Jurij Wićaz

Jurij Wićaz (tež Jurij Wićaz-Praski; čěsce Jiří Wičaz, němsce Georg Lehmann; * 19. oktobra 1899 w Špitlu, † 22. januara 1974 w Praze) bě serbski žurnalist, spisowaćel a přełožowar.

Žiwjenje

Wón narodźi so jako syn serbskeho ratarja w Špitlu pola Kamjenca a wopytowaše po zakónčenju ludoweje šule – hdźež bě mjez druhim Franc Kral z jeho wučerjom – w lěće 1912 najprjedy Budysku Tachantsku šulu, dokelž měješe so stać z měšnikom. Wot 1913 do 1917 bě chowanc Serbskeho seminara w Praze, hdźež chodźeše – hromadźe na přikład z Janom Cyžom – na němskorěčny Małostronski gymnazij. W lětomaj 1917/18 bě z wojakom, zapowědźi pak hišće do kónca prěnjeje swětoweje wójny wojersku słužbu a nawróći so na dyrdomdejske wašnje přez Prahu do Budyšina, čehoždla jeho němski stat w 1920tych a 1930tych lětach přesćěhowaše.

Po nawróćenju do Prahi bě wot 1918 do 1920 na realnym gymnaziju mjez druhim pola profesora Josefa Páty a započa potom studij prawnistwa na Karlowej uniwersiće, kotryž 1922 njedokónčeny přetorhny. W samsnym lěće započa dźěłać jako politiski žurnalist pola Čěskosłowakskeje nowinskeje kenclije (ČTK). Wot 1930 do 1933 dźěłaše jako swobodny žurnalist za wšelake wukrajne nowiny, prjedy hač so k ČTK wróći, zo by za nju dale hač do lěta 1939 jako korespondent z wukraja, mjez druhim z Juhosłowjanskeje (1927/28), Bołharskeje (1929–39), Turkowskeje a Grjekskeje rozprawjał. Wot 1939 skutkowaše tež za Telegrafisku agenturu Sowjetskeho zwjazka (TASS).

Dla wójnskich wobstejnosćow wopušći w lěće 1941 Europu, zo by w Bliskim wuchodźe dale jako korespondent za ČTK dźěłał. W Jeruzalemje wudawaše sobu čěskorěčny tydźenik Naše osvobození („Naše wuswobodźenje“). Tež po kóncu Druheje swětoweje wójny wostanje wukraj jeho skutkowanišćo, tak bě wot 1946 hač do spočatka połstatych lět z korespondentom ČTK w Parisu, Londonje, Moskwje a při sydle Zjednoćenych narodow w New Yorku. W přestawkach mjez wukrajnymi zasadźenjemi dźěłaše w nutřkoredakciskej słužbje ČTK w Praze. Na konferencomaj wonkownych ministrow lěta 1947 w Londonje a Moskwje so za serbske zajimy zasadźi. Wo swojich dožiwjenjach rozprawješe w zwjazkomaj pod titlom Z Kamjenskim nosom. Třeći zwjazk zwosta njedokónčeny.

Jurij Wićaz bydleše hač do swojeje smjerće w twarjenju Serbskeho seminara na Małej stronje. Tam zemrě dnja 22. januara 1974 a bu na Praskim Olšanskim pohrjebnišću pochowany. Při rowje porěči jeho přećel Jan Cyž.

Skutkowanje

Čas swojeho žiwjenja dopisowaše Wićaz do serbskich nowin a wo politiskich podawkach ze cyłeho swěta kaž tež wo poćahach mjez Čechami a Serbami. Čěskemu sorabistej Josef Páta pomha při zestajenju serbskich wučbnicow. W lěće 1922 přełoži knihu Tomáša G. Masaryka Nowa Europa. Nimo žurnalistiskeho dźěła wěnowaše so přełožowanju literatury z rušćiny, francošćiny, jendźelšćiny, pólšćiny, serbochorwatšćiny a bołharšćiny do čěšćiny kaž tež z čěšćiny do serbšćiny. Serbsce wozjewi mjez druhim někotre přełožki Jana Nerudowych Małostronskich powědančkow a Aloisa Jirásekowu Filozofisku historiju. Ze słowakšćiny zeserbšći roman Drjewjana wjes František Hečki a z bołharšćiny za Němsko-Serbske ludowe dźiwadło Hońtwa za zastojnstwom, hru Iwana Wazowowa.

Wot lěta 1920 bě Jurij Wićaz z čłonom Maćicy Serbskeje a wěsty čas ze serbskim jednaćelom Čěsko-serbskeho towarstwa „Adolf Černý“ w Praze, dźensnišeje Společnoste přátel Lužice. 1924 wožiwi hromadźe z Janom Cyžom, Mikławšom Krječmarjom, Hermanom Šlecu a Janom Skalu Prasku Serbowku.

Wozjewjenja

• Filozofiska historija. Spisał Alois Jirásek; přełožk z čěšćiny, Praha 1921.
• Nowa Europa – słowjanske stejnišćo. Spisał Tomáš G. Masaryk; přełožk z čěšćiny, Budyšin 1922.
• Drjewjana wjes. Spisał František Hečka; přełožk ze słowakšćiny, Budyšin 1959.
• Małostronske powědančka. Spisał Jan Neruda; přełožk z čěšćiny, Budyšin 1961.
• Z Kamjenskim nosom. Reportaža, 2 zwjazkaj, Budyšin 1961/63.

Literatura

• Tomasz Derlatka: Balkán v reportáži Jurije Wićaze. W: Slovanský jih. 15 (2015) 1, str. 3–13
• Vladimira Lebedová-Zmeškalová: Łužiski Serb w Praze. W Protyce 1999, Budyšin 1998, str. 67sl.
• Piotr Pałys: Die diplomatischen Aktivitäten von Jurij Wićaz anlässlich der Außenministerkonferenzen der vier Mächte in Moskau und London 1947. W Lětopisu 14 (2005) 2, str. 37–44

Žórle

• Měrćin Völkel: Wićaz, Jurij. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 609sl.
• Judith Wjenkec: Jurij Wićaz – zapomenutý lužickosrbský cestopisec. W: Proudy – středoevropský časopis pro vědu a literaturu, 2/2014.