Europeada 2008

Prěnja Europeada w lěće 2008 nasta z wubědźowanja marketingoweho předewzaća Schweiz Tourismus (ST), kotrež Sedrun Disentis Tourismus (SDT) a Internationale Cultur Forum Disentis (ICF) z ideju europskeho mišterstwa rěčnych mjeńšinow dobyštej. Potom stej so tež retoromaniska kulturna organizacija Lia Rumantscha (LR) kaž tež třěšny zwjazk europskich mjeńšinow FUEN na projekće wobdźěliłoj.

Organizacija

Cil zarjadowanja je był, na rěčne mjeńšiny w Europje skedźbnić a jim móžnosć k zwjazanju do syće poskićić. Nimo toho měła so Surselva, w Graubündskej wysočinje, turistisce prezentować. Zarjadowanje steješe pod patronatom Graubündenskeho knježerstwa, wona je so wot prominentow ze sporta a z politiki kaž tež wot něhdyšeho zwjazkoweho rady Adolf Ogi a wot Ralpha Zloczowera, prezidenta Šwicarskeho koparskeho zwjazka podpěrała. Budget za europske mišterstwo rěčnych mjeńšinow bě 230.000 frankow.

Hry su so po FIFA-prawidłach wunjesli, ale hrajny plan bě porno UEFA-wubědźowanju wjele wuši – mustwa dyrbjachu hač k šěsć hram wob tydźeń absolwować. Dopušćeni běchu nimo mužow tež A- a B-juniorojo a žony.

Wubědźowanske městna bě sydom sydlišćow we wobwodźe Surselva (Sedrun, Disentis/Mustér, Trun, Danis-Tavanasa, Ilanz, Schluein, Laax a Vella), nimo toho Trin a Domat/Ems we wobwodźe Imboden kaž tež Chur we wobwodźe Plessur. We wobłukowym programje wotmě nimo toho dnjowe zarjadowanje z hudźbu a folkloru, kotrež ma kulturelnej wuměnje narodow słužić.

Jědnaćehłowaty crew šwicarskeje armeje organizowaše wšě transportowe słužby mjez hrajnymi městnami.

Hrajny plan

Předkoło

Skupiny su so 13. februara 2008 w Zürichiskim hotelu w přitomnosći prezidenta stawoweho rady Christoffel Brändli wulosowali.

Prěnjotnje bě pjeć předkołowych skupinow předwidźane, kotrychž prěnje mustwa a tež tři najlěpše druhe mustwa měli do štwórćfinala zaćahnyć. Přez cofnjenje Słowjencow z Italskeje, Łemkow a Aromunow z Makedonskeje (Aromunojo njedóstachu Šengenske wizumy sčasom) su skupinje B a C k skupinje B/C zjednoćili. W tutej specialnej skupinje B/C bě 5 mustwow. Dokelž wšak časoweho plana dla jenož 3 hry na mustwo běchu móžno, je so wulosowało, štó měł přećiwo komu hrać. Při jenakej ličbje dypkow njerozsudźi potom w tutej specialnej skupinje wrotowy poměr abo direktny duel, ale hódnoćenje fairplay (ličba čerwjene/žołte karty). Z nětko štyrjoch skupinow su prěnje a druhe skupinow do štwórćfinala zaćahnyli.

Skupina A

Za Walizičanow wobdźěli so klub Clwb Cymric, při kotrymž bjez wuwzaća walizisce rěčacy koparjo hraja.
Po ludličenju z lěta 2002 ma němska mjeńšina w Pólskej něhdźe 150.000 ludźi, němske wulkopósłanstwo we Waršawje wšak wuchadźa wot něhdźe 300.000 ludźi, kotřiž su předewšěm we wojewódstwomaj Opole a Šleska žiwi. Wot lěta 1991 so zajimy Němcow w Pólskej přez Zwjazk němskich socialno-kulturelnych towarstwow zastupuja.
Retoromanojo su w kantonje Graubünden w Šwicarskej žiwi. W cyłku so retoromanšćina resp. Graubündenska romanšćina hišće wot něhdźe 60.000 wobydlerjow rěči.
Něhdy bě nimale jedyn milion Němcow w Madźarskej žiwy, wjele z nich bu po Druhej swětowej wójnje do Němskeje abo Sowjetskeho zwjazka zawlečene. Dźensa je jenož hišće na wšě 70.000 Němcy w Madźarskej.

Retoromanojo – Němcy w Madźarskej	5:1
Walizičenjo – Němcy w Pólskej	0:2
Walizičenjo – Retoromanojo	0:4
Němcy w Pólskej – Němcy w Madźarskej	4:0
Walizičenjo – Němcy w Madźarskej	3:3
Němcy w Pólskej – Retoromanojo	3:1

Mustwo	Dypki	Wrota	Difer.
Němcy w Pólskej	9	9:1	+8
Retoromanojo	6	10:4	+6
Walizičenjo	1	3:9	−6
Němcy w Madźarskej	1	4:12	−8

Skupina B/C

W Katalanskej, kotraž ma 7,5 milionow wobydlerjow je katalanšćina před španišćinu hamtska rěč a spěchuje so na šulach a uniwersitach, w cyłku so pjeć milionow ludźi katalanšćinu jako maćeršćinu rěči (mjez druhim hišće w regionje Valencia a na Balearach). Mustwo Katalanow pochadźa z Girony.
Za dansku mjeńšinu w Němskej z južneje Schleswigskeje, kotraž z něhdźe 50.000 ludźi wobsteji, je so wubranka Danskich młodostnych organizacijow w južnej Schleswigskej (SdU) wobdźěliła.
W Rumunskej je dźensa po podaćach knježerstwa 26.500 Aromunow žiwe, mjez druhim w regionach Constanța, Tulcea a Călărași. Aromunske mustwo wobsteji z hrajerjow rozdźělnych starobnych skupinow a ma tak dynamiku aromunskeho naroda reprezentować. Dočasne wupadnjenje mustwa, kotrež bě něhdyši hrajer swětoweje klasy Gheorghe Hagi financielnje podpěrał, je zludanje za mustwo było.
Něhdźe 200.000 Karačajanow je w Ruskej w regionje Karačajsko-Čerkeskej žiwe. Pola Europady je jich mustwo „Elbrusoid“ zastupowało.
Mustwo z južneho Tirola wobsteji wulki dźěl z hrajerjow towarstwow wyšeje ligi Obermais, St. Pauls, St. Georgen a Stegen (Eccelenza, 6. italska liga) a zesylnja so přez třoch profijow ze serije Serie C2 (4. italska liga). W južnym Tirolu je turněr wulku zahoritosć wuwabił, politikarjo rěča hižo wo móžnym přewjedźenju w južnym Tirolu za štyri lěta. W južnotirolskim mustwje hrajachu němskorěčni kaž tež ladinskorěčni hrajerjo.

Južni Tirolčenjo – Aromunojo w Rumunskej	3:0
Danojo w Němskej – Katalanojo	15:1
Danojo w Němskej – Južni Tirolčenjo	0:3
Aromunojo w Rumunskej – Karačajenjo	6:1
Katalanojo – Aromunojo w Rumunskej	0:19
Karačajenjo – Južni Tirolčenjo	1:7
Danojo w Němskej – Karačajenjo	6:1
Katalanojo – Retoromanojo ¹	0:5

Mustwo	Dypki	Wrota	Difer.
Južni Tirolčenjo	9	13:1	+12
Danojo w Němskej ²	6	21:5	+16
Aromunojo w Rumunskej	6	25:4	+21
Karačajenjo	0	3:19	−16
Katalanojo	0	1:39	−38

¹ Zo bychu tež Katalanojo tři hry na swojim konće měli, dyrbjachu Retoromanojo ze skupiny A jako třeći přećiwnik zaskočić. Za Retoromanow njeje so tuta hra pohódnoćiła.
² Danojo dóstachu bonus Fairplay a ranžěrowachu tohodla před Aromunami.

Skupina D

Chorwatska mjeńšina je w regionje Wojwodina připóznata narodna mjeńšina a wobsteji z něhdźe 74.000 ludźi.
Za němsku mjeńšinu w Sewjernej Schleswigskej hraješe wubranka Němskeho młodostneho zwjazka za Sewjernu Schleswigsku.
Mustwo ze Schleswigsko-Holsteinskeje pochadźacych 50.000 Sewjernych Frizow je so wot Friisk Foriining stajiło. Woni nastupichu jako jeničke wobdźělace so mustwo z lutym žónskim mustwom.
Prěnjotnje z Indiskeje pochadźacy Roma tworja w Madźarskej z 400.000 do 600.000 ludźi najwjetšu mjeńšinu kraja.

Němcy w Danskej – Sewjerni Frizojo	19:4
Chorwaća w Serbiskej – Roma w Madźarskej	0:2
Chorwaća w Serbiskej – Němcy w Danskej	12:1
Roma w Madźarskej – Sewjerni Frizojo	46:1
Chorwaća w Serbiskej – Sewjerni Frizojo	21:2
Roma w Madźarskej – Němcy w Danskej	3:0

Mustwo	Dypki	Wrota	Difer.
Roma w Madźarskej	9	51:1	+50
Chorwaća w Serbiskej	6	33:5	+28
Němcy w Danskej	3	20:19	+1
Sewjerni Frizojo	0	7:86	−79

Skupina E

Z něhdźe 1000 rěčnikami su Cimbrojo z Italskeje najmjeńša wobdźělacych so mjeńšinow – wšitcy hrajerjo pochadźeja z gmejny Lusern w Trentinje, kotraž w lěće 2006 303 wobydlerjow měješe.
Okcitanska (južna okcitansce rěčaca třećina Francoskeje) wšak ma samo swójske narodne mustwo, kotrež wšak čłon UEFA abo FIFA njeje a móže so tohodla jenož na přećelskich hrach wobdźělić. W cyłku absolwowaše mustwo dotal sydom hrow, mjez nimi jedna za Viva World Cup 2006, hdźež wono wšak pozdźišemu dobyćerjej Sápmi (Lappland) 0:7 podleži. Najwyše dobyće móžeše septembra 2005 z 15:0 přećiwo Čečenskej docpěć.
Něhdźe 60.000 Serbow z Łužicy je w Němskej připóznata narodna mjeńšina a podpěruja so wot Załožby za serbski lud zwjazka a zwjazkoweju krajow Braniborska a Sakska. Za Serbow nastupichu předewšěm młodźi hrajerjo pod 20 lět.
Jenož něhdźe 7000 Chorwatow je dźensa na zapad wot Rumunskeje we wokrjesu Caraș-Severin žiwe.

Okcitanojo – Cimbrojo	2:1
Łužiscy Serbja – Chorwaća w Rumunskej	4:1
Okcitanojo – łužiscy Serbja	1:2
Cimbrojo – Chorwaća w Rumunskej	0:0
Okcitanojo – Chorwaća w Rumunskej	5:0
Cimbrojo – Łužiscy Serbja	0:0

Mustwo	Dypki	Wrota	Difer.
Łužiscy Serbja	7	6:2	+4
Okcitanojo	6	8:3	+5
Cimbrojo	2	1:2	−1
Chorwaća w Rumunskej	1	1:9	−8

Štwórćfinale

Němcy w Pólskej – Chorwaća w Serbiskej	0:2
Roma w Madźarskej – Retoromanojo	5:1
Łužiscy Serbja – Danojo w Němskej	1:3
Južni Tirolčenjo – Okcitanojo	2:0

Połfinale

Chorwaća w Serbiskej – Danojo w Němskej	5:1
Roma w Madźarskej – Južni Tirolčenjo	0:4

Hra wo městno 3

Danojo w Němskej –

Roma w Madźarskej

0:9

Finale

Chorwaća w Serbiskej –

Južni Tirolčenjo

0:1

Reakcije

Dohromady je přez 5000 přihladowarjow při zdźěla jara špatnym wjedrje jednotliwe hry sćěhowało. Hačrunjež tut ličba pod wočakowanjemi zarjadowarjow wósta, je so tute europske mišterstwo jako wulki wuspěch pohódnoćiło. Dokelž je so ideja europskeho mišterstwa rěčnych mjeńšinow pozitiwnje přijała a šěroki medialny wothłós we wjele krajach namakała, ma tajke europske mišterstwo krute zarjadowanje być.