Běrnjacy ryženk
| |
| Běrnjacy ryženk | |
| systematika | |
|---|---|
| domena | Eukaryoty |
| swět | Zwěrina |
| rjadownja: | Insekty (Insecta) |
| rjad: | Bruki (Coleoptera) |
| swójba: | Ryženki (Chrysomelidae) |
| podswójba: | Chrysomelinae |
| ród: | Ryženk (Leptinotarsa) |
| družina | Běrnjacy ryženk |
| wědomostne mjeno | |
| Leptinotarsa decemlineata | |
| Say (1824) | |
Běrnjacy ryženk (Leptinotarsa decemlineata) je bruk ze swójby ryženkow (Chrysomelidae) z porjada (Coleoptera).
Wědomostne mjeno
wobdźěłaćPo němskej wikipediji woznamjenja wědomostne mjeno Leptinotarsa decemlineata němsce někak "Zehnstreifen-Leichtfuß" a serbsce potajkim "lochka noha ze dźesać smužkami" abo "dźesaćsmužkowa lochka noha".
Wopis
wobdźěłać7 do 15 milimetrow dołhi běrnjacy ryženk je žołty, při čimž ma jeho šijowa taflička (němsce de:Halsschild) čorne blečki a na třěškach (tež pokryw křidłow) je dźesać ćěmnych podołhostnych smužkow.
Rozšěrjenje
wobdźěłaćBruk je po cyłym swěće rozšěrjeny. Prěnjotnje pochadźa, kaž tež běrnowa rostlina, z Ameriki. Jeho prěnjotna ameriska domizna ležeše w zwjazkowym staće Colorado. W ameriskej jendźelšćinje mjenuja běrnjacy ryženk tež "Colorado beetle". Jeho poprawna picowa rostlina bě de:Büffelklette, kotraž tež do swójby wrónidłowych rostlinow słuša. Přechod na běrnu sta so poprawom připadnje. Přez předobywanje běłych sydlerjow a z nimi běrnow) donjesechu brukej jeho nowu picowu rostlinu praktisce napřećo.
W Europje wuhladachu běrnjaceho ryženka prěni raz w lěće 1877 w přistawomaj Liverpoola a Rotterdama. W Němskej su prěnje dopokazane namakanki z Mülheima nad Rynom a Torhowa (Sakska) tež z lěća 1877. Hižo w tutym času rozprawješe so wo njesnadnych napinanjach, plagu wobmjezować.
W lětomaj 1887 a 1914 wustupichu nowe wulke nadpady w Europje. W lěće 1922 je so běrnjacy ryženk na wulkej šěrokosći skónčnje wot wuchoda sem do nutřkowneho kraja předobywał a 250 km² běrnjacych polow wokoło Bordeauxa skóncował. W lěće 1936 je po Rynje dochadźał a so ze spěšnosću wot 20 do 30 km wob lěto do wuchoda rozšěrjował. W lěće 1945 bě Łobjo docpěł, w lěće 1950 Wódru. W lěće 1960 bě skónčnje Pólsku přeprěkował a tehdyši Sowjetski zwjazk docpěł.
W Europje běrnjacy ryženk žanych přirodnych žernych njepřećelow nima, jeho warnowace barby su jeho optimalnje škitali (hlej tež mimikry wosy). Hakle w zašłych lětdźesatkach su domjace ptače družiny kaž bažant započeli, běrnjaceho ryženka jako žratwu přiwzać.
Nimo toho přepytuja, kak hodźi so brukowa plaga z chemikalijemi a zaměrnym inficěrowanjom brukow z wěstymi bakterijowymi kmjenami wobmjezować.
██ Wuchadźišćo běrnjaceho ryženka
██ Dźensniše rozšěrjenje bruka
██ Wuchadźišćo běrny
Dźensniše rozšěrjenje bruka a běrny
Pica
wobdźěłać 
Běrnjacy ryženk a jeho larwy su žiwe wot dźělow běrnjaceje rostliny (a druhich wrónidłowych rostlinow ). Wottud tež mjeno "běrnjacy ryženk". Běrnjace ryženki móžeja za krótki čas cyłe pola wužrać.
Wuwiće
wobdźěłać
Bruki wotpołožuja w juniju na delnim boku łopješkow běrnjacych rostlinow kóždy raz pakćiki z 20-80 oranžožołtych jejkow. Cyłkownje su na sančka něhdźe 1200 jejkow. Z jejkow so po třoch do 12 dnjach larwy wulahnu. Su čerwjenojte a maja na bokomaj a na hłowje čorne dypki. Larwy jara spěšnje wurostu a so trójce slěkaja. Po dwěmaj do štyrjoch tydźenjach zalězu do zemje, zo bychu so tam zakuklowali. Něhdźe po dalšimaj tydźenjomaj wulězu běrnjace ryženki, kotrež pak hišće znajmjeńša tydźeń w pódźe wostanu. Wob lěto je jedna abo dwě brukowej generaciji, při čimž so w srjedźnej Europje jenož jedna generacija wuwiwa, w ćoplišich regionach porno tomu hač do třoch generacijow. Běrnjace ryženki přezymuja w pódźe.
Žórło
wobdźěłać- Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwjazk, ISBN 3-411-12023-1, strona 71 (němsce)
- Welcher Käfer ist das?, Kosmos, ISBN 3-440-05728-3
