Jan Skala
Jan Skala (pseudonymy: Luboměr, Serbomił, Kukowski, Ahaswer, Jan Lipski; * 17. junija 1889 w Njebjelčicach, † 22. januara 1945 w Dziedzitzu, Delnja Šleska, tehdy Erbenfeld) bě serbski publicist a spisowaćel. W mjezywójnskim času angažowaše so w „Zwjazku narodnych mjeńšinow w Němskej“ za prawa njeněmskich ludow w němskim mócnarstwje.
Žiwjenje
wobdźěłać
Jan Skala bě syn skałarja a šwalče a wotrosće w Njebjelčicach. 1901 wopytowaše wón jenož chwilku katolsku tachantsku šulu w Budyšinje, dokelž njemóžachu jeho staršej šulski pjenjez dozapłaćić. Tohodla wuknješe wot 1902 w Kamjencu na keramikarja a dźěłaše po tym hač do 1916 na wšelakich městnach w zawodach chemiskeje a keramiskeje industrije. Připódla kubłaše so w kubłanskich towarstwach za dźěłaćerjow a pisaše artikle do socialdemokratiskich nowin. 1910 so prěni raz někotre z jeho serbskich basnjow wozjewichu; 1912 zastupi do Maćicy.
Wot 1916 do 1918 bě Skala jako wojak na Balkanje a na wuchodnej fronće w Ruskej. Tam wuknješe wón serbochorwatsce a rusce. W zymje 1918/19 dźěłaše Skala na Berlinskim zastaranskim hamće. Za čas Nowemberskeje rewolucije wusměri so přećiwo Spartakistam a angažowaše so za natwar a zakitowanje parlamentariskeje němskeje republiki.
1919/20 bě Jan Skala redaktor Serbskeho Dźenika w Běłej Wodźe. Kónc lěta 1919 wobdźěli so při załoženju Łužiskeje ludoweje strony, kotraž měješe politiske zajimy Serbow zastupować. Strona bu 1924 do "Serbskeje ludoweje strony" přemjenowana. Při wólbach njezdoby pak ženje žane mandaty.
Tohorunja wobdźěli so Skala při załoženju Serbskeho Sokoła. 1921 dźěłaše Skala někotre měsacy při Serbskich Nowinach w Budyšinje. Tu zapřimny mjez druhim do publicistiskeho rozestajenja wo zawrjenju Serbskeho seminara ze strony Budyskeho tachantstwa. W samsnym lěće dósta městno při „Prager Presse“, oficielneje němskorěčneje nowiny čěskosłowakskeho knježerstwa. 1923 wozjewi w Budyšinje mału zběrku basnjow „Škrě. Zběrka z lubosće khwilow“.
W lěće 1924 zastupi do słužby „Zwjazka Polakow w Němskej“. Organizacija najwjetšeje mjeńšiny w Němskim mócnarstwje měješe swoje sydło w Berlinje. Wot 1925 do 1927 wobdźěli so na Europskich mjeńšinowych kongresach w měsće Genf.
Skala natwari 1925 redakciju časopisa „Kulturwille“ (wot 1926 „Kulturwehr“) a wodźeše jón jako hłowny redaktor hač do jeho zakazanja w lěće 1936. Bě to časopis „Zwjazka narodnych mjeńšinow w Němskej“.
W samsnym lěće zakazachu jemu nacisća tež kóždźičku žurnalistisku a spisowaćelsku dźěławosć. Skala wróći so do Budyšina a bu tam 1938 wot Gestapo zajaty a dźewjeć měsacow bjez wobskóržby w přepytowanskim jastwje w Drježdźanach zawrjeny. Po pušćenju dźěłaše wón we wšelakich Budyskich a Berlinskich zawodach.
1943 wopušći Berlin a přećahny do Erbenfelda w Delnjej Šleskej k přiwuznym swojeje žony. W bliskim městačku Namslau přistajichu jeho w elektrotechniskej firmje. Tam měješe kontakty k pólskim spjećowarjam.
Jako w januarje 1945 Čerwjena armeja do Erbenfelda zaćahny, witaše Skala wojakow jako wuswobodźerjow. Krótko na to zwadźi so ze sowjetskim wojakom, kotryž jeho zatřěli.
Počesćowanja
wobdźěłać
W Njebjelčicach, Budyšinje a Kamjencu su dróhi po Janu Skale pomjenowane. W pólskim Namysłowje dopomni pomnik na njeho.
Twórby
wobdźěłaćJan Skala wozjewi jenož mało swójskich knihow. Wjetšina swojich basnjow, nastawkow a artiklow publikowachu so w serbskich a němskich nowinach a w časopisu „Kulturwehr“.
- Škrě. Zběrka z lubosće khwilow (Budyšin 1923)
- Stary Šymko (Budyšin 1924), nowela, w kotrejž so prěni króć negatiwne wuskutki wudobywanja brunicy na serbsku kulturu tematizuja
- Die nationale Minderheiten im Deutschen Reich und ihre rechtliche Situation. (zhromadnje z Juliusom Bogenseejom, Budyšin 1929)
Wotkaz
wobdźěłać
Commons: Jan Skala – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Žórła
wobdźěłać- Dietrich Scholze: Stawizny serbskeho pismowstwa 1918–1945. LND, Budyšin 1998, str. 89–100
- Jan Cyž: Skala, Jan. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 506ff.