryž wysokosć wot 1 hač do 2 metrow docpěje. Młode wurostki su lochko kosmate a ze žałzami wobsadźene. Skora staršich hałuzow je čerwjeno-bruna hač šěro-čorna. Pupki su jejoformowe a maja čumpate pupkowe šupizny.

Měnjate lišćowe łopjena su po wobrysy kulojte, dołho stołpikate, 4 hač 10 centimetrow dołhe a hač do 7 (8) centimetrow šěroke. Wone su tři- hač pjećlapate a na spódku wutrobojte abo přikušene. Łopjenowe lapy su tupe a na kromje zhruba rězane. Łopjenowy delni bok je w młodosći krótko-móškaće kosmaty, pozdźišo nahi. Łopjenowy stołpik je něhdźe tak dołhi kaž łopjeno a runje tak čistozeleny.

Kćěje wot apryla hač meje. Kćenja su dwusplažne, nazeleń žołte abo tež čerwjenojte barbjene a po štyrjoch hač wosmych w na spočatku zrunanych, pozdźišo jako wobłuk dele wisacych kićach rjadowane. Keluchowy bónčk je kołoformowje rozšěrjeny. W jeho nutřkownym je pjećróžkata, wuhorbjena rynka. Keluškowe łopješka su hołe, zelenkojte abo nabruń čerwjene barbjene, zdźěla čerwjenje dypkate, łopatkowe a někak dwójce tak dołhe kaž žołtojte krónowe łopješka. Próšnikowe połojcy su přez podlěšenu prochowu nitku dźělene a lochko rozpěrane.

Jahody maja přeměr wot 6 hač 7 milimetrow, su kulojte, čerwjene abo běłe, druhdy tež róžojte, transparentne a wobsahuje mnoholičbne symjenja. Płód je jědźny, brěčkaty a ma aromatiski, kisałkojty słód. Wone wot junija dozrawja.

Někotre sorty maja žołtojte abo nazeleń běłe jahody.

Chromozomowa ličba je n = 8.[6]

Dalše wědomostne mjena su

Stejnišćo

wobdźěłać

Wón je jara rědki w niwowych lěsach , wudrjeńcach, kerčinach a na rěčkach . Ma radšo mokru, běłohlinowu, wutkatu pódu.

Rozšěrjenje

wobdźěłać

Čerwjeny januškowc je w nimale cyłej Europje rozšěrjeny. Dźiwi wustupuje jenož w Belgiskej, Nižozemskej, Francoskej, Němskej a Italskej, w zbytnej Europje je z kultury wodźiwjeny.

Wužiwanje

wobdźěłać

Zrałe płody čerwjeneho januškowca so za wujuškowanje a přihotowanje marmelady a pudinga wužiwaja abo syrje jědźa.

  1. 1,0 1,1 1,2 W internetowym słowniku: Johannisbeere
  2. Jurij Kral: Serbsko-němski słownik, ISBN 3-7420-00313-5, strona 449, ale z přełožkom "Johannesbeere"
  3. 3,0 3,1 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 67, pod hesłom čerwjeny, čerwjena.
  4. Jurij Kral: Serbsko-němski słownik hornjołužiskeje serbskeje rěče, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2003, ISBN 3-7420-0313-5, str. 128, pod hesłom janowka, ale z přełožkom "Johannesbeere".
  5. Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 175.
  6. www.floraweb.de (němsce)
  • Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 776, z wědomostnym mjenom Ribes silvestre a ze synonymomaj Ribes rubrum, Ribes sativum (němsce)
  • Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, strona 274 (němsce)
  • Gunter Steinbach (Hrsg.): Strauchgehölze (Steinbachs Naturführer). Mosaik Verlag GmbH, München 1996, ISBN 3-576-10560-3. (po němskej wikipediji)
  • Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwjazk, ISBN 3-411-12023-1, strona 55 (němsce)
  • Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 406, w nastawku wo hórskim januškowcu (Ribes alpinum) jako podobna družina. (němsce)
  • Steinbachs Großer Pflanzenführer, ISBN 978-3-8001-7567-3, strona 296 (němsce)
  • Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
  • Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
  • Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
  • Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)

Eksterne wotkazy

wobdźěłać

« Čerwjeny januškowc » w druhich projektach Wikimedije:

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije