Cycawkowe rostliny
| |
| Babyduška (Thymus) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Eudikotyledony Jadrowe eudikotyledony | |
| Asteridy Euasteridy I | |
| rjad: | (Lamiales) |
| swójba: | Cycawkowe rostliny |
| wědomostne mjeno | |
| Lamiaceae | |
| L. | |
| Podswójby | |
Cycawkowe rostliny (Lamiaceae abo Labiatae) su swójba symjencowych rostlinow. Druhej serbske mjenje stej hubičkate kwěty[1] a hubkowcy[2].
Wopis wobdźěłać
Móže so čłony tuteje rostlinskeje swójba často na podkładźe charakteristiskich "hubičkatych kwětow" spóznawać. Wone so wuzběhuja přez "hornja huba" (často so wróćo tworjena) a "delnja huba" kćenja; zwjetša su wot 5 kćenjowych łopješkow dwě k hornjej hubje a tři k delnjej hubje zarostowane. Podobne typy kćenja tež wustupuja w druhich swójbach porjada (Lamiales). Runje tak njeje na hubičkatych kwětach wobmjezowany štyrihranity stołpik.
Kćenjowa formula:
| = rozdźělenje přez dodatne dźělenske sćěny.
![{\displaystyle \downarrow \;K_{(5)}\;[C_{(5)}\;A_{4-2}]\;G_{\underline {(|2)}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/ff67bf3c7c934b3cbe3504b9d3c56343b02705dc)
Najčasćišo lisćowe łopjena su napřećostejne. Dwusplažne kćenja su zygomorfowe a najčasćišo pjećličbne. Jenož eksistuje jed stamenski kružk. Płódnik je hornje stejacy.
Za čas zrałosće so wuwiwaja štyri tak mjenowane Klausen (płody).
Wužiwanje wobdźěłać
Wjele rostlinskich družinow tuteje swójby so wuzběhuja přez aromatiske wolije, dla kotrychž wone bu často kaž korjeninske rostliny wužiwane. Wjace hač 60 rodow tuteje swójby so sadźeja jenož w měrnych regionach a wjele družinow - na při. mjetlički (Mentha), bazlik (Ocimum basilicum), lěwanćik (Lavandula) abo želbija (Salvia) - bu přemysłownje plahowane. Dwě Pogostemon-družinje z južneje Azije, (Indiski Patschuli a Jawaniski Patschuli), dawataj Patschuli-wolij, kotryž je hódnotny zakładna maćizna za ćežke parfimy. Někotre družinow hubičkatych kwětow maja porno tomu skerje regionalnu wažnosć. Gliedkräuter (Sideritis) słuža we wuchodnym srjedźomórskim regionje jako čajowe zelo. W Iranje so korjeni joghurt ze Ziziphora a w Indiskej a juhowuchodnej Aziji słuža boblije wot Coleus rotundifolius jako narunanje za běrny.
-
Běła cycawka -
Thymus vulgaris -
bazlik
Systematika wobdźěłać
Synonymy za Lamiaceae Martinov a Labiatae Juss., nom. cons. su: Aegiphilaceae Raf., Chloanthaceae Hutch., Dicrastylidaceae J.Drumm. ex Harv., nom. nud., Menthaceae Burnett, Nepetaceae Bercht. & J.Presl, Salazariaceae F.A.Barkley, Scutellariaceae Döll, Symphoremataceae Wight, Viticaceae Juss.. [3]
Swójba je rozčłonkowana do sydom podswójbow.
Podswójba Lamioideae wobdźěłać
Z 63 rodami a 1210 družinami
- Achyrospermum Blume
- Acrotome Benth. ex Endl.
- Ajugoides Makino
- Alajja Ikonn.
- Anisomeles R.Br.
- měrnica[4][5] (Ballota): z wokoło 35 družinami
- čorna měrnica (Ballota nigra)
- Bostrychanthera Benth.
- Brazoria Engelm. ex A.Gray
- Chaiturus Willd.
- Chamaesphacos Schrenk
- Chelonopsis Miq.
- Colebrookea Sm.
- Colquhounia Wall.
- Comanthosphace S.Moore
- Craniotome Rchb.
- Eremostachys: z wokoło 50 - 60 družinami
- Eriophyton Benth.
- zabrij[6] (Galeopsis): z wokoło 10 družinami
- kałaty zabrij (Galeopsis tetrahit)
- lěsny zabrij (Galeopsis Galeopsis bifida)
- mjechki zabrij (Galeopsis pubescens)
- pěskowy zabrij (Galeopsis ochroleuca)
- pyšny zabrij (Galeopsis speciosa)
- rólny zabrij (Galeopsis ladanum)
- sywny zabrij (Galeopsis segetum)
- wuski zabrij (Galeopsis angustifolia)
- Gomphostemma Wall. ex Benth.
- Haplostachys Hillebr.: z wokoło 5 družinami
- Hypogomphia Bunge
- Isoleucas O.Schwartz
- Lagochilus Bunge ex Benth.
- Lagopsis (Bunge ex Benth.) Bunge
- Lamiophlomis Kudô
- cycawka[7][8] (Lamium): z wokoło 40 družinami
- běła cycawka (Lamium album)
- čerwjena cycawka (Lamium purpureum)
- mała cycawka (Lamium amplexicaule)
- płótna cycawka (Lamium maculatum)
- srěnja cycawka (Lamium mollucellifolium)
- wutřihana cycawka (Lamium incisum)
- žołta cycawka abo złota cycawka (Lamium galeobdolon)
- Leonotis: z wokoło 30 družinami
- Leonurus: z třomi družinami
- Leucas: z wokoło 100 družinami
- Leucosceptrum Sm.
- Leucophae Webb & Berthel.
- Macbridea Elliott
- Marrubium: z wokoło 40 družinami
- Melittis L.
- Metastachydium Airy Shaw ex C.Y.Wu & H.W.Li
- Microtoena Prain
- Moluccella L.
- Notochaete Benth.
- Otostegia Benth.
- Panzerina Soják
- Paralamium Dunn
- Paraphlomis Prain
- Phlomidoschema (Benth.) Vved.
- Phlomis: z wokoło 100 družinami
- Phyllostegia Benth.: z wokoło 32 družinami
- Physostegia Benth.
- de:Gelenkblume (Physostegia virginiana)
- Pogostemon: z wokoło 60 družinami
- Prasium L.
- de:Großer Klippenziest (Prasium majus)
- Pseuderemostachys Popov
- Pseudomarrubium Popov
- Rostrinucula Kudô
- Roylea Wall. ex Benth.
- Sideritis: z wokoło 140 družinami
- Stachyopsis Popov & Vved.
- Přeslička[9][10] (Stachys): z wokoło 300 družinami, nětko wobsahuje družiny něhdyšeho roda bukwica (Betonica)
- wšědna bukwica (Stachys officinalis, prjedy Betonica officinalis)
- Stenogyne: z wokoło 20 družinami
- Sulaimania Hedge & Rech. f.
- Suzukia Kudô
- Synandra Nutt.: z jeničkej družinu:
- Synandra hispidula (Michx.) Baill.
- Thuspeinanta T.Durand
- Warnockia M.W.Turner
- Wiedemannia Fisch. & C.A.Mey.
Podswójba Nepetoideae wobdźěłać
Ze 105 rodami a 3675 družinami. Tu je jenož wuběrk. Hlej Nepetoideae:
- Płónčik[11][12] (Acinos): wokoło z 10 družinami
- Calamintha: z wokoło 6 - 10 družinami
- Čisćica[13] Clinopodium: z wokoło 20 družinami
- Wšědna čisćica (Clinopodium vulgaris)
- Coleus: z wokoło 90 - 150 družinami
- Dracocephalum: z wokoło 70 družinami
- Glechoma: z wokoło 8 - 12 družinami
- Hyptis: z wokoło 350 - 400 družinami
- Hyssopus: z wokoło 15 družinami
- Isodon: z wokoło 100 družinami
- Lawendel[15] (Lavandula), tež lěwanćik: z wokoło 25 družinami
- Dabrečk[16][17] (Lycopus): z wokoło 10 bis 30 družinami
- Melisa[18] (Melissa): ze štyrjomi družinami
- Mjatwički[19][20] (Mentha): z wokoło 30 družinami
- Micromeria: z wokoło 70 družinami
- Monarda
- Kocornik[21][22] (Nepeta): z wokoło 250 družinami
- Bazlik[23] (Ocimum), tež bazilik[24]: z wokoło 60 družinami
- Bazlik (Ocimum basilicum)
- Tosta (Origanum): z wokoło 15 - 20 družinami, přikłady:
- Jězončik[27][28] (Prunella): ze 7 družinami
- Rosmarinus
- Želbija[31][32] (Salvia): z wokoło 900 - 1100 družinami
- Popricy[33][34] (Satureja): z wokoło 30 družinami
- Solenostemon
- Solenostemon scutellarioides
- Babyduška[35][36][37] (Thymus): z wokoło 300 družinami
- Madźarska babyduška (Thymus pannonica)
- Pěskowa babyduška (Thymus serpyllum)
- Prawa babyduška (Thymus vulgaris)
- Wšědna babyduška (Thymus pulegioides)
- Ziziphora: z wokoło 25 - 30 družinami
Podswójba Ajugoideae wobdźěłać
Ze 24 rodami a 1115 družinami
- Aegiphila: wokoło ze 120 družinami
- zběhowc[38][39] (Ajuga): ze 40 do 50 družinami
- japanski zběhowc (Ajuga japonica)
- jehłancojty zběhowc (Ajuga pyramidalis)
- kosmaty zběhowc (Ajuga genevensis)
- łažawy zběhowc (Ajuga reptans)
- ležacy zběhowc (Ajuga decumbens)
- žołty zběhowc (Ajuga chamaepitys)
- Clerodendrum: wokoło ze 400 do 500 družinami
- Rotheca: wokoło z 50 do 60 družinami
- dubčica[40][41] (Teucrium): wokoło z 250 družinami
Podswójba Scutellarioideae wobdźěłać
Z pjeć rodami a 380 družinami
- Scutellaria: wokoło z 360 družinami
Podswójba Prostantheroideae wobdźěłać
Ze 16 rodami a 317 družinami
- Hemigenia: wokoło z 50 družinami
- Pityrodia: wokoło z 45 družinami
- Prostanthera: wokoło ze 100 družinami
Podswójba Symphorematoideae wobdźěłać
Z 3 rodami a 27 družinami
- Symphorema
Podswójba Viticoideae wobdźěłać
Z 10 rodami a 376 - 526 družinami
- Premna: wokoło z 200 družinami
- Vitex: wokoło z 250 družinami, přikład:
- Vitex agnus-castus.
Fylogenetiska klasifikacija wobdźěłać
Nóžki wobdźěłać
Nóžki
- ↑ W internetowym słowniku: Lippenblütler
- ↑ Jurij Kral: Serbsko-němski słownik hornjołužiskeje serbskeje rěče, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2003, ISBN 3-7420-0313-5, str. 122.
- ↑ Eintrag bei GRIN.
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 255.
- ↑ W internetowym słowniku: Schwarznessel
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 624.
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 63.
- ↑ W internetowym słowniku:
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 390.
- ↑ W internetowym słowniku: Ziest
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 335.
- ↑ W internetowym słowniku: Quendel
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 69.
- ↑ W internetowym słowniku: Ysop
- ↑ W internetowym słowniku: Lavendel
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 77.
- ↑ W internetowym słowniku: Wolfstrapp
- ↑ 18,0 18,1 W internetowym słowniku: Melisse
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1stronje 262 a 260.
- ↑ W internetowym słowniku: Minze
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 198.
- ↑ W internetowym słowniku: Katzenminze
- ↑ W internetowym słowniku: Basilikum
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 38.
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 520.
- ↑ W internetowym słowniku: Dost
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 180.
- ↑ W internetowym słowniku: Braunelle
- ↑ 29,0 29,1 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 426.
- ↑ 30,0 30,1 W internetowym słowniku: Rosmarin
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 672.
- ↑ W internetowym słowniku: Salbei
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 356.
- ↑ W internetowym słowniku: Bohnenkraut
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 33.
- ↑ W internetowym słowniku: Feldkümmel
- ↑ W internetowym słowniku: Thymian
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 648.
- ↑ W internetowym słowniku: Günsel
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 104.
- ↑ W internetowym słowniku: Gamander
Žórła wobdźěłać
- Kral, Jurij: Serbsko-němski słownik hornjołužiskeje rěče. Maćica Serbska, Budyšin (1927)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
- Völkel, Pawoł: Hornjoserbsko-němski słownik, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin (1981)
Wotkazy wobdźěłać
- Krótke wopisanje swójby. (němsce)
- Swójba Lamiaceae w florje Chinskeje. (jendź.)
- Swójba Lamiaceae pola APG II. (jendź.)
- Swójba Lamiaceae pola Delta. (jendź.)