Arnošt Bart

Arnošt Bart (tež Arnošt Bart-Brězynčanski, němsce Ernst August Barth; * 29. awgusta 1870 w Lětonju pola Kubšic, † 15. februara 1956 w Brězynce pola Delnjeje Hórki) bě serbski politikar a narodny prócowar. Wón słušeše w lěće 1912 k sobuzałožerjam Domowiny a bě jeje prěni předsyda hač do lěta 1927.

Žiwjenje

Bart pochadźeše ze serbskeje małoburskeje swójby. Jeho nan bě žiwnosćer-korčmar Jan Bart (20.8.1830–7.5.1875) a dźěd Lětoński korčmar Handrij Bart. Tež Arnoštowa mać, Marja rodź. Mitašec, pochadźeše z korčmarskeje swójby, a to z Njeznarowow pola Lubija (pozdźiši hosćenc Buenos Aires). Po zahej smjerći nana wuda so Marja Bartowa w lěće 1877 na Jurja Dresslera, bywšeho hórnika z Chwaćic.

Po Delnjohórčanskej ludowej šuli wuknješe Arnošt Bart wot 1885 do 1888 na wikowanskej šuli w Budyšinje. Po tym pućowaše přez Europu a wopytowaše mjez druhim Francosku, Italsku, Rusku a Rakusko-Wuhersku. Po puću wuknješe młody Bart zahoriće francosce, rusce a čěsce.

Po nawróćenju do Łužicy zastupi 1890 do Maćicy Serbskeje. 1897 so z Hanu Meltkec (1874–1964), kotraž z Chwačanskeje burskeje swójby pochadźeše, woženi. Hromadźe měještaj pjeć dźěći – Jurja (* 1898), Leńku (* 1899), Arnošta (* 1904), Hanu (* 1908) a Měrćina (* 1915). W lěće 1911 bu Bart do poslednjeho krajneho sejma kralestwa Sakskeje woleny, hdźež so jako bjezfrakcijny zapósłanc wosebje za kulturne a socialne zajimy serbskeje wjesneje ludnosće zasadźowaše. Chcyše předewšěm serbskich małych a srjedźnych ratarjow spěchować.

W lěće 1912 bě Arnošt Bart sobuzałožer serbskeho třěšneho zwjazka, kotryž chcyše jako prěni předsyda k sylnemu zastupnistwu serbskeho ludu wuwić. Tomu zadźěwaše wudyrjenje prěnjeje swětoweje wójny.

Po nowemberskej rewoluciji w Sakskej słušeše Bart w hodowniku 1918 k załožerjam Serbskeho narodneho wuběrka, kotryž chcyše wjace samopostajenja a kulturnu awtonomiju za Serbow. Dołho bě njejasne, hač chcychu čłonojo wuběrka serbsku awtonomiju w ramiku Němskeho mócnarstwa abo přizamknjenje Łužicy k nowozałoženej Čěskosłowakskej. Hišće 1918 jednaše Bart ze sakskim knježerstwom w Drježdźanach wo prawach Serbow; runočasnje pak nawjaza kontakty k čěskosłowakskemu knježerstwu, wot kotrehož podpěru za serbske zajimy wočakowaše. W serbskej ludnosći samej, wosebje zwonka katolskich Serbow, namakachu wšak jenož mało zrozumjenja za swoje politiske zaměry.

Bartec row na pohrjebnišću w Delnjej Hórce

W januarje 1919 pućowaše Bart přez Prahu k Pariskej měrowej konferency, hdźež chcyše čěskosłowaksku delegaciju wot toho přeswědčić, zo bychu tež w mjenje Serbow jednali. Wosta hač do započatka apryla w Praze, bjez wuspěcha. Wróćiwši so do Němskeje, bu dla „přeradniskich počinanjow“ zajaty a 1920 wot Lipšćanskeho mócnarstwoweho sudnistwa k třom lětam jatby na twjerdźiznje wotsudźeny, wot kotrychž połojcu wotpokući.

Po pušćenju z jatby angažowaše so Bart w Serbskej ludowej stronje. 1933 bu wot nacijow krótkodobne zajaty a 1935 z łužiskeje domizny wuhnaty. W lětomaj 1944 a 1945 sedźeše w jatbje Gestapo.

Po Druhej swětowej wójnje wobdźěli so při nowotwarje serbskich institucijow. Jako konserwatiwny wšak w nowym socialistiskim systemje hižo žanu politisku rolu njehraješe.

Row Arnošta Barta nadeńdźe so na Delnjohórčanskim pohrjebnišću.

Žórle

Hartmut Zwahr: Bart, Arnošt. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 37ff.
Hartmut Zwahr: Arnost Bart-Brězynčanski. Z dokumentaciju wo česćenju. Budyšin 1981.
Žiwjenjoběh Arnošta Barta. W Rozhledźe 1970 (11), str. 431–433.

Wotkazy

Commons: Arnošt Bart – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Krótkobiografija na webstronach Serbskeho instituta
Zawostajenstwo Arnošta Barta w Serbskim kulturnym archiwje (pdf-dataja)
Přinoški Arnošta Barta w protokolach Sakskeho krajneho sejma na sachsendigital.de (němsce)

Předsydźa Domowiny

Arnošt Bart (1912–1927) • Jakub Šewčik (1927–1930) • Jan Křižan (1930–1933) • Pawoł Nedo (1933–1950) • Kurt Krjeńc (1951–1973) • Jurij Grós (1964–1990) • Bjarnat Cyž (1990–1991) • Jan Pawoł Nagel (1991–1992) • Jakub Brankačk (1993–2000) • Jan Nuk (2000–2011) • Dawid Statnik (wot 2011)