Tokpisinšćina

Tokpisinšćina (swójske mjeno Tok Pisin) je kreolska rěč w Papuwa-Nowej Gineji. Wot lěta 1975 wona je jedna z třoch narodnych rěčow w Papuwa-Nowej Gineji. Dwě dalšej stej jendźelšćina a hirimotuwa rěč.

Tok Pisin
Tokpisinšćina

kraje	Papuwa-Nowa Gineja
rěčnicy	120.000 maćernorěčnikow, něhdźe 3-4 miliony druhorěčnikow
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija	Kreolska rěč bazuje na jendźelšćinje Tokpisinšćina
družina pisma	łaćonski alfabet
oficielny status
hamtska rěč	Papuwa-Nowa Gineja
rěčne kody
ISO 639-2:	tpi
ISO 639-3 (SIL):	tpi
wikipedija
Přikład
Wótčenaš Papa bilong mipela yu stap long heven. Mekim nem bilong yu i kamap bikpela. Mekim kingdom bilong yu i kam. Strongim mipela long bihainim laik bilong yu long graun, olsem ol i bihainim long heven. Givim mipela kaikai inap long tude. Pogivim rong bilong mipela, olsem mipela i pogivim ol arapela i mekim rong long mipela. Sambai long mipela long taim bilong traim. Na rausim olgeta samting nogut long mipela. Amen.

Nimo toho je druhim kreolskim rěčam podobna, kaž na př. Bislamje na Vanuatu, Pijinje na Salomonach a Torres Creole na Torres Strait (Awstralska), kotrež su z melaneziskeho pidźina nastali.

Mjeno rěče

Słowo Tok-Pisin pochadźa wot tok a pisin. Při tym tok pochadźa z jendźelskeho talk, woznamjenjace "rozmołwa", ale tež "słowo", zdźělenka" a "rěč". Pisin woznamjenja "pidźin" a originalnje pochadźa wot jendźelskeho business. Na rozdźěl wot sugestije mjena Tok-Pisin njeje pidźin, ale kreolska rěč.

Prjedy rěč měješe druhe mjena, a to Melanesiski Pidźin (jendźelsce Melanesian Pidgin), Neo-Melanesišćina (jendźelsce Neo-Melanesian), Pidźinowa jendźelšćina (jendźelsce Pidgin English) a 'Tok Boi'. Ale nětko 'Tok Pisin' je akceptowane mjeno rěče.

Oficialnosć a přiwuzne rěče

Wona je jedna z oficialnych rěčow Papuwa-Noweje Gineje, z jendźelšćinu a hirimotuwej rěču), a najčasćišo rěčana rěč w městnje. Wužiwaja ju w medijach a knježenju Papuwa-Noweje Gineje, hačrunjež mjeńše hač jendźelšćinu. Někotre bazowe šule wuwučuja w Tokpisinšćinje.

Njewužiwaj bislamšćinu jako mjeno za tokpisinšćinu. Wonej stej dwě rozdźělnej rěči, kotrejž pak stej blisko přiwuznej.

Powšitkowne

Rěč słuži předewšěm komunikaciji mjez přisłušnikami rozdźělnych rěčnych zhromadźenstwow, ma pak - hinak hač najwjetše Pidgin-rěče - tež so powyšowacu ličbu maćernorěčnych rěčnikow.

85% słowoskłada bazuje na jendźelskej rěči, mjeztym zbytk wobsteji z melaneziskich słowow, ale samo słowa z němčiny eksistuja. Rěč ma wjele narěčow, kaž na př. sylnišo wot jendźelšćiny wowliwowany Waigani-Pidgin wokoło Port Moresby. Tokpisinšćina so je z pidźinoweje rěče wuwiła, při tym tute wuwiće hišće traje, dokelž maćernorěčnicy wot wšěch rěčnikow hišće su mjeńšina. Ale tuta skupina jara rosće, při čimž wjele rěčow z jenož małkimi ličbami rěčnikow wotemrěwaja.

Přikłady:

• apinun "popołdnjo; wječor; dobre popołdnjo"
• misis "běła žona; mandźelska"
• sik "chory; chorosć; chory być"
  • haus sik "chorownja"
• gude "dobry dźeń"
• kaikai "jědź; jěsć"
• bulut, blut "krej" (z němskeho Blut)
• tenkyu "dźakuju so"

Fonetika

Fonetika tokpisinšćiny je jednoriša hač ta jendźelšćiny. Eksistuje jenož 16 konsonantow a 5 wokalow.

Konsonanty

	Labial	Koronal	Palatal	Welar	Glotal
Kluzil	/p b/	/t d/		/k g/
Frikatiwne	/(f) v/	/s/			/h/
Nazal	/m/	/n/		/ŋ/
Lateral		/l/
Aproksimant	/w/		/j/
Wibrant		/r/

• Hdźež so dwaj symbolaj jewitaj, lěwy reprezentuje njespěwny konsonant.
• /t/, /d/, a /l/ móžeja pak dentalne pak alweolarne konsonanty być, mjeztym /n/ je jenož alweolarny.
• /b/, /d/, a /g/ móžeja w někotrych narěčach přenazalne być: /^mb/, /ⁿd/ a /^ŋg/.
• /f v/ su wot staršich rěčnikow bilabialnje wurjekowane: /ɸ β/, ale /f/ so často wot /p/ njerozeznawa.
• W najwjetšich narěčach tokpisinšćiny, /r/ je podótk (jendźelsce tap) abo klepk (jendźelsce flap).

Wjace jendźelsce

We wurjekowanju, kotrež je wjace podobne jendźelšćinje, eksistuja dalše fonemy, a to předewšěm: /ʃ/, /ʘ/, /ʒ/, /dʒ/, /ð/, /z/ a /tʃ/.

Fonem	Přikład	Přikład z přidatym fonemom	Woznam
/dʒ/	vilis, viles	vilidj	wjes
/ʃ/, f	pis	fish	ryba
f	lip	lif	łopjeno
/ð/	klos	kloudhz	drasta
/tʃ/	tisim	tichim	wučić
/dʒ/	senis	cheinj	změna; změnić

Wokale

Tok Pisin ma pjeć wokalow, kotrež su wokalam w španišćinje, japanšćinje a dalšim pjećwokalnym rěčam podobne:

	prědni	centralny	zadni
Zawrjeny	/i/		/u/
Srjedźny	/e/		/o/
Wotewrjeny		/a/

Nimo toho eksistuja tři diftongi, a to ai, au a oi.

kaikai "jědź; jěsć"

haus "dom, hěta"

boi "słužownik; hólc"

Wosebitosće přirunane z jendźelšćinu

Na kóncach słowow njejsu spěwne konsonanty, tak zo z konsonantow b/v, d, g, dź/dz nastanu konsonanty p, t, k, s. Jenož słowo god so zda być wuwzaće, ale so wurjekuje z kónčnym t.

tokpisinšćina	etymon	woznam
bak, bek	jendźelsce bag	zak
bet	jendźelsce bed
bilip	jendźelsce believe	wěrić
bis	jendźelsce beads	našijnik; parle
bris	jendźelsce bridge	móst
hait	jendźelsce hide	potajny
jas	jendźelsce judge	wusud
rot	jendźelsce road	kurs; šćežka

Konsonantowe sćěhi na kóncach słowow so tež zhubja. Tu stej dwě warianće móžnej:

• wotpadnjenje
• zasunjenje wokala.

tokpisinšćina	etymon	woznam
akis	jendźelsce axe	sekera
amaun	jendźelsce amount
danis	jendźelsce dance	reja
das	jendźelsce dust	proch
gip	němsce Gift	jěd
sikis	jendźelsce six	šěsć

Gramatika

Kaž druhe kreolske rěče tokpisinšćina ma relatiwnje jednoru gramatiku. Njeeksistuje konjugacija ani deklinacija.

Werby

W tokpisinšćinje eksistuja tři werbowe klasy.

• Werby ze sufiksom (-im, z jendźelskeho him), kotryž su transitiwne, kaž na př. giv "dać", givim "(što/koho) dać".
  • Ale někotre werby móžeja bjez sufiksa transitiwne być, kaž na př. gat "měć", kaikai "jěsć" (Werb kaikaim ma druhi woznam, a to "kusać, kusnyć").
  • Wjele werbow přeco dyrbi kóncowku -im wužiwać, kaž na př. abusim "měšeć", ainim "žehlić", askim "prašeć so; prašenje", baim "kupić", bihainim "sćěhować, slědować", harim "słyšeć", larim "dowolić; dopušćić".
  • Někotre werby móžeja z kóncowku ale tež bjez kóncowki transitiwne być, kaž na př. bilip, bilipim "wěrić", dring, dringim "pić", lain, lainim "wuknyć". Formy bjez kóncowki -im žada prepoziciju long.
  • Někotre werby su z kóncowku -im transitiwne, ale bjez kóncowki su njetransitiwne, kaž na př. boil "warić so", boilim "warić"; op, opim "wočinić", pait, paitim "bić".
• Werby w pochadnej formje, tuž bjez -im, kotrež su njetransitiwne.
  • Někotre werby jenož bjez kóncowki wustupuja, kaž na př. beten "modlić so", dai "mrěć", go "hić", kam "přińć", krai "rjejić", ran "běžeć" (Transitiwny werb ranim ma druhi woznam, a to "honić").
  • Wjele werbow móže tež z kóncowku -im wustupować a su potom transitiwne, kaž na př. bruk "łamać so", brukim "łamać"; hait "chować so", haitim "chować".
• Pomocne werby.

Při někotrych werbach njetransitiwna forma złóžku podwoja, mjeztym zo so tute podwojenje při wotwodźenej formje na -im njestawa. Na př.

• lukluk "kukać, hladać"; lukim "widźeć",
• toktok "rěčeć z někim"; tokim "powědać koho wo čim".

Wjele werbowych zdónkow hodźi so ze sufiksom abo bjez sufiksa wužiwać.

Njetransitiwny	Přełožk	Transitiwny	Přełožk
Mi save rait. Mi inap rait.	Móžu pisać.	Mi save raitim pas. Mi inap raitim pas.	Móžu list pisać.
Em i rit.	Wón/Wona čita.	Em i ritim buk.	Wón/Wona knihu čita.
Wara i boil pinis.	Woda so je wariła.	Meri i boilim wara pinis.	Žona je wodu wariła.
Mi lukluk.	(Ja) hladam.	Mi lukim yu. // Mi lukim bikpela man.	Widźu će. // Widźu wulkeho muža.
Mi giv.	Dam.	Mi givim kaikai long meri.	Dam žonje jědź.
Mi kat.	Rězam.	Mi katim prut.	Rězam płód.

Wjele werbow ma jenož transitiwnu formu z kóncowku -im.

Transitiwny	Přełožk	Komentar
askim	prašeć so; prašenje	Tež substantiw móže być.
kisim	brać, wzać; dóstać
pilim	čuć; dótkać so
putim	połožić, klasć
salim	předać // słać, pósłać, posyłać	Za přełožk słać so alternatiwnje warianta salim i go wužiwa.
yusim	wužiwać

Někotre transitiwne werby na -im bazuja na druhich słownych družinach, kaž na př. substantiw, adwerb, adjektiw.

Słowne družina	Baza forma	Přełožk	Transitiwny werb	Přełožk
adwerb	bek	wróćo	bekim	mytować; narunać, narunować; wróćić, wróćeć
adwerb	bihain	po (+ lokatiw)	bihainim	slědować; napodobnjeć
substantiw	bilip	wěra	bilipim	wěrić
substantiw	brum	mjetawka	brumim	čisćić, rjedźić
adjektiw	daun	hłuboki	daunim	pobić, dobyć; dele pušćić/pušćeć
substantiw	kom	česak	komim	česać
substantiw	kot	sudnistwo, sud; wusud	kotim	wobskoržeć; so hóršić; zasudźeć
substantiw	lait	swětło	laitim	zapalić
substantiw	win	dych, wodych; powětr; wětr	winim	wěć, duć
substantiw	win	dobyće	winim	pobić, dobyć; přetrjechić

Druhdy zmóžnja kóncowka -im mjez słowami rozeznawać, kotrež bychu hewak homonymy byli.

Słowne družina	Forma bjez sufiksa	Přełožk	Transitiwny werb	Přełožk
substantiw	het	hłowa; hłowny	hetim	hidźić; zacpěwać // hłójčkować
adjektiw	holi	swjaty	holim	dźeržeć
substantiw	kari // kar	curry // awto	karim	wutrać; porodźić, porodźeć; njesć, nosyć
adjektiw	kol, kolpela	zymny	kolim	wołać

Partikla (časćica) i

Po pronomeny za 3. wosobu w singularje, wšě wosoby w pluralu a po substantiwje jako subjekt dyrbi partikla i stać. W prěnjej a druhej wosobje singulara so nihdy njewužiwa. W jendźelšćinje so predicate marker mjenuje.

Po slědowacych słowach so partikla i móže wuwostajeć: mipela, yupela, ken, laik. Partikla před partiklu no steji, kotraž markěruje negaciju.

Druhdy so partikla i jako formu werba "być" přełožić.

Bjez partikle i	Přełožk	Z partiklu i	Přełožk
Pozitiwne sady
Mi kam. // Yu kam.	Přińdu. // Přińdźeš.	Em i kam.	Wón/Wona přińdźe.
Mi kaikai. // Yu kaikai.	(Ja) jěm. // (Ty) jěš.	Ol i kaikai.	Woni/Wone jědźa.
Mi wok. // Yu wok.	(Ja) dźěłam. // (Ty) dźěłaš.	Tom i wok.	Tom dźěła.
Mipela go. // Yupela go.	Dźemy. // Dźeće.	Mipela i go. // Yupela i go.	Dźemy. // Dźeće.
		Sip i longpela.	Łódź je dołha.
Negatiwne sady
Mi no kam. // Yu no kam.	Njepřińdu. // Njepřińdźeš.	Em i no kam.	Wón/Wona njepřińdźe.
Mi no kaikai. // Yu no kaikai.	(Ja) njejěm. // (Ty) njejěš.	Ol i no kaikai.	Woni/Wone njejědźa.
Mi no wok. // Yu no wok.	(Ja) njedźěłam. // (Ty) njedźěłaš.	Tom i no wok.	Tom njedźěła.
Mipela no go. // Yupela no go.	Njeńdźemy. // Njeńdźeće.	Mipela i no go. // Yupela i no go.	Njeńdźemy. // Njeńdźeće.
		Sip i no longpela.	Łódź njeje dołha.

Partikle za časy

Dokelž konjugacija faluje, za časy so partikle wužiwaja. Pozicija partikle i wotwisuje wot wužiwaneje partikle za čas. Steji tuž před bin, ale po bai.

Čas	Partikla	Přikład	Přełožk
preteritum	bin	Mi bin go.	(Ja) dźěch.
		Em i bin slip.	Wón/Wona spaše.
perfekt	pinis	Mi go pinis.	(Ja) sym šoł/šła.
		Ol i slip pinis.	Woni/Wone su spali.
futur	bai	Mi bai go.	(Ja) póńdu.
		Man bai i wok tumora.	Muž budźe jutře dźěłać.

Bai (abo dołha warianta baimbai) často samo steji před subjektom, kaž na př.

• Bai mi save. "(Ja) budu wědźeć."
• Baimbai em i kaikai kek. "Wón/wona budźe tykanc jěsć."

Přeběhowa forma

Za přeběhowu formu prezensa su štyri móžnosće:

• z postponowanym słowom i stap.
  • Pikinini i kaikai i stap. "Dźěćo runje jě."
• z doprědka stajenym słowom stap.
  • Mi stap kaikai kek. "Runje jěm tykanc."
  • Pikinini i stap kaikai kiau. "Dźěćo runje jě jejko."
• ze sćěhowacym nau.
  • Papa i slip nau. "Nan nětko spi."
• z doprědka stajenym wok long
  • Mi wok long drilim hul bilong skru i go insait bihain. "Toču runje dźěru za šrub zasadźeny po tym."

Samo je móžno kombinacija, kaž na př. z i stap a nau.

• Jon i wok i stap nau. "Jon runje dźěła." (Tu stap sćěhuje hłownemu werbej.)

Postponowane i stap so móže z wurazom zańdźenosće kombinować.

• Asde pikinini i rait i stap. "Wčera je dźěćo pisał."
• Mi bin slip i stap. "Sym runje spał."

Modalne werby

Tokpisinšćina ma někotre modalne werby.

Werb	Woznam	Etymologija	Přikład	Přełožk
laik	rady činić	jendźelsce like	Man i laik wok.	Muž rady dźěła.
save	zwučenosć	portugalsce saber	Wokboi i save wok long fonde.	Dźěłaćer dźěła na štwórtkach.
ken	směć	jendźelsce can	Meri i ken wok.	Žona smě dźěłać.
mas	dyrbjeć	jendźelsce must	Emi i mas wok.	Wón/Wona dyrbi dźěłać.
inap1	móc	jendźelsce enough	Jon inap wok.	Jon móže dźěłać.

¹ Steji snadź fonologiskeje formy dla (i + inap > inap) bjez partikle i. Ale při negaciji so partikla i wužiwa.

Kopula

Eksistuja tři móžnosće werb być do tokpisinšćiny přełožić.

• Hdy by so měł substantiw bliže postajić, so partikla i wužiwa. Na př. Ol pik i enimal. "Swinje su zwěrjata."
• Jeli wo wokomikny staw dźe, to so słowo stap wužiwa. Na př. Mi stap we? "Hdźe sym?", Yu stap long haus. "Sy w domje.", Mi stap gut. "Wjedu derje."
• Jeli wo přitomnosć abo eksistencu wot něčeho dźe (němsce da ist; es gibt), to so werb gat wužiwa. Na př. I gat wanpela pukpuk long riva. "Eksistuje krokodil w rěce."

Adwerbowe sufiksy

Někotre werbowe afiksy so móža wužiwać, zo by dalše werby tworić.

• an (jendźelsce on), na př. goan "pokročić; dale hić"
• ap (jendźelsce up), na př. kamap "přińć; schadźeć (słónco); započeć; so jewić; rosć"; goap "lězć, łazyć"
• aut (jendźelsce out), na př. kamaut "won přińć"
• daun (jendźelsce down), na př. sindaun "sedźeć; wostać; bydlić; tudy/tam być"
• awe, ewe, owe (jendźelsce away), na př. tekewe "preč wzać; wotstronić"; ranawe, ranowe, ronowe "ćěkać, ćeknyć; preč běžeć, preč běhać, wuběhnyć"

Někotre werby ze sufiksom -ap, -aut abo -ewe móžeja tež -im wobsahować.

Někotre werby wobsahuja dwójce sufiks -im.

• litimapim (jendźelsce to lift) "zběhać, zběhnyć"
• pulimapim "leć"

Wjetšina werbow z tajkim sufiksom jenož jónu kóncowku -im wužiwa.

• bagarapim "ničić, kóncować"
• goapim "lězć, łazyć"
• pulapim "pjelnić"

Pronomeny

Wosobowe pronomeny

Tokpisinšćina ma tři wosoby, kotrež genusy njerozeznaja.

Gramatiska wosebitosć tokpisinšćiny stej dwě formje při wosobowym pronomenje 1. wosoby w dualu a pluralu, a to ekskluziwna a inkluziwna forma.

• ekskluziwna forma: Mipela i save (Znajemy. - Ale jenož skupina, za kotruž rěčnik rěči, to znaje.)
• inkluziwna forma: Yumi save (Znajemy. - A skupina, za kotruž rěčnik rěči, a tež ta, ke kotrejž wón rěči, to znaje.)

Paradigma wariěruje we wotwisnosći wot lokalnych rěčow; dual je wšědny, trial wšak mjenje. Najwjetši inwentar pronomenow tokpisinšćiny je:

	Singular	Dual	Trial	Plural
1. ekskluziwny	mi (I)	mitupela (wón/wona a ja)	mitripela (wobaj a ja)	mipela (woni/wone a ja)
1. inkluziwny	-	yumitupela (ty a ja)	yumitripela (mój a ja)	yumipela / yumi (wy a ja)
2.	yu (ty)	yutupela (wój)	yutripela (wy tři/třo)	yupela (wy štyri/štyrjo abo wjace)
3.	em (wón/wona)	tupela (wonaj/wonej)	tripela (woni třo/wone tři)	ol (woni štyrjo/wone štyri abo wjace)

Posesiwne pronomeny

Posesiwne pronomeny so wuprajeja z doprědka stajenym słowom bilong na sćěhowacym wašnju:

• haus bilong mi "mój dom"
• dok bilong em "jeho pos"

Demonstratiwne pronomeny To a tamne

Jako demonstratiwne pronomeny so sćěhowace słowa wužiwaja, jeli wo bliskosć dźe:

• hia "tutón, tuta, tuto"
  • Pukpuk hia i gat bikpela tit. "Tutón krokodil ma wulke zuby."
• em hia "tutón, tuta, tuto"
  • em pusi hia i gat pikinini. "tuta kóčka ma młode."
• dispela "tutón, tuta, tuto"
  • dispela dok i gat longpela ia. "tutón pos ma dołhej wuši."

Při dalokosći so wužiwa:

• em ... long hap "tamny"

Em pusi long hap kaikai liklik rat. "Tamna kóčka žerje myš."

Jeli dalokosć njeje wažna, potom so wužiwa:

• em "to" "(tu)to"

W pluralu wšak so sćěhowace formy wužiwaja:

• ol ... hia "te, ći"
  • Ol dok hia i kraim, ol dok long hap i slip. "Tute psy šćowkaja, tamne psy spja."
• ol ... long hap "tamne"
• em ol "tute, tući"

Nimo toho eksistujetej sćěhowacej pronomena:

• em tasol ""
• diskain, dispela kain "tajki"

Refleksiwny pronomen

Njeje woprawdźity refleksiwny pronomen. Město toho so yet po wosobowym pronomenje wužiwa.

• mi yet, yu yet atd.
• Yu mas lukautim em olsem yu save lukautim yu yet. "Dyrbiš na nim kedźbować, tak kedźbuju na sebi."

Při někotrych werbach so reduplikacija wužiwa.

• Ol i mas waswas gut wantaim wara na sop. "Woni/Wone so dyrbja derje z wodu a mydłom myć."

W někotrych regionach so bilong z personalnym pronomenom wužiwa.

• Mi no katim yu, bilong yu katim yu. "Ja njejsym tebje rězał, sy sebje rězał."

Reciprokny pronomen

W tokpisinšćinje su rozdźělne móžnosće přełožić "jedyn druheho/druhemu/na druheho/na druhim".

Jedna warianta je reduplikacija werba.

• Tupela i paitim-paitim. "Wonej bitej."

Druha warianta su kombinacije wosoboweho pronomena ze słowom "yet".

• tupela yet
• yumi yet
• mi(tu)pela yet

Na př. mitupela i lukim mitupela yet "(mój) widźimoj jedyn druheho"

Prašace słowa

W tokpisinšćinje su jenož někotre prašace słowa, z kotrychž někotre su pronomeny, někotre su adjektiwy abo adwerby.

• husat; wanem man "štó, koho"
  • husat man "štó"
  • husat ol man "štó (pl.)"
  • bilong husat "čeji"
• wanem "što; kotry ..."
  • wanem samting "što"
  • wanem kain "kajki"
  • bilong wanem, watpo, wai, hausat "čehodla"
  • long wanem hap "hdźe"
  • long wanem as "z kotreje přičiny"
  • olsem wanem, hau "kak"
• wataim, wanem taim "hdy"
  • long wanem taim "ke kotremu časej?"
• we "hdźe"
• hamas, haumas, hamani "kelko"
  • hamas taim "kak často"

Substantiwy

Substantiwy pady a genusy nimaja. Za plural słowo ol před tym steji, jeli tam numeral njesteji.

Singular	Přełožk	Plural	Přełožk
Mi lukim dok.	Widźu psa.	Mi lukim ol dok. // Mi lukim foapela dok.	Widźu psy. // Widźu štyri psy.
Wanpela meri	Jedna žona	Tupela meri	Dwě žonje

Jeli chceš substantiw po splahu rozeznawać, móžeš za muske stworjenčko słowo man a za žónske stworjenčko słowo meri wužiwać. Wobě słowje přeco hłownemu substantiwej slědujetej a tworitej z nim nominalnu frazu.

Pukpuk meri i kaikai wanpela dok man. "Žónski krokodil žerješe muskeho psa."

pikinini man "syn"

pikinini meri "dźowka"

paul man "honač"

paul meri "kokoš"

Zestajenje

Eksistujetej dwaj typaj zestajenych substantiwow.

Rozdźělene pisane su

Po Mihalic wone njejsu woprawdźite zestajenki, ale nominalne frazy.

Substantiw	Po słowje		Woznam
skin diwai	koža	štom	skora
masta kot	knjez	sud/prawo	prawiznik
kot ren	płašć	dešć	dešćikowy płašć
bokis diwai	kašćik	drjewo	drjewjany kašćik
dua ain	wrota	železo	železne wrota
haus kapa	dom	blach	dom z blachowej třěchu
mit sol	mjaso	sól	woselena/naselena/słonena mjaso
rum slip	stwa	spać/spanje	lěharnja, spanska stwa; spanska rumnosć
haus lotu	dom	nabožina; so modlić	cyrkej
haus pepa	dom	papjera; dokument	hamt; běrow

Hromadu pisane su

Po Mihalic jenož wone su woprawdźite zestajenki. Druhi dźěl potom je substantiw, mjeztym zo prěni móže k rozdźělnych słownej družinje słušeć.

Substantiw	Po słowje		Woznam
sikman	chory	čłowjek	chory čłowjek; pacient
skulboi	šula	hólc	šuler
skulrum	šula	rumnosć	šulowa rumnosć
wokboi	dźěło	hólc	dźěłaćer

Druhdy rezultowace słowo samo substantiw wjace njeje.

Substantiw	Po słowje		Woznam
kwiktaim	spěšny	čas	skoro

Adjektiwy

Adjektiwy často maja sufiks -pela (z jendźelšćiny "fellow"), hdyž substantiwy modifikuja; wuwzaće je liklik "małki". Liklik da so tež jako adwerb z woznamom "trochu" wužiwać, kaž na př. dispela bikpela liklik ston, "tutón trochu wulki kamjeń".

Adjektiwy z jednozłóžkowym zdónkom, kaž na př. gut, bik, nais, so zwjetša z kóncowku -pela jewja a steja před substantiwom, kotryž maja wopisować.

bikpela haus "wulki dom" (ale bikpela bilong haus "wulkosć doma")

naispela meri "dušna/šikwana žona"

strongpela man "sylny muž"

Jeli so jako predikat wužiwaja, potom formy ze sufiksu abo bjez sufiksa -pela su móžne.

Dispela rot i sot. "Tuta dróha je krótka."

Dispela rot i sotpela.

Jenož někotre njeprawidłowne jednozłóžkowe adjektiwy so bjez kóncowki -pela wužiwaja. Dźesać z tych so jako participy zańdźenosće přełožuja, mjeztym zo 17 je wšědne adjektiwy. Jeli so jako atributy wužiwaja, potom wone slěduju potrjecheny substantiw.

ples hait "schowane městno"

han kais "lěwa ruka"

Adjektiwy z wjacezłóžkowym zdónkom, kaž na př. nogut "špatny", redi "hotowy", so přeco bjez kóncowki -pela jewja a normalnje steja po substantiwje, kotryž maja wopisować.

taim nogut "špatne wjedro"

skulboi orait "spokojny šuler"

Jenož někotre adjektiwy, kaž na př. liklik "małki" steji před substantiwom.

liklik haus "mały dom"

lapun papa "tróšku stary muž"

Stopnjowanje

Za stopjnowanje so słowje moa (za komparatiw) a long ol (za superlatiw) wužiwatej, kotrejž adjektiwej slědujetej.

liklik "mały"

liklik moa "mjeńši"

liklik long ol "najmjeńši"

Ale eksistujetej dwě wuwzaći, a to słowje planti "wjele" a hanggre "hłódny", kotrejž so za superlatiw słowo tumas wužiwatej (wono hewak woznamjenja "jara", kaž na př. liklik tumas "jara mały").

hanggre "hłódny"

hanggre moa "hłódniši"

hanggre tumas "najhłódniši"

Přirunanje

Za přirunanje so słowo olsem wužiwa.

Ples hia na ples long hap olsem i nogut. "Tuta wjes a tamna wjes stej jenak špatnej."

Mi gat bigpela moa pik olsem yu gat. "Mam wjetše swinjo hač ty (maš)."

Adwerby

Adwerby so wot adjektiwow přez to rozeznawaja, zo kóncowka -pela faluje. Nimo toho steja po werbje.

Em i strongpela man, em i wok strong. "Wón je sylny muž, wón sylnje dźěła."

Gutpela buk hia. Em i peim gut. "To je dobra kniha. Předawa so derje."

Prepozicije

Eksistujetej jenož dwě woprawdźitej prepoziciji: bilong (z "belong"), kotraž woznamjenja "wot" abo "za" (tuž přiwuznosć, wobsedźenstwo, swójstwo), a long, kotraž woznamjenja wšo wostatne. Někotre frazy so jako prepozicije wužiwaja, kaž na př. long namel (bilong), "srjedź, wosrjedź".

long

přikład	hornjoserbska prepozicija	přełožk
i siutim long spia	z (+ instrumental)	třěleć z hlebiju
i go long rot	na (+ lokatiw); po (+ lokatiw)	hić na dróze; hić po dróze
i stap long tebol	na (+ lokatiw)	być na blidźe
i kam long Siamani	z (+ genitiw)	přińć z Němskeje

Móže so tež ze substantiwami kombinować.

Přikład	Přełožk	Kompleksna prepozicija	Přełožk
aninit long taunam	pod syću přećiwo moskitam, pod moskitowej syću	aninit long	pod (+ instrumental)
antap long paia	nad wohenjom	antap long	nad (+ instrumental)
gaden arere long haus	rola/pola pódla doma	arere long	pódla (+ genitiw); podłu (+ genitiw)
arere long rot	pódla dróhi
ausait long penalti eria	zwonka šěsnatki	autsait long	zwonka (+ genitiw)
rum baksait long bikpela laplap	rum zady gardiny/zawěška	baksait long	zady (+ genitiw), za (+ lokatiw)
		bihain long	zady (+ genitiw), za (+ instrumental); po (+ lokatiw)
i stap insait long haus	być znutřka doma, być w domje	insait long	znutřka (+ genitiw), w (+ lokatiw)
graun insait long mak	areal znutřka kolikow/stołpow
bus klostu long nambis	lěs blisko pobrjoha/brjoha/přibrjoha	klostu long	blisko (+ genitiw); podłu (+ genitiw)
banis namel long tupela rum	sćěna/murja mjez dwěmaj rumomaj	namel long	mjez (+ instrumental); srjedź/wosrjedź (+ genitiw)
namel long gaden	srjedź zahrody
namel long 6 mun na 12 mun	mjez šěsć a dwanaće měsacami
paslain long bal i kamap	před přichadźacym bulom, před bulom, kotryž přińdźe	paslain long	před (+ instrumental)
raun long haus sel	wokoło stana	raun long	wokoło (+ genitiw)

bilong

přikład	hornjoserbska prepozicija	přełožk
Brata bilong mi i lukim bilong kaikai.	-1 ; za (+ instrumental)	Mój bratr za jědźu pyta.
Em i brata bilong mi.	-1	Wón je mój bratr.
Wona tež móže funkciju jedneje konjunkcijow "zo by"; "dokelž" měć.
Em i kam bilong lukim yupela.	zo by	Wón/Wona přińdźe, zo by was widźał(a).
Liklik pikinini i krai bilong no gat kaikai.	dokelž	Małe dźěćo rjeji, dokelž jědź nima.

¹ To je ekwiwalent serbskeho posesiwneho pronomena.

Konjunkcije

Eksistuja konjunkcije na "a", o "abo", sapos "jeli" a tasol "ale; jenož; jeli".

na

wanpela meri na tupela pikinini "jedna žona a dwě dźěsći"

o

tupela man o tripela man "dwaj mužej abo třo mužojo"

sapos

Sapos mi hanggre, mi mas kaikai. "Jeli sym hłódny, dyrbju jěsć."

tasol

Jeli steji na spočatku sady, to woznamjenja "ale; jeli", mjeztym zo na kóncu sady abo po někajkim słowje tasol "jenož" woznamjenja.

Tasol tupela pikinin i no laik kaikai. "Ale dwě dźěsći nochcetej jěsć."

Mi save tok Pisin liklik tasol. "Móžu jenož mało Pidgin rěčeć."

Přirunaj tež

Mipela tasol i kaikai mango. "Jenož my jěmy mangi."

Mipela i kaikai mango tasol. "Jěmy jenož mangi."

Numerale

Tokpisinšćina ma numerale z jendźelšćiny, ale často wužiwa kóncowku -pela.

cyfra	tokpisinšćina	přikład	přełožk	11-20	11-20 z jendźelskeje	10-100	10-100 z jendźelskeje
1	wan, wanpela	wanpela pikinini	jedne dźěćo	wanpela ten wan	ileven	wanpela ten
2	tu, tupela	tupela buk	dwě knize	wanpela ten tu	twelve, twelpela	tupela ten	twenti, twentipela
3	tri, tripela	tripela meri	tři žony	wanpela ten tri	tetin, tetinpela	tripela ten	teti
4	foa, fopela	fopela pusi	štyri kóčki	wanpela ten foa	fotin	fopela ten	foti
5	faiv, faivpela	faivpela dok	pjeć psow	wanpela ten faiv	fiftin	faivpela ten	fifti
6	sikis, sikispela	sikispela fail	šěsć datajow	wanpela ten sikis	sikistin	sikispela ten	sikisti
7	seven, sevenpela	sevenpela de	sydom dnjow	wanpela ten seven	seventin	sevenpela ten	seventi
8	et, etpela	etpela man	wósmjo mužojo	wanpela ten et	etin	etpela ten	eti
9	nain, nainpela	nainpela diwai	dźewjeć štomow	wanpela ten nain	naintin	nainpela ten	nainti
10	ten, tenpela	tenpela yia	dźesać lět	tupela ten	twenti, twentipela	wan handet

Dalše ličbniki su: tausen "tysac" (na př. tu tausen "dwaj tysac", tu tausen wanpela ten wan "2011") a milien "milion" (na př. tu milien "dwaj milionaj").

Dalše přiznamjenja

Reduplikacija je jara běžna w tokpisinšćinje, mjeztym zo móže rozdźělne funkcije měć. Po Nose, Masahiko wona jenož rědko pokaza plural a wariaciju. Rozdźělne werby móžeja reduplikować zo by wuprajić wospjetowanje, pokročowanje abo něšto podobne, ale nic wšě.

Semantiske efekty reduplikacije, po Nose, Masahiko

Jednozłóžkowe słowo	Woznam	Etymon	Dwuzłóžkowe słowo	Woznam
pokazuje plural
kain	družina	jendźelsce kind	kainkain	rozdźělne družiny wot
wil	koło	jendźelsce wheel	wil-wil	koleso
wjelorakosć
kala	barba	jendźelsce color	kala-kala	wjelebarbny, pyšny
mak	znamješko, markěrowanja	jendźelsce mark	mak-mak	pyšny
intensiw abo iteratiw (Nose, Masahiko mjenuje to jendźelsce repetitive and continuous aspect)
danis	rejować	jendźelsce dance	danis-danis	pokročować rejowanje
luk	kukać, kuknyć	jendźelsce look	lukluk	hladać, widźeć
oltaim	přeco	jendźelsce all the time	oltaim-oltaim	přeco, wěčnje; permanentnje
paitim	bić	jendźelsce fight	pait-paitim	stajne bić
tok	zdźělenka, słowo; powědać, prajić, rěčeć	jendźelsce talk	toktok	diskusija, rěč
připadnosć a wzajomnosć
hait	schować	jendźelsce hide	hait-hait	schować na rozdźělnych městnach
pilai	hrać	jendźelsce play	pilai-pilai	stajnje hrać
was	myć	jendźelsce wash	waswas	myć so

• wobeńdźe homonymiju kaž na přikład:

Jednozłóžkowe słowo	Woznam	Etymon	Dwuzłóžkowe słowo	Woznam	Etymon
kus	kašel; nazymnjenje; wuplusk	jendźelsce	kuskus	sekretar(ka) // štomowy kenguru	malajzisce kuskus
lap	směchi; so smjeć	jendźelsce laugh	laplap	material za drastu
lik	dźěra; přepušćić wodu	jendźelsce leak	liklik	małki; tróšku	awstronezisce ikilik
mat	mata	jendźelsce mat	matmat	row	awstronezisce
pis	ryba	jendźelsce fish	pispis	čilać, čólać, lólać, lulać, čilkać	jendźelsce piss
sip	łódź	jendźelsce ship	sipsip	wowca	jendźelsce sheep

• Změna słowneje družiny

Změna słowneje družiny z reduplikaciju, po Nose, Masahiko

Jednozłóžkowe słowo	Woznam	Etymon	Dwuzłóžkowe słowo	Woznam
sing	spěwać	jendźelsce sing	sing-sing	tradicionalny festiwal
ting	ideja, měnjenje	jendźelsce think	ting-ting	myslić

Někotre z tutych přiznamjenjow pochadźeja wot zhromadnych gramatiskich normow Awstroneziskich rěčow - hačrunjež zwjetša w zjednorjenej formje. Druhe přiznamjenja wšak, kaž jako słowoslěd, su jendźelšćinje bóle podobne.

Słowoskład

Słowoskład wobsahuje słowa rozdźělneho pochada, a to po něhdźe 85 % z jendźelšćiny, a zbytk z melanesiskich rěčow, malajišćiny, portugalšćiny a němčiny.

Informacije wo pochadźe słowow

Słowo	Woznam#	Etymon	Komentar
Z jendźelšćiny
ai	wóčko, woko	eye	Na rozdźěl wot jendźelšćiny ma tež dalše woznamy.
ain	železo, wocl	iron
ainim	žehlić, blotować		+ sufiks -im
ais	lod	ice
bagarapim	boleć; ničić, kóncować	bugger up + him
bata	butra	butter
bruk	łamać, lemić; so łamać, so lemić	broken
kisim	dóstać; wzać, brać; přiwzać, přijimać, přijeć	catch him
meri	žona	Mary
mi	ja	me
sapos	jeli	suppose
yu	ty	you	Na rozdźěl wot jendźelšćiny so jenož w singularje wužiwa.
Z malajišćiny
binatang	insekt; wirus	binatang 'Tier, Vieh'	Z malajišćiny
sayor	zelenina	sayur
susu	mloko; nadro	susu
Z melanesiskich rěčow
balus	hołb; lětadło	balus 'airplane' (lětadło), balu 'pigeon' (hołb)	Z Tolai-rěče
bung	zetkanje; wiki; zetkać	bung 'market' (wiki)
diwai	štom; drjewo	davai 'wood, tree' (drjewo, štom)
kiau	jejko; cybla; mudo	kiau 'egg' (jejko)
kumul	paradiziski ptak	kumul 'bird of paradise' (paradiziski ptak)
lapun	stary; wobstarny
liklik	małki; tróšku	ikilik 'little' (małki)
palai	ješćelca
dinau	dołh; požčować penjezy	dinau 'debt' (dołh)	Z fidźišćiny
Z němčiny
bang	ławka	Bank
beten	modlić so	beten
binen	pčołka	Bienen	Nimo słowa bi
bogen	wobłuk	Bogen
boksen	pjasćować; wojować z pjasćomaj	boxen
bros	hrudź	Brust
gip	jěd	Gift
gumi	gumij; gumijowe pasmo; drapak; ...	Gummi
raus	preč hić; woteńć	raus
rausim	wotstronić; pušćić"		+ sufiks -im
supka	kara	Schubkarre(n)
Z portugalšćiny
pikinini	baby, dźěćatko; dźěćo, syn, dźowka; symjo	pequeninho "jara małki"
save	znać; móc; wědźeć; pytnyć; znaće, wěda	saber

^# Tam so jenož zakładna forma mjenuje, dokelž by hewak tam njepřehladny było.

Kompozicija

Wjele słowow so přez kompoziciju twori, při čimž někotre słowa zwjetša jenož w kompozicijach wustupuja. Při tym su někotre warianty. A to: hromadźe pisane a rozdźělene pisane kompozicije.

Hromadźe pisane

Po Krifka to su kompozicije z modifikatorami (němsce Kompositionen mit Modifikatoren), mjeztym zo Mihalic mjenuje to kompozicije (jendźelsce Compounding).

• ara- (z jendźelskeho other. Jenož so w kompozicijach abo ze sufiksom -pela wužiwa.)
  • arakain "rozdźělny"
  • arasait "na druhim boku"
• bik- (Z jendźelskeho big. Zwjetša so w kompozicijach wužiwa.)
  • bikbel "buwoł; tučny muž" (druhi dźěl je bel)
  • bikbrata "starši bratr" (druhi dźěl je brata)
  • bikbus "dźiwi lěs" (druhi dźěl je bus)
  • bikman "nawoda; wjednik" (druhi dźěl je man)
  • bikmaus "wótře rjejić" (druhi dźěl je maus)
  • biknait "połnóc" (druhi dźěl je nait "nóc")
  • biknem "mjeno, reputacija; sławny" (druhi dźěl je nem "mjeno")
  • biksan "połdnjo" (druhi dźěl je san "słónco")
• mausgras "broda" (ze słowow maus "huba", gras "trawa; włosy, kosmy; wołma")
• wan- (Z jendźelskeho one. Zwjetša so w kompozicijach wužiwa.)
  • wanbel "přihłosowanje; měr" (druhi dźěl je bel)
  • wanblut "krejpřiwuzny" (druhi dźěl je blut)
  • wande "jedyn raz; jónu; něhdy" (druhi dźěl je de)
  • wanhaus "ludźo, kotřiž bydlu w samsnym domje" (druhi dźěl je haus)
  • wanpela "jedyn; sam, samlutki" (druhi dźěl je sufiks -pela)
  • wanples "wosoba samsneho wsy" (druhi dźěl je ples)
  • wanskul "sobušuler" (druhi dźěl je skul)
  • wantok "wosoba, kotraž samsnu rěč rěči abo samsnej etniskej skupinje słuša; přećel" (druhi dźěl je tok)
  • wanwok "kolega" (druhi dźěl je wok)

Rozdźělene pisane

Tokpisinšćina často wužiwa kompozicije rozdźělnych słowow, mjeztym zo jendźelšćina wužiwa wosebite korjenje słowow. Tydyšej tabeli wobsahujetej formy ze słowom "bilong" a bjez tutoho słowa. Po Krifka warianta bjez "bilong" je kompozicija z nomenami (Kompositionen mit Nomina), mjeztym zo Mihalic mjenuje to nominalne frazy (jendźelsce noun phrases).

tokpisinšćina	jendźelšćina	hornjoserbšćina
bel	stomach; pregnancy; heart (emotions)	žołdk; brjuch; samodruhosć; wutroba (emocije)"
belhat, bel i hat	angry; impatient	mjerzaty, rozmjerzany; njesćerpny
bel hevi, bel i hevi	sad, worried	zrudny; starosćiwy
bel isi, bel i isi	calm	měrny
bel kirap, bel i kirap	aroused, excited	rozbudźeny
bel kol, bel i kol	at ease, reconciled	wujednany
bel kros, bel i kros	angry	mjerzaty, rozmjerzany
bel pas, bel i pas	sad	zrudny
haus	house	dom
haus ais	walk-in freezer	chłódźernja
haus balus	hangar	hangar
haus buk	library	biblioteka
haus kar	garage	garaža
haus skul	school building	šulske twarjenje
ples
ples pilai	playground	hrajkanišćo
ples singsing	dancing ground	rejwanišćo

tokpisinšćina	jendźelšćina	hornjoserbšćina
gras	grass	trawa, ...
gras bilong fes	beard	broda
gras bilong het	hair	włosy
gras bilong pisin	feather	pjerjo, pjero
gras antap long ai	eyebrow	brjowka
gras nogut	weed	njerodź
bilum	net bag	syćowy zak
bilum bilong pikinini	placenta, uterus	maćernica, rodźeńca

Nimo toho su wopisace warianty:

• pikinini i dring susu yet "baby" (po słowach "dźěćo, kotrež hišće mloko pije")

Afiksy

Tokpisinšćina ma jenož mało afiksow, kotrež samo jenož su sufiksy.

• -pela - wón so při adjektiwach, někotrych pronomenach a ličbnikach wužiwa.
  • bikpela "wulki; wažny"
  • dispela "tutón"
  • tripela "tři"
• -im - wón transitiwne werby wutwori z rozdźělnych słownych družinow. Někotre werby eksistuja samo jenož z tutym sufiksom.
  • ritim (z rit) "čitać"
  • raitim (z rait) "pisać"
  • helpim "pomhać" (Njeje forma bjez sufiksa.)
  • bihaimim "slědować, sćěhować; (po)słuchać na koho; kopěrować" (z bihain "po (+LOK); za (+INSTR)")

Warianty we prawopisu

Při někotrych słowach prawopis móže wotwisnje wot narěče abo žórła wariěrować.

• aitingk, aiting, ating "myslu, wěrju, měnju; najskerje; snadź"
• bilong, bolong, blong, blo "wot, z (+ genitiw)"
  • bilong wanem, bolong wonem "čehodla?"
• dispela, disla "tutón, tuta, tute"
• em, en (často po słowomaj bilong a long, tuž: bilong en, long en) "wón, wona, wono"
• halivim, halvim, helvim, helpim "pomhać"
• long, lo "na, při, ..."
• -pela, -pla sufiks při numeralach, adjektiwach a pronomenach
• popaia, popai "misnyć; so wobsunyć, so wusunyć"
• sisa, susa "sotra; (w někotrych arealach) bratr abo sotra abo bliski přećel druheho splaha"
• wanem, wonem "što"

Rozdźěle we woznamje

Na rozdźěl wot jendźelskich etymonow słowa často rozdźělne woznamy maja.

słowo	jendźelski etymon	woznam po jendźelšćinje	přidatne woznamy
antap	on top	horjeka, zwjercha	horje; powjerch; sylniši/lěpši
gras	grass	trawa	kosma, włosy; pjero
karim	carry (+ him)	njesć, nosyć	rodźić
inap	enough	dosć	kmany
laik	like	přeće, přeć; wola, chcyć	chcyć što činić, so hotować/so nastajić p/so nastajeć/ wobch. so rychtować na čo
sapim	sharpen (+ him)	wótřić	rězbarić, rězbować, wurězbować

Homonymija

Dokelž ma tokpisinšćina ma mjenje zwukow hač jendźelšćina, často eksistuja homonymy, kotrež rozdźělne etymony maja.

Nastanje homonymow

bek	zak, toboła; měch	jendźelsce bag
	wróćo	jendźelsce back
bekim	płaćenje; wróćić; wotmołwić	jendźelsce back + him
	pjec	jendźelsce bake + him
bin	buna	jendźelsce bean
	sym, sy, je -ł(a/o), smy, sće, su -li	jendźelsce been
hat	twjerdy	jendźelsce hard
	wutroba	jendźelsce heart
	kłobuk; čapka	jendźelsce hat
	horcy, ćopły	jendźelsce hot
sel	bělizna; skorpawa, skorpizna; ...	jendźelsce shell
	płachta; płachtakować, płachćić	jendźelsce sail; to sail
	banka (biologija)	jendźelsce cell

Často so přidatne elementy abo alternatiwne formy wužiwaja, zo by homonymy wobešli.

Bjez přidatneho elementa	Woznam	Etymon	Z přidatnym elementom	Woznam	Etymon
nil	hózdź; jehła	jendźelsce nail	nildaun	so klakać	jendźelsce kneel + down
ol	wone/woni	jendźelsce all	olpela	stary	jendźelsce old + fellow
wok	dźěłać	jendźelsce work	wokabaut	pućować	jendźelsce walk + about

Ale tež reduplikacija so móže za to wužiwać.

Kaž na př. z jendźelskeju słowow ship a sheep stej słowje sip „łódź“ a sipsip „wowca“ nastałoj.

Nóžki

Nóžki

Žórła

• Bildatlas der Sprachen, ISBN 978-3-937872-84-1, strony 107, 147-153 (wo tokpisinšćinje); strony 107-109 (wo hirimotuwej rěči) (němsce)
• Francis Mihalic: The Jacaranda Dictionary and Grammar of Melanesian Pidgin, ISBN 0-7016-8224-8 (jendź.), (tpi.)
• Kauderwelsch Band 18, Pidgin-Englisch für Papua-Neuguinea, 3. nakład 2001, ISBN 3-89416-517-0 (němsce)
• Papua New Guinea TOK PISIN ENGLISH Dictionary, The perfect dictionary for learners of English and Tok Pisin, Oxford University Press 2008, 1. nakład, ISBN 978-0-19-555112-9 (jendź.), (tpi.)

Wotkazy

Wikipedia

Wikipedija w Tok Pisin

• Program w Tokpisinšćinje wot Radio Australia (tpi.)
• Gramatika wot Tok Pisin (němsce), (jendź.)
• Seminarski material wot prof. dr. Krifka (němsce), (jendź.)
• Daty wo Tokpisinšćinje w Ethnologue z jara wjele literaturu (jendź.)
• Přełožk (Jendźelsko-Tok-Pisinski) (jendź.)
• Strona wo rěčnych warjetetach (jendź.)
• Unilang-wiki wo Tokpisinšćinje (jendź.)
• Nastawk wo prašenju "Tokpisinšćina je zjednorjena jendźelšćina?" (jendź.)
• Słownik wot projekta "Mihalic Project" (jendź.)