Dusyk
Dusyk (tež nitrogenij, z łać. Nitrogenium) je chemiski element z periodoweho systema elementow ze symbolom N a rjadowej ličbu 7. Atomarnje dusyk w přirodźe lědma wustupuje, dokelž so hnydom přez sylnje eksotermnu reakciju k molekularnym dusykej N2 zwjaza. Elementarnje dusyk jenož w formje kowalentneho homodimera wustupuje, chemisku wjazbu z dweju dusykoweju atomow, (→ molekularny dusyk, tež Distickstoff (přir. Disauerstoff), sumariska formula N2).
| Kajkosće | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Powšitkowne | |||||||||||||||||||||||||||||||
| mjeno, symbol, rjadowy ličbnik | Dusyk, N, 7 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| serija | Njekow | ||||||||||||||||||||||||||||||
| skupina, perioda, blok | 15, 2, p | ||||||||||||||||||||||||||||||
| napohlad | bjezbarbny płun | ||||||||||||||||||||||||||||||
| masowy podźěl na zemskej wobalce | 0,03 % | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomarne | |||||||||||||||||||||||||||||||
| atomowa masa | 14,0067 u | ||||||||||||||||||||||||||||||
| atomowy radius (wuličeny) | 65 (56) pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| kowalentny radius | 75 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Van-der-Waals-Radius | 155 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| elektronowa konfiguracija | [He]2s22p3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| elektrony na energijowym niwowje | 2, 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 1. ionizowanska energija | 1402 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 2. ionizowanska energija | 2856 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 3. ionizowanska energija | 4578 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 4. ionizowanska energija | 7475 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 5. ionizowanska energija | 9445 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Fyzikaliske | |||||||||||||||||||||||||||||||
| agregatny staw | płunojty | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Modifikacije | 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| kristalowa struktura | heksagonalny | ||||||||||||||||||||||||||||||
| hustosć | 1,2506 kg · m−3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| twjerdosć po Mohs | žana (płun) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| magnetizm | diamagnetiski | ||||||||||||||||||||||||||||||
| škrějny dypk | 63,14 K (−210,01 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| warjenski dypk | 77,35 K (−195,80 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| molarny wolumen | 22,42 · 10−3 m3/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| wuparna ćopłota | 5,5856 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| škrějna ćopłota | 0,7208 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| zwukowa spěšnosć | 334 m/s při 298,15 K | ||||||||||||||||||||||||||||||
| specifiska ćopłotna kapacita | 1040 J/(kg · K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| elektriska wodźiwosć | 0 S/m | ||||||||||||||||||||||||||||||
| ćopłotna wodźiwosć | 0,02598 W/(m · K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Chemiske | |||||||||||||||||||||||||||||||
| oksydaciske stawy | −3, 1, 2, 3, 4, 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| oksidy (baziskosć) | N2O, NO, N2O3, NO2, N2O5 (sylnje kisały) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| normalny potencial | |||||||||||||||||||||||||||||||
| elektronowa negatiwnosć | 3,04 (Pauling-Skala) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| izotopy | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| NMR-kajkosće | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Njestrašnostne pokazy | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Markěrowanje jako strašna maćizna | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| R- a S-sady | R: Předłoha:R-sady | ||||||||||||||||||||||||||||||
| S: Předłoha:S-sady[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Po móžnosći a jeli je zwučeny, so SI-jednoty wužiwaja. Jeli nic druhe zapisowany, płaća mjenowane daty při standardnych wuměnjenjach. | |||||||||||||||||||||||||||||||
Molekularny dusyk je z 78 % hłowny wobstatk powětra. Je za žiwochow esencielny element, kotryž so přez dusykowe fiksěrowanje na přirodnym wašnju organisce wjaza. W organiskej formje je jako strukturny element proteinow wažny hłowny element wšěch organizmow. Dusyk je centralny element w dusykowym kołoběhu ekosystemow a bu wot žiwochow w energijointensiwnym procesu organisce wjazany a k dispoziciju činjeny. Wustupuje w mineralach jara rědko. Na zemskim powjerchu a w powětrje je nimale bjezwuwzaćnje abiotisce w spočatkowym času zemje nastał a bu pozdźišo wot žiwochow zwjazany.
Elementiski symbol N so wot łaćonskeho pomjenowanja nitrogenium (wot starogrjech. νιτρον „Laugensalz“ a starogrjech. γενος „pochad“) wróćo wjedźe. Němske pomjenownaje Stickstoff dopomina na tym, zo molekularny dusyk płomjenja haša („dusy“) abo zo žiwoch (na př. čłowjek) w čistym dusyku dusy.
Wažne wjazby
wobdźěłaćOksidy
wobdźěłaćDusyk wustupuje w někotrych oksidach, při tym ma rozdźělnu hódnosć.
- N2O,
- NO Dusyk je w tutej wjazbje dwuhódnotny.
- N2O3 Dusyk je w tutej wjazbje trojohódnotny.,
- NO2 Dusyk je w tutej wjazbje štworohódnotny.
- N2O5 Dusyk je w tutej wjazbje pjećohódnotny.
Kisalina
wobdźěłać- HNO3 (salpetrowa kisalina) je sylna kisalina. Dusyk je w tutej wjazbje pjećohódnotny.
