Banská Bystrica
Banská Bystrica (madźarsce Besztercebánya; němsce Neusohl) je z nimale 80.000 wobydlerjemi pjate najwjetše město w Słowakskej. Leži wosrjedź kraja a je sydło Banskobystriskeho kraja kaž tež uniwersity Mateja Bela. Stawiznisce jedna so wo wuznamne hórnistwowe město srjedźowěka z wjele architektoniskimi pomnikami.
| ||
| Wopon | ||
|---|---|---|
| ||
| Zakładne daty | ||
| stat |  Słowakska
| |
| kraj |  Prešov
| |
| wysokosć | 362 metrow n.m.hł. | |
| přestrjeń | 103,37 km² | |
| wobydlerstwo | 78.484 (2017) | |
| hustosć zasydlenja | 759,3 wob./km² | |
| póstowe čisło | 974 01 | |
| předwólba | (+421) 48 | |
| webstrona | banskabystrica.sk | |
Geografija wobdźěłać
Město nadeńdźe so na poł puću mjez słowakskej stolicu Bratisławu a druhim najwjetšim městom Košice. Wobě měsće stej něhdźe 210 kilometrow zdalenej. Leži w Zvolenskim kótle při rěce Hron, do kotrejež wuliwa so tule rěčka Bystrica. Banská Bystrica je wobdata wot horin: Wulkeje Fatry, Starohórskich wjerchow a Nižeje Tatry na sewjeru, Słowakskich Rudohór a Poľany na juhowuchodźe kaž tež Kremnickich horow na zapadźe.
Stawizny wobdźěłać
Dźensniše sydlišćo je so załožiło wot Słowjanow. Prěni němskorěčni sydlerjo-hórnicy přińdźechu hižo w 12. lětstotku, wosebje pak po napadźe Mongolow lětow 1241/42, zo bychu tule wudobyli rudu z podkopkow. W lěće 1255 dósta w tutym zwisku prěni raz pisomnje jako Noua villa Bystrice prope Lypcham („nowe město Bystrica pola Ľupče“) naspomnjene sydlišćo wot madźarskeho krala měšćanske prawa, prawo na wudobywanje złota a slěbra a dalše priwilegije. Wot 1350 wudobywachu tež kopor, w 14. lětstotku žiwe slěbro a w 15. lětstotku wołoj. Dla toho słušeše „koporowa“ Banská Bystrica nimo „złoteje“ Kremnicy a „slěborneje“ Banskeje Štiavnicy do třoch najbohatšich městow srjedźneje Słowakskeje. W prěnjej połojcy 16. lětstotka běše tež Augsburgska Fuggerec swójba aktiwna w hórnistwowym měsće a wobhospodarješe podkopki.
Po wulkim wohenju lěta 1761 dósta město nowy napohlad w baroknym stilu. Wot 1776 bě město sydło biskopa a 1788 zawrěchu so poslednje podkopki.
W 19. lětstotku hraješe Banská Bystrica wuznamnu rólu w kulturnym a politiskim žiwjenju Słowakow. Běše srjedźišćo słowakskorěčneho šulstwa a sydło 1845 załoženeho towarstwa Spolok pohronský. W lěće 1830 wotewrichu prěnju fabriku, 1845 prěnju nalutowarnju. Přez wotewrjenje železniskeju čarow 1873 a 1884 so wuwiće města hišće bóle pospěši. 1918 sta so město z dźělom nowozałoženeje Čěskosłowakskeje a dósta prěni raz oficielne słowakske mjeno Baňská Bystrica, kotrež bu 1927 na dźensnišu formu korigowane.
Za čas Druheje swětoweje wójny běše město w awgusće 1944 srjedźišćo Słowakskeho narodneho zběžka. Po wójnje bu němske wobydlerstwo wućěrjene.
Wobchad wobdźěłać
Spěšnodróha R1 zwjazuje Bansku Bystricu ze Zvolenom, Nitru a Bratisławu.
Wotkazaj wobdźěłać
Commons: Banská Bystrica – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow