Złoty

Złoty ( [ˈzwɔtɨ]a a, skrótšenka w Pólskej zł, ISO-kod PLN) je měna republiki Pólskeje. Jedyn złoty wobsteji z 100 najgrošow (grosz). Mjeno poćahuje so na prěnjotnu maćiznu, z kotrejež buchu produkowane złote a wotpowěduje němskemu zapřijeću Gulden.

Stawizny

Do 1945

Bankowka 100 złotych z lěta 1934

Złoty Polski bě měna w pólskim kralestwje wot 14. hač do 19. lětstotka. W lěće 1841 je so přez rubl narunał. 1924 zawjedźe so złoty po inflaciji a chaosu Prěnjeje swětoweje wójny znowa, narunajo pólsku hriwnu pólskeho regentoweho kralestwa, kotraž kursěrowaše wot 1916 a płaćeše tež po załoženju druheje pólskeje republiki w lěće 1918 najprjedy dale. Tehdyši přeličowanski kurs bě 1 złoty = 0,1687 gramow złota = 1,8 milionow pólskich hriwnow. Mějachu bankowki w hódnoće 5, 10, 20, 50, 100 a 500 złotow. Slěborne pjenjezy mějachu hódnoty 2, 5 a 10 złotow. 1 złoty, 50, 20 a 10 najgrošow běchu z nikloweje legěrunki, jedyn, dwaj a pjeć najgrošow z bronzy. Tež po zwrěšćenju pólskeje republiki přez němski pochod w septembrje 1939 bě złoty w generalnym guwernemenće dale jenički płaćenski srědk.

Ludowa republika

Po kóncu Druheje swětoweje wójny dóńdźe zaso k wulkej inflaciji, tak zo płaćachu jenož hišće bankowki, nic pak twjerde pjenjezy (přerězna płaćizna: 20.000 złotow). Přez měnowu reformu 1949 powjetši so nominalna hódnota, tak zo ležeše přerězna płaćizna potom pola něhdźe 1000 złotow. Zawjedźechu zaso twjerde pjenjezy w hódnoće 1, 2, 5 a 10 złotow kaž tež 1, 2, 5, 10, 20 a 50 najgrošow. Bankowki dawaše hač k hódnoće wot 500 złotow. Najprjedy běchu wšě pjenjezy z nikloweje legěrunki, bórze pak z aluminija.

W hospodarskej a politiskej krizy 1980tych lět měješe pólska měna wysoke inflaciske raty. Bankowka z najwyšej hódnotu bě za tón čas 2 milionaj złotow. Wokoło 1990 płaćeše chlěb někak 100 złotow.

Po 1990

Po hospodarskich reformach prěnjeje połojcy 1990tych lět woteběrachu inflaciske raty dla kruteje pjenježneje politiki pólskeje narodneje banki. Dnja 1. januara 1995 zawjedźe so Nowy złoty, kiž dósta skrótšenku PLN (prjedy PLZ). 1 PLN wotpowědowaše 10.000 PLZ. Stare bankowki a pjenjezy płaćachu hišće hač do kónca 1997.

Z přistupom do Europskeje unije w lěće 2004 ma Pólska winowatosć, srěnjodobnje euro zawjesć. Hač dotal pak jasne njeje, hdy so to stanje.

Hotowe pjenjezy

Twjerde pjenjezy

Wšě pjenjezy maja na jednej stronje pólski wopon jako motiw. Strona z hódnotu pokazuje łopjena a wěncy, jich ličba wotpowědujo hódnoće.

hódnota	prědnja strona	zadnja strona	barba	přerězk	ćežkota	kroma	lěta
1 Grosz			žołta	15,5 mm	1,64 g	hrjebičkowana	1990–1993, 1995, 1997–2013
1 Grosz			žołta	15,5 mm	1,64 g	hrjebičkowana	2014
2 Grosze			žołta	17,5 mm	2,13 g	hładka	1990–1992, 1997–2014
2 Grosze			žołta	17,5 mm	2,13 g	hładka	2014
5 Groszy			žołta	19,5 mm	2,59 g	přetorhnjene hrjebičkowana	1990–1993, 1998–2013
5 Groszy			žołta	19,5 mm	2,59 g	přetorhnjene hrjebičkowana	2014
10 Groszy			slěborna	16,5 mm	2,51 g	přetorhnjene hrjebičkowana	1990–1993, 1998–2012
20 Groszy			slěborna	18,5 mm	3,22 g	hrjebičkowana	1990–1992, 1996–2012
50 Groszy			slěborna	20,5 mm	3,94 g	hrjebičkowana	1990–1992, 1995, 2008–2012
1 Złoty			slěborna	23,0 mm	5,00 g	přetorhnjene hrjebičkowana	1990–1995, 2008–2010, 2012–2013
2 Złote			wonka žołta, nutřka slěborna	21,5 mm	5,21 g	hładka	1994–1995, 2005–2010,
5 Złotych	5 Złotych	5 Złotych	wonka slěborna, nutřka žołta	24,0 mm	6,54 g	přetorhnjene hrjebičkowana	1994, 1996, 2008–2010

Bankowki

Na tuchwilnych bankowkach su zemjenjo a kralojo ze stawiznow Pólskeje zwobraznjeni.

hódnota	wulkosć	barba	portret
10 Złotych	120 × 60 mm	bruna	wójwoda Mieszko I.
20 Złotych	126 × 63 mm	čerwjena	kral Bolesław I.
50 Złotych	132 × 66 mm	módra	kral Kazimierz III.
100 Złotych	138 × 69 mm	zelena	kral Władysław II. Jagiełło
200 Złotych	144 × 72 mm	oranža	kral Zygmunt I.
500 Złotych	150 × 75 mm	sywa, bruna a módra	kral Jan III. Sobieski

Wotkazy

Commons: Pólske pjenjezy – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow