Jurij Rjenč

Jurij Jakub Rjenč (němsce Georg Jakob Rentsch; * 18. julija 1910 w Chrósćicach, † 29. meje 2002 w Budyšinje) bě serbski prawiznik a zastupjer Łužiskeje narodneje rady po Druhej swětowej wójnje.

Wón narodźi so 1910 jako syn znateho Chróšćanskeho braški a hospodarja Jