Wšědna douglasija
| |
| Wšědna douglasija (Pseudotsuga menziesii) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| podwotrjad: | Symjeńcy (Spermatophytina) |
| rjadownja: | (Coniferopsida) |
| rjad: | (Pinales) |
| swójba: | Chójnowe rostliny (Pinaceae) |
| podswójba: | Laricoideae |
| ród: | Douglasija[1] (Pseudotsuga) |
| družina: | Wšědna douglasija |
| wědomostne mjeno | |
| Pseudotsuga menziesii | |
| (Mirbel) Franco | |
| Mapa | |
| |
| Rozšěrjenje wšědneje douglasije | |
Wšědna douglasija (Pseudotsuga menziesii) je štom ze swójby chójnowych rostlinow (Pinaceae). Wona so w Europje lěsnisce plahuje, ale su w sewjernej Americe domjace.
Wopisanje
wobdźěłaćWšědna douglasija je štom, kotryž docpěje wysokosć wot 40 hač 90 m. Ma kehelojty róst.
Skora je tołsta a hruba. Při starych štomach je načerwjeń bruna a móže tołstosć wot wjace hač 10 cm docpěć, mjeztym zo při młodych štomach je ćeńka a slěbrošěra.
Pupki, jehły a młode wurostki
wobdźěłaćZymske pupki su wrjećenkojte a maja wótry kónčk. Wone njewožiwča a njesu jedyn nad druhim ležace, błyšćace, brune šupizny. Nakónčne pupki docpěja dołhosć wot hač do 10 mm a su šwižniše hač bóčne pupki.
Jehły su přeco zelene, płone, docpěja dołhosć wot 2 hač 3 cm a šěrokosć wot 1 hač do 1,5 mm. Wone su mjechke, zhibujomne a rozrybowane kaž oranža abo citrona wonja. Jich delni bok njese dwě běłej pasmje. Jich horni bok je ćmowozeleny (var. menziesii abo šěromódre hač slěbrošěre (var. glauca). Wone wostanu pjeć hač dźesać lět na štomje.
Młode wurostki zwjetša su nahe a wariěruja po barbje.
Kćenja, hable a symjenja
wobdźěłaćKćěje wot apryla hač meje. Při tym douglasija zwjetša hakle w starobje wot 12 hač 15 lět prěni raz kćěje, hačrunjež buchu kćenja hižo na dwulětnych rostlinach widźane. Žónske kwětnistwo je zelenojte a šešerjate, mjeztym zo muske kćenja su nažołć brune.
Hable maja třikónčkowe šupizny, docpěja dołhosć wot 6 hač 10 cm (wot 4 hač do 11 cm), šěrokosć wot 2 hač do 4 cm a dele wisaja. W přirodnym arealu wulkosć wot sewjera hač do juha stupa.
Njezrałe hable su zelene, mjeztym zo zrałe hable su brune. Wone w prěnim lěće zrawja. Jich stołpik docpěje dołhosć wot 0,8 hač do 1,2 cm. Prózdne hable jako cyłk wot štoma wotpadnu.
Typiske hablowe šupizny 1 hač 2 cm nad symjenjowymi šupiznami wusahuja. Forma wotwisuje wot warjetety družiny. Při pobrjóžnej douglasiji wone su runane a na symjenowych šupiznach husto přilěhuja, mjeztym zo při nutřkokrajnej douglasiji wone su lochko horje zhibnjene a tróšku wotesteja.
Symjenja su brune a docpěja dołhosć wot 5 hač do 7 mm. Ličba symjenjow jara wariěruje.
Stejnišćo, rozšěrjenje a wužiwanje
wobdźěłaćRosće často jako lěsniski a pyšny lěs. Pochadźa z pacifiskeje sewjerneje Ameriki. Při tym přirodny rozšěrjenski teritorij ma nimale formu na hłownje stejaceho pismika V z njejenakimaj bokomaj a so wot 19° hač do 55° sewjerneje šěriny wupřestrěje.
Jendźelski slědźer David Douglas je w lěće 1827 prěnje symjenja k Jendźelskej přinjesł.
Systematika
wobdźěłaćDružina ma dwě warjeteće:
- Zelena abo pobrjóžna douglasija (P. menziesii var. menziesii)
- Módra abo nutřkokrajna douglasija (P. menziesii var. glauca)
Linija wot 49° sewjerneje šěriny a 120° zapadneje dołhoty hač do 51° sewjerneje šěriny a 125° zapadneje dołhoty bu jako hranicu mjez warjetetomaj kartěrowana.
Drjewo
wobdźěłać
Drjewo douglasije je relatiwnje ćežke a twjerde. Jeho barba wariěruje mjez čerwjenojtej a žołtej.
Tracheidy docpěja sćěnowu tołstosć wot 3,0 hač do 4,2 µm. Jich přeměr móže 36 hač 49 µm docpěć, mjeztym zo dołhosć wariěruje mjez 1,8 a 5,7 µm.
Włokninowe tracheidy docpěja sćěnowu tołstosć wot 4,3 hač do 8,1 µm. Jich přeměr móže 19 hač 25 µm docpěć. W starobje wot 25 hač do 45 lět so maksimum włokninoweje dołhosće a přeměra docpěje.
Nóžki
wobdźěłać- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 98.
Žórła
wobdźěłać- Schütt, Weisgerber, Schuck, Lang, Stimm, Roloff: Lexikon der Nadelbäume. Die große Enzyklopädie mit über 800 Farbfotos unter Mitwirkung von 30 Experten. ISBN 978-3-933203-80-9, 2008, strony 513-530 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 388 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
Eksterne wotkazy
wobdźěłać
Commons: Wšědna douglasija – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow- Wopis swójby z podswójbami a rodami: Po tutej stronje ród Pseudotsuga słuša k podswójbje Laricoideae. (jendź.)