Maniok

Maniok
	Manihot palmata.
systematika
Domena	Eukaryoty
Swět	Rostlinstwo
	Rosidy; Eurosidy I
rjad:	(Malpighiales)
swójba:	Mlóčenjowe rostliny (Euphorbiaceae)
podswójba:	Crotonoideae
ród:	Maniok
	wědomostne mjeno
	Manihot
	Mill.
	Wikipedija:Projekt za botaniku

Maniok (Manihot) je ród ze swójby mlóčenjowych rostlinow (Euphorbiaceae). W rodźe Manihot so mjez něhdźe 60 do 100 družinow rozeznawa. Někotre družiny so w tropach jako škrobowe dodawarjo plahuja. Wšě plahowane družiny su po horjeka mjenowanym mjenom, wotwisnje wot regiona, woznamjenjene. Najwažniša družina je prawy maniok (Manihot esculenta). Dokelž wobsahuje korjeń rostliny škrob, je jeje plahowanje šěroko rozšěrjene. Wona pochadźa originalnje z regionow dźensnišeje Brazilskeje a Paraguaya a bu hižo před wobsydlenjom Ameriki přez Europjanow wot prawobydlerjow za zežiwjenje wužiwana. Mjeztym so rostlina swětodaloko we wjele dźělach tropow a subtropow plahuje.

Wopis

Manihot-družiny su štomy, kerki, połkerki abo zelišćowe rostliny. Wobsahuja běły mlokowu mězu. Někotre družiny wobsedźa korjentne boble. Schódne lisćowe łopjena su jednory abo rukojće rozdźělene. Łopjenowe šiški su dołhe. Pódlanske łopjena su małke.

Rostliny su zwjetša jednodomnje getrenntgeschlechtig (monözisch), rědko dwudomnje getrenntgeschlechtig (diözisch). Kćenja steja po wjacorych w jednorych abo zestajenych, často terminalnych kićojtych abo njeprawowokołkojtych kwětnistwach. Jednosplažne kćenja su pjećličbne. Kćenjowa wobalka wobsteji jenož z pjeć keluškowych łopješkow, Krónowe łopješka faluja. Muske kćenja wobsahuja wósom hač 15 swobodnych stamenow w dwěmaj kruhomaj. Žónske kćenja wobsahuja nimo pěstki tež druhdy někotre staminodien. Tworja třiwjechlojte kapslowe płody.

Manihot glaziovii Müll. Arg., Syn.: Manihot carthaginensis subsp. glaziovii (Müll. Arg.) Allem., Ilustracija.

Maniok (Manihot esculenta), Ilustracija.

Maniok (Manihot esculenta), Jungpflanze.

Manihot purpureocostata, Ilustracija.

Manihot quinqueloba, Ilustracija.

Manihot salicifolia, Ilustracija.

Manihot violacea, Ilustracija.

Systematika

Ród Manihot bu 1754 wot jendźelskeho botanikarja Philip Miller nastajeny.^[1] Znutřka roda so dźensa něhdźe 60 hač 100 družinow rozeznawaja, kotrež wšě z Neotropis pochadźeja, zwjetša z Brazilskeje.

K najwažnišim družinam roda słušatej:

brazilski maniok (Manihot glaziovii)
prawy maniok (Manihot esculenta)

Nimo toho eksistuja dalše družiny.^[2]

Manihot acuminatissima Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 455 (1874).
Manihot aesculifolia (Kunth) Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 55 (1827).
Manihot alutacea D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 130 (1973).
Manihot angustiloba (Torr.) Müll.Arg. in A.P.de Candolle, Prodr. 15(2): 1073 (1866).
Manihot anisophylla (Griseb.) Müll.Arg., J. Bot. 12: 230 (1874).
Manihot anomala Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 27 (1827).
Manihot attenuata Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 443 (1874).
Manihot auriculata McVaugh, Brittonia 13: 190 (1961).
Manihot baccata Allem, Int. J. Pl. Sci. 160: 181 (1999).
Manihot brachyandra Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, XVI: 196 (1924).
Manihot brachyloba Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 451 (1874).
Manihot caerulescens Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 56 (1827).
Manihot carthaginensis (Jacq.) Müll.Arg. in A.P.de Candolle, Prodr. 15(2): 1073 (1866).
Manihot catingae Ule, Bot. Jahrb. Syst. 42: 221 (1908).
Manihot caudata Greenm., Proc. Amer. Acad. Arts 32: 82 (1903).
Manihot cecropiifolia Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 49 (1827).
Manihot chlorosticta Standl. & Goldman, Contr. U. S. Natl. Herb. 13: 375 (1911).
Manihot compositifolia Allem, Revista Brasil. Biol. 49: 650 (1989 publ. 1990).
Manihot condensata D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 100 (1973).
Manihot corymbiflora Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 80 (1910).
Manihot crassisepala Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 28 (1910).
Manihot crotalariiformis Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 24 (1827).
Manihot davisiae Croizat, J. Arnold Arbor. 23: 224 (1942).
Manihot diamantinensis Allem, Revista Brasil. Biol. 49: 658 (1989 publ. 1990).
Manihot dichotoma Ule, Tropenpflanzer 11: 863 (1907).
Manihot divergens Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 41 (1827).
Manihot epruinosa Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, XVI: 196 (1924). Syn. Manihot floribunda Pax & K. Hoffmann
Maniok (Manihot esculenta Crantz), Inst. Rei Herb. 1: 167 (1766). Syn. Manihot edule A. Rich., Manihot loureiri Pohl, Manihot manihot (L.) Cockerell, Jatropha manihot L., Manihot melanobasis Muell. Arg.)
Manihot falcata D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 125 (1973).
Manihot filamentosa Pittier, J. Wash. Acad. Sci. 20: 11 (1930).
Manihot flemingiana D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 143 (1973).
Manihot foetida (Kunth) Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 55 (1827).
Manihot fruticulosa (Pax) D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 149 (1973).
Manihot gabrielensis Allem, Revista Brasil. Biol. 49: 653 (1989 publ. 1990).
Manihot glaziovii Müll.Arg.
Manihot gracilis Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 23 (1827).
Manihot grahamii Hook., Hooker's Icon. Pl. 11: t. 530 (1843).
Manihot guaranitica Chodat & Hassl., Bull. Herb. Boissier, II, 5: 671 (1905).
Manihot handroana Cruz, Brogantia 26: 318 (1967).
Manihot hassleriana Chodat, Bull. Herb. Boissier, II, 5: 672 (1905).
Manihot heptaphylla Ule, Tropenpflanzer 11: 863 (1907).
Manihot hilariana Baill., Adansonia 4: 282 (1864).
Manihot hunzikeriana Mart.Crov., Bonplandia (Corrientes) 1: 273 (1964).
Manihot inflata Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 450 (1874).
Manihot irwinii D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 137 (1973).
Manihot jacobinensis Müll.Arg., Linnaea 34: 205 (1865). Syn.: Manihot occidentalis Muell. Arg., Manihot rigidifolia Pax & K. Hoffmann
Manihot janiphoides Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 480 (1874).
Manihot jolyana Cruz, Brogantia 24: 360 (1965).
Manihot leptophylla Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 57 (1910).
Manihot longipetiolata Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 25 (1827).
Manihot maguireana D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 161 (1973).
Manihot maracasensis Ule, Bot. Jahrb. Syst. 42: 221 (1908).
Manihot marajoara Huber, Bol. Mus. Goeldi Hist. Nat. Ethnogr. 5: 120 (1908).
Manihot mcvaughii V.W.Steinm., Contr. Univ. Michigan Herb. 24: 184 (2005).
Manihot membranacea Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, III: 111 (1911).
