Neustadt in Sachsen

Neustadt in Sachsen
	Neustadt in Sachsen na karće Sakskeje
	Neustadt in Sachsen na karće Sakskeje
Wopon
	Wopon
	Wopon
Zakładne daty
stat	Němska
zwjazkowy kraj	Sakska
wokrjes	Sakska Šwica-Wuchodne Rudne hory
wysokosć	340 metrow n.m.hł.
přestrjeń	83,12 km²
wobydlerstwo	11.929 (31. dec 2023)
hustosć zasydlenja	144 wob. na km²
póstowe čisła	01841–01844
předwólba	(+49) 03596
awtowa značka	PIR, DW, FTL, SEB
Politika a zarjadnistwo
měšćanosta	Peter Mühle (NfN)
adresa	Markt 1; 01844 Neustadt in Sachsen
webstrona	neustadt-sachsen.de
Połoženje w Sakskej
	Karta
	wikidata: Neustadt in Sachsen (Q8210)

Neustadt in Sachsen je małe město w sakskim krajnym wokrjesu Sakska Šwica-Wuchodne Rudne hory. Do 31. julija 2008 słušeše ke krajnemu wokrjesej Sakska Šwica, kotryž wot 1. awgusta 2008 hromadźe z něhdyšim krajnym wokrjesom Weißeritzkreis nowy krajny wokrjes twori.

51.02388888888914.216666666667

Koordinaty: 51° 1′ S, 14° 13′ W

Geografija

Neustadt leži w Neustadtskim dole mjez hórskim hrjebjenjom Hohwalda a hory Unger blisko čěskeje hranicy.

Pohlad na město ze sewjerowuchoda

Neustadtski doł leži při mjezu mjez Łužiskimi horami a Połobskimi pěskowčinami blisko Łužiskeho přesunjenja. Štóž so ze zapadneho směra z Drježdźan abo Stołpina městu bliži, přejědźe najprjedy hórku Karrenberg (w městnej narěči Kornberg wurjekowany). Byrnjež hórka dźensa bjez lěsa była a druhdy so tam žito plahowało, nima swoje pomjenowanje wot němskeho słowa „Korn“, ale wot Schubkarren, serbsce „kara“, z kotrejž wikowarjo w srjedźowěku tutu horu na starej Sólnodróze přeńdźechu. Wottud skići so rjany pohlad nad městačko a jeho wokolinu, kotraž je derje z turistiskimi pućemi spřistupnjena.

Na juhozapadźe leži měšćanski dźěl Polenz. Rěčka ze samsnym mjenom (Pólnica) předobywa so přez zornowc a potom tež přez pěskowc hač k zliwej ze Zebnicu, zo by so potom po něšto kilometrach jako Lachsbach blisko Žandowa do Łobja wuliwała. Polencny doł je sławny za najwjetše přirodne wustupowanje samoróstnych běłych zwónčkow znutřka Němskeje.

Hora Unger

Pohlad z wyšiny Götzinger Höhe na Neustadt

Bóle južnje stupa hórski hrjebjeń hory Unger (538m) z telewizijnej wěžu a z rozhladnej wěžu. Předhora Ungera je Götzinger Höhe - rozhladnišćo z wěžu a hosćencom we wysokosći 425 m na juh wot Neustadta. Tuta je woblubowane wulětny cil Neustadćanow. Dóńdźe so ju z nowotwarskeho štwórća „Bruno-Dietze-Ring“ přez „Promenadenweg“, hdźež je piknikowe městno z małej knaippowa připrawa (woduteptanje). Z wěže, kotraž ze železneje konstrukcije wobsteji, maće rjany rozhlad hač do wokolnych horin Połobske pěskowčiny, Rudne hory, Łužiske hory a při dobrym rozhledźe tež hač do Jizerskich horin a Kyrkonošow. W zymje je zjězd z wysočiny jako sankowanišćo woblubowany.

Na wuchod dźe pohlad nad Langburkersdorfski doł, hdźež so rěčka Polenz wužórla. Za tym su hory sewjernych Čech.

Na sewjerowuchod je lěs Hohwald ze swojim najwyšim wuhorbjenjom, Sokolnikom (588 m).

Pohlad na lěs Hohwald

Měšćanske dźěle

Nimo hłowneho měšćanskeho dźěla Neustadt in Sachsen su měšćanske dźěle Berthelsdorf, Krumhermsdorf, Langburkersdorf, Niederottendorf, Oberottendorf, Polenz, Rückersdorf a Rugiswalde.

Stawizny

W lěće 1333 je so Neustadt prěni raz jako złotohórnistwowe město přez wopismo naspomnił. Załožerjo běchu Freibergscy hórnicy a mjenowachu město Nuwenstad resp. Niwenstad. Spočatnje słušeše město ke kralestwu Čechi pod knjejstwom zemjanskeho rodu Berka z Duby. Hačrunjež bě zaso a zaso pospyty k złotohórnistwu w tutych kónčinach do njedawneje doby a tež přewodne minerale eksistencu złotych žiłow pola Neustadt a w Hohwaldźe wočakować, njeje so ženje ničo namakało.

Zo město najebać toho njezhubi na wuznamje, leži na tym, zo bě tu tehdy wažne křižowanišćo dweju wikowanskeju dróhow, Sólnodróhi wot Hale nad Solawu do Prahi a putniskeje dróhi wot Budyšina do čěskeho putniskeho městna Mariaschein (dźensa: Bohosudov w Čěskej, dźěl města Krupka). Při tehdyšej putniskej dróze steješe najskerje hižo před załoženjom města prěnja cyrkej, Hospitalna cyrkej, při nětčišej Hospitalnej hasy. Bórze po załoženju města je so Jakobowa cyrkej natwariła, kotraž bu kaž Jakobowa cyrkej we Freibergu po wučobniku Jakobus pomjenowana. Je tež móžno, zo srjedźowěkowski Jakobowy puć tu nimo wjedźeše a cyrkej tohodla swoje mjeno po Jakobje dósta.

Kursakski póstowy milowy stołp

W lěće 1451 so město přez kup do wobsydstwa sakskeho kurwjercha Bjedricha Ćichomyslneho dósta a wostawaše wot toho w sakskim wobsydstwje. W lěće 1768 wjetowachu mištrojo zjednoćenstwow kowarjow, zamkarjow a wojnarjow w Neustadće, štó da by w najkrótšim času drjewjane wózne koło zhotowić móhł. Koło je so potom za sydom hodźin zhotowiło a tež hišće do chowanja słónca do rezidencneho města Drježdźan kuliło. Kopija je dźensa w domizniskim muzeju widźeć. Original je na hrodźe Moritzburg. Wot 1938 hač do 1945 buchu w najwjetšim industrijny zawod w měsće - Heringwerke - flakowe kanony kalibra 8,8 za wójnu zhotowjene. Produkcija podležeše striktnemu zatajenju.

W lěće 1945 rozsudźichu měšćenjo, město, w kotrymž njeběchu němske wojerske jednotki zaměstnjene, bjez boja přićahowacej ruskej Čerwjenej armiji a pólskim jednotkam přepodać a to přez wupowěšenje běłych chorhojow, na př. na twarjenje dźensnišeje Schilleroweje šule pokazać. Tón plan je fanatiski nawjedowar Hitleroweje młodźiny zničił, kiž so z někotrymi hitlerowymi hólcami w šuli schowa a třělenje na přićahowacych Rusow wotewri, štož na woběmaj stronomaj, mało dnjow před kóncom wójny, wjedźeše k njetrjebawšim woporam. Rusojo a Polacy započachu po tym, wobydlerjow, dalokož njeběchu ćeknył, z jich domow wuhnawać, w domach bencin wukidować a tute zapaleć. Połojca twarjenjow wokoło torhošća so na tute wašnje wotpali. Jenož přez zasadźenje katolskeho a ewangelskeho fararjow so zbytne twarjenja zachowachu. Dźěštej pod smjertnym strachom k sowjetskemu komandantej a prošachu jeho naležnje, zo by zbytk města přelutował. Spomóžnje při tym bě, zo katolski farar bě Serb a tuž maćeršćinu rěčeše, kotraž je rušćinje a pólšćinje přiwuzna.

Po tym zo hižo spočatk 90ych lět prjedy samostatne gmejny Polenz a Krumhermsdorf so jako měšćanske dźěle zagmejnowaštej, sta so 1. awgusta 2007 po měšćanskim rozsudźe zarjadowanje wsow Berthelsdorf, Oberottendorf, Niederottendorf, Rückersdorf, Langburkersdorf a Rugiswalde, kotrež prjedy gmejnu Hohwald tworjachu.

Dźěłowe zjednoćenstwo Nowych městow w Europje

Do zemje zasadźene kamjentne platy Nowych městow w Europje (staw 2005)

Měšćanske partnerstwa

Město hlada poćahi partnerstwa z městami Günzburg, Titisee-Neustadt a Weilheim an der Teck kaž tež z gmejnami Meckenbeuren, Frittlingen w Němskej a Kehlen w Luxemburgskej.

Nimo toho je město čłon w najwjetšim přećelstwje Europy. 36 městow a gmejnow z Němskeje, Awstriskeje, Madźarskeje, Słowakskeje, Čěskeje a Pólskeje, kotrež maja mjeno Nowe Město (Neustadt, Nové Město abo date druhe narodnorěčne mjeno), je so w dźěłowym zjednoćenstwje Nowe Města Europy zwjazało. Kóžde lěto so w druhim Nowym Měsće zetkanje wšěch Nowych Městow wotměwa, w Neustadće in Sachsen je so tute zetkanje hižo dwójce wotměło. Je tu tež naměsto, hdźež su kamjentne plečicy z mjenami Nowych Městow, kotrež su čłony dźěłoweho zjednoćenstwa, zasadźene.

Kultura a zajimawosće

Zajimawosće

Neustadtska koza

Zajimawosće wosebiteje družiny je z bronzy zlěta koza, kotraž před muzejom steji. Bu w lěće 1969 za pěstowarnju na Götzingerskej wutworjena a tam w zahrodźe nastajena, hdźež bu wot dźěći jako woblubowany łaženski grat wužita. Pozdźišo wšak bu stracha zranjenja dla wotstronjena a steješe potom něšto lět na wyšinje Götzinger Höhe, prjedy hač w 90ych lětach zańdźeneho lětstotka we słodowej hasy swoje nětčiše městno namaka. Mjeztym koza zaso na wyšinje Götzinger Höhe steji.

Widźenja hódna je tež pěskowcowa figura, kotraž na róžku Böhmische Straße/Markt 5 we wysokosći 4,50 m zwobraznja kwětkowu holcu, kotruž w lěće 1956 Drježdźanski sochar Albert Braun wutwori. Ma na něhdy florěrowacu industriju kumštnych kwětkow dopominać. Tuta jenož mało zdrasćena figura zawinowa tójšto rozhorjenja při swojim nastajenju.

Róžkowy dom z kwětkowej holcu. Pódla torhošćowa lěkarnja.

Na fasadźe twarjenja Dresdner Straße 3 - šokoladowy wobchod - dopomina relief na „Pfeng-Pauline“, wikowansku žonu, kotraž bě wokoło 1900 po cyłym měsće znata wosobina. We swojim korbiku měješe přeco słódčizny, kotrež za pjenježki, za fenki, (tohodla jeje mjeno) na ludowych swjedźenjach wokoliny předawaše. Bě stajnje chudobnje zdrasćena, z drjewjancami a nahłownym rubiškom, zawostaji wšak po legendźe při swojej smjerći nahladne zamóženje.

Na torhošću dominuja nowe twary z 1950ych lět. Jenož zbyty stareho wobtwarjenja su so zachowali.

Muzeje

Domizniski muzej w starej słodownicy bywšeje piwarnje Schmole informuje wo wokolnych ryćerkubłach, wuwiću industrije kumštnych kwětkow a wo stawiznach města. Před domizniskim muzeju steji dźensa Neustadtska koza.

Wot 19. oktobra 2007 je w měšćanskim dźělu Berthelsdorf Dožiwjenske městno "Hohwald – Złoto – mineralije a kamjenje". Tutón muzej nasta we wobłuku turizmoweho projekta "Złoto w Hornjej Łužicy – turizmowy poskitk". Je informaciski centrum wo geologiji, stawiznach a wudobywanju złota, mineralijow a kamjenizny w regionje a zwonka njeho.

Twary

Radnica

Radnica w srjedźiznje torhošća bu wokoło lěta 1700 natwarjena. Nad portalom radnicy stej Mišnjanski a Neustadtski woponaj. Zajimawa je radnicowa wěža wupažena z koporom z časnikom. Njedaloko wot radnicy je póstowy milowy stołp z lěta 1729 kurwjerchno-sakskseho pósta z podaćemi wo zdalenosćach.

Jakobowa cyrkej - w prědku ćišćernja „Julius Mißbach“

Najwyše twarjenje je wěža ewangelskeje cyrkwje Sankt Jacobi přetwarjeneje w lěće 1884 w neogotiskim stilu. Cyrkej Sankt Jacobi bu w lěće 1346 prěni raz naspomnjena. Najstarši dźěl cyrkwje je wołtarnišćo. We wjelbiku z łamanych kamjenjow so tři kónčne kamjenje, kotrež so hižo w jara starych dokumentach naspomnjeja. Wobrazy na kónčymaj kamjenjomaj: Hołb, Chrystusowa hłowa, swětowa kula. Rjany, rězbarjeny wołtar měł so sej za wopyt w Neustadće na kóždy pad wobhladać. Tež epitafy we wołtarnišću, kotrež su jara stare. Wěža z časnikom je zdaloka widźomna z wokolnych hórkow a štóž měješe dobre woči, móžeše tohodla tež za časy, hdyž ručne časniki hišće samozrozumliwe njeběchu, na přikład při dźěle na polach přeco dokładny čas wotčitać.

W lěću je cyrkej Sankt Jacobi zwjetša na wutorach za wobhladanja wočinjena, po dorěčenju z faru su tež druhe časy móžno. Nimo bohosłužbow so kóžde lěto mnoholičbne koncerty w cyrkwi „Sankt Jacobi“ wotměwaja.

Najstarši bydlenski dom Neustadta je farski dom natwarjeny w lěće 1616 w renesansnym stilu. Tu bydleše tež znaty wuslědźer Sakskeje Šwicy, Wilhelm Leberecht Götzinger.

Katolska cyrkej Sankt Gertraudis w bliskosći měšćanskeho parka bu w lětomaj 1927-1928 natwarjena.

Hospodarstwo a infrastruktura

Metalowa industrija

Do lěta 1989 bě Neustadt srjedźišćo ratarskeho mašinotwara. Kombinat Fortschritt Landmaschinen, załoženy po Druhej swětowej wójnje, přinošowaše bytostnje k róstej města. Ličba wobydlerjow so wot 1948 do 1984 podwojowaše.

Zawod „Fortschrittwerk“ – nastaty z bywšich „Heringwerke“ (wotnožkowy zawod wot Hering AG Nürnberg) – bě tehdy najwjetši dźěłodawar regiona. W zawodźe Neustadt buchu wałowe prasy a hrjadowe syčawy zhotowjene. Ke kombinatej słušachu tež druhe zawody, kaž na př. w Dźěžnikecach, hdźež buchu syčomłóčawy serijow E 512 a pozdźišo E 516 zhotowjene abo w Korzymju (zhotowjenje kolesynow). Ale wotrjadaj wuwiće a mustrowy twar za wšě tute mašiny, kotrež buchu we firmowymaj barbomaj módry a běły do cyłeho swěta eksportowane, bě w Neustadće. Wot 60ych lět buchu mjeńše zawody w měsće, kaž na pr. nožowa fabrika abo emaljowanski zawod zawrjene a do zawoda „Fortschrittwerk“ zarjadowane.

Industrija kumštnych kwětkow

Bě wjele małych kwětkowych fabrikow, kotrež je so pozdźišo zestatniło a jako zawod „VEB Kunstblume Sebnitz“ kumštne kwětki zhotowiło. Zhotowjenje kwětkow bě často dźěło žonow. Při "činjenju kwětkow" abo "napołoženju lisća" buchu wustancowane listy na stołpiki nalěpjene abo kwěty z dostancowanych dźělow zwjazane. Tute dźěła stawachu so často w domjacym dźěle. Wotličenje stawaše so po starym ličenskim wašnju z grosom a dwanatkom. Dokelž dźěło so doma wotměwaše a zdźěla so ze strašnymi substancami kaž lěpkami abo škleńčanym grisom dźěłaše, nastachu při tym tež strachi wosebje za přitomne dźěći. Wustancowanje a druhe dźěła, kotrež njemóžachu so doma přewjesć, buchu wot "kwětkowych holcow" we fabrikach činjachu. Po "wobroće" tuta industrijna hałuza tunjej konkurency zrosćena hižo njebě.

Dźensniša situacija

Hospodarska situacija w Neustadće so dźensa předewšěm přez wysoku bjezdźěłnosć postaja. Zdźěla buchu njewobydlene bydlenja z wusydlencami ze ZNS wobsadźene, štož socialna situacija ani njewotputuje.

W bywšim kombinaće VEB Fortschritt Landmaschinen, hdźež do znowazjednoćenja 6500 ludźi dźěłaše, zahaji twarc bydlenskich wozow "Capron" w nowembrje 2006 produkciju a wutwori něhdźe 150 dźěłowych městnow. Nimo toho je hišće přemysłowy wobwod na sewjer. Tam su so nimo někotrych posłužbowych předewzaćow (na př. awtowe wobchody) tež někotre industrijne zawody zasydlili, na př. fabrika za zhotowjenje rołow z kumštneje maćizny a zawod za měšćanske meblowanje, tohorunja firma, kotraž dodawa wuhotowanja za wuznamne producenty ratarskich mašinow.

Wobchad

Neustadt wobsedźi derje wutwarjene a wothladane wobjězdne dróhi. W měšćanskim žrje so wjele hasow saněruje a sanowaše. Bydlenske wobwody su zwjetša přez wobkruhowe hasy zwjazane.

Nadróžny wobchad

Měšćanske wobjězdy

Wobjězd z wuchoda do zapada: Drježdźany-Lubij/Zebnica přez Dr.-Wilhelm-Kaulisch-Straße
Wobjězd ze sewjera do juha: Biskupicy-Hohnstein přez Bischofswerdaer Str. - Dr.-W.-Kaulisch-Str. - F.Mildner Str. - Berghausstraße

Přijězdy na awtodróhi

Zwjazkowa awtodróha 4 Najězd Porchow
Zwjazkowa awtodróha 17 Najězd Pěrno

Železniski wobchad

Dwórnišćo Neustadt

Neustadt leži na železniskej čarje Pěrno–Neustadt–Zebnica–Žandow. Hač do 12. decembra 2004 bě čara hišće do dweju dźělneju čarow rozdźělena, čara Pěrno–Neustadt a čara Žandow–Zebnica–Neustadt–Budyšin. Tehdy bu na čarowymaj wotrězkomaj Neustadt–Wjazońca-zapad a Wjelećin–Budyšin wobchad zastajeny, mjez Neustadtom a Oberottendorfom je čara tež přetorhnjena. Wotrězk mjez Zebnicu a Žandowom rěka tež Sebnitztalbahn, dokelž čara přez doł rěčki Zebnica wjedźe. Tradicionelne mjeno Sächsische Semmeringbahn hižo njesmě so wužiwać, dokelž mjeno bu čarje Windbergbahn na juhu wot Drježdźan přez sudnistwo přisudźene.

Kubłanišća

Powšitkowne zdźěłanje

Zakładna šula Julius-Mißbach

Ewangelska zakładna šula Hohwald (wot 1. septembra 2007)

Srjedźna šula Friedrich Schiller

Spěchowanska šula Neustadt, měšćanski dźěl Polenz

Powšitkowne a rěčne zdźěłanje

Ludowa uniwersita Sächsische Schweiz, wotnožka Neustadt

Powołanske přihotowanje a wukubłanje

Mjezynarodny zwjazk (IB), wotnožka Neustadt

Městna swobodneho časa a sportnišća

kulturelne

Měšćanska knihownja
Kino "Grenzlandlichtspiele"

sportowe

Sportowy forum Neustadt
Stadion Neustadt
Jěchanski dwór Mariengut
Tenisownišća 1.TC Neustadt
Płuwarnja „Monte mare“ a fitnesowy center
Kupjel pod hołym njebjom Neustadt, Rugiswalder Weg
Lěsna kupjel Polenz
Sněhakowarski lift Rugiswalde Sněhakowarski klub Rugiswalde
Towarstwo konjaceho sporta PSV "Schusterhof" Polenz z.t.

Wosobiny

Napismo na měšćanskej lěkarni k spominanju na Friedricha Adolpha Struve

Friedrich Adolph Struve (1781-1840) - wunamakar kumštneje mineralneje wody, załoži w lěće 1818 w Drježdźanach prěni wustaw mineralneje wody. Jeho ródny dom pola torhošća je dźensa měšćanska lěkarnja.
Wilhelm Leberecht Götzinger (1758-1818) - Wot lěta 1787 skutkowaše jako diakon, pozdźišo jako farar na cyrkwi. Ze swojimi knihami, w kotrychž Saksku Šwicu wopisuje, maja jeho za spřistupnjowaćela tuteje krajiny. Po nim je wyšina "Götzingerhöhe" pomjenowana.
Carl Julius Fritzsche, farmaceut a chemikar.
Julius Mißbach (1831-1896) - rjemjeslniski rjemjenjerstwa; pozdźišo nakładnik a knihikupc; nan wjele towarstwow załoženych w 19. lětstotku; prědni wojowar za twarjenje železnicy (t.mj. Sakska železnica Semmering), kaž tež za twarjenje ludoweje šule, hamtskeho sudnistwa a wěžow na wyšinje Götzinger a na horje Unger.
Wilhelm Michael Schaffrath (1814-1893) - Předsyda wótčinskeho towarstwa Neustadt załoženeho w lěće 1848 a čłon Frankfurtskeje narodneje zhromadźizny
Bruno Dietze - socialnodemokratiski měšćanosta w prěnich lětach po lěće 1945
„Pfeng-Pauline“ - Neustadtski original wokoło lěta 1900

Žórła

↑ Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2023; Statistiski krajny zarjad Sakskeje

Wotkazy

Města a gmejny we wokrjesu Sakska Šwica-Wuchodne Rudne hory

[Metadaty_wobydlerstwo_DE-SN-1] Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2023; Statistiski krajny zarjad Sakskeje

[1]