Manihot michaelis McVaugh, Brittonia 13: 190 (1961).
Manihot mirabilis Pax in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 91 (1910).
Manihot mossamedensis Taub., Bot. Jahrb. Syst. 21: 442 (1896).
Manihot nana Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 448 (1874).
Manihot neusana Nassar, Ci. & Cult. 38: 340 (1986).
Manihot nogueirae Allem, Revista Brasil. Biol. 49: 656 (1989 publ. 1990).
Manihot oaxacana D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 46 (1973).
Manihot obovata J.Jiménez Ram., Anales Inst. Biol. Univ. Nac. Autón. México, Bot. 60: 52 (1990).
Manihot oligantha Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 53 (1910).
Manihot orbicularis Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 20 (1827).
Manihot palmata Müll.Arg. in A.P.de Candolle, Prodr. 15(2): 1062 (1866).
Manihot pauciflora Brandegee, Univ. Calif. Publ. Bot. 4: 89 (1910).
Manihot paviifolia Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 52 (1827).
Manihot peltata Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 18 (1827).
Manihot pentaphylla Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 53 (1827).
Manihot peruviana Müll.Arg., Linnaea 34: 206 (1865).
Manihot pilosa Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 55 (1827).
Manihot pohliana Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 464 (1874).
Manihot pohlii Wawra, Flora 47: 252 (1864).
Manihot populifolia Pax in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 93 (1910).
Manihot pringlei S.Watson, Proc. Amer. Acad. Arts 26: 148 (1891).
Manihot procumbens Müll.Arg., Linnaea 34: 206 (1865).
Manihot pruinosa Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 28 (1827). Syn.: Manihot pseudopruinosa Pax & K.Hoffmann., Manihot burchellii Muell., Jatropa pruinosa Steudel
Manihot pseudoglaziovii Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, XVI: 196 (1924).
Manihot purpureocostata Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 19 (1827).
Manihot pusilla Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 36 (1827).
Manihot quinquefolia Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 56 (1827). Syn.: Jatropa quinquefolia Steudel
Manihot quinqueloba Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 21 (1827).
Manihot quinquepartita Huber ex D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 196 (1973).
Manihot reniformis Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 56 (1827). Syn.; Jatropa reniformis Steudel
Manihot reptans Pax in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 30 (1910).
Manihot rhomboidea Müll.Arg., Linnaea 34: 205 (1865).
Manihot rubricaulis I.M.Johnst., Contr. Gray Herb. 68: 90 (1923).
Manihot sagittatopartita Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 22 (1827). Syn. Jatropha sagittato-partita Steudel
Manihot salicifolia Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 18 (1827).
Manihot sparsifolia Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 26 (1827).
Manihot stipularis Pax in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 50 (1910).
Manihot stricta Baill., Adansonia 4: 282 (1864).
Manihot subspicata D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 62 (1973).
Manihot surinamensis D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 80 (1973).
Manihot tenella Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 484 (1874).
Manihot tomatophylla Standl., Amer. Midl. Naturalist 36: 178 (1946).
Manihot tomentosa Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 50 (1827).
Manihot triloba (Sessé) McVaugh ex Miranda, Bol. Soc. Bot. México 29: 38 (1965).
Manihot tripartita (Spreng.) Müll.Arg. in A.P.de Candolle, Prodr. 15(2): 1068 (1866).
Manihot triphylla Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 37 (1827).
Manihot tristis Müll.Arg. in C.F.P.von Martius & auct. suc. (eds.), Fl. Bras. 11(2): 449 (1874).
Manihot variifolia Pax & K.Hoffm. in H.G.A.Engler, Pflanzenr., IV, 147, II: 85 (1910).
Manihot violacea Pohl, Pl. Bras. Icon. Descr. 1: 43 (1827).
Manihot walkerae Croizat, Bull. Torrey Bot. Club 69: 452 (1942).
Manihot websteri D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 72 (1973).
Manihot weddelliana Baill., Adansonia 4: 281 (1864).
Manihot xavantinensis D.J.Rogers & Appan, Fl. Neotrop. Monogr. 13: 124 (1973).
Manihot zehntneri Ule, Bot. Jahrb. Syst. 50(114): 10 (1914).

Maniok (M. esculenta), Ricomy po žnjach

Wusušeny Maniokowy škrob.

Wužiwanje

30 hač 60 cm dołhe, w promjenjach hromadźe stejace, mlokomězowe a škrobowobohate korjenje wobsahuja při někotrych družinow cyanowodźik a su tohodla jědojte. Zajědojćenske zjawy su ataksija, amblyopija. Přez přihódne wobjednanje (sylny woćoplenje) so pak ćěkawy cyanowodźik wotstroni, a dóstanu potom dobre žiwidła. Maniok ma pak drobny wutk na proteina (jenož něhdźe 1,2 %) a jenož jara małke esencielne aminokisaliny. (strach Kwashiorkor-syndroma.) Zo by tomu zadźěwał, poruči so přidatne jědźenje na proteinach bohatych Maniok-łopjenow.

Wužiwanje boblow jako žiwidła wróćo dźe na prawobydlerjow južneje Ameriki. Maniok je tež dźensa hišće wažne hłowne žiwidła w Brazilskej, předewšěm w sewjerje a sewjerowuchodźe kraja.

Kaž wjele tropiskich wužitne rostliny poskići maniokowy kerk z małkim nałožowanjom dźěła wysoki dobytk.

Boble bu wobělene, rozmlěte a truhane, a potom namočene. Po někotrych dnjach wutłóča masu, płokaja ju přez tak mjenowany tipití a spraža ju w kachlach. W tłóči wostawaca masa doda Maniokowu muku (farinha).

Maniokowa muka so móže podobnje kaž pšeńčnu muku wužiwa. Ludźo z alergijemi přećiwo pšeńcy a druhim žitam wužiwaja tohodla často maniokowu muku jako narunanje.

Nimoprodukt zhotowjenja maniokoweje muki je škrob („polvilho“), kotryž bu spraženy a potom „Tapioka“ mjenowany.

W druhich regionach dóstanu po modifikowanym jednanju tróšku druhe produkty; tež připrawjuja z muki tykanc (na př. Beijú), kotrež našemu chlěbej mjenje abo bóle podobne su, a na Antillach měšeja maniokowu muku z pšeńčnej muku a pjeku z toho chlěb („conaque“).

Čerstwy korjeń wužiwaja jako hojenski srědk při brjodach.

Łopjena manioka so jako zeleninu jědźa. Symjenja wšěch tři horjeka mjenowanych družinow skutkuja purgěrujo a bluwanje rozbudźace.

Słódnosće, kotrež w Brazilskej z manioka zhotowja, su (u. a.) Beijú, Farofa abo Tarubá. Předewšěm w Peruwje wulce lubowana pojědź je „Yuca á la Huancaína“, „Yuquitas“ je tam samo při wšěch wulkich fastfood-rjećazach jako zakusk.

Maniok so tež w centralnej Africe (Kamerun, Gabun, Kongo atd.) intensiwnje a rady wužiwa. Muka (Foufou) so často za družinu kulkoweho ćěsta wužiwa. Bolba so rady w parje abo we wodźe wari a nic rědko fritěruje. Maniokowe łopjena su tež jara lubowana jědź a so z mazom zemskich worješkow, płodami wolijowych palmow abo kokosowym mlokom přihotuje. Jara lubowane (a za europske njebjeski jara nawučenja potrěbne) su do palmowych łopjenow zawjete maniokowe žerdki (Bibolo). Tute so přez dospołne wupłokanje škroba z maniokoweje muka zhotowja a wobsteja tohodla nimale ze čisteho glutena. Tuta kruta, gumijojta, translucidna substanca so jako přikus k rybje a mjaso zjě.

Nóžki

↑ Gard. Dict. Abr. ed. 4 (1754).
↑ World Checklist of Manihot. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. Abgerufen am 31. Mai 2008.

Žórła

Wopis w Flora of China. (jendź.)

Wotkazy

Commons

Hlej wotpowědne dataje we Wikimedia Commons:
Maniok

[1] Gard. Dict. Abr. ed. 4 (1754).

[2] World Checklist of Manihot. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. Abgerufen am 31. Mai 2008.

[1]

[2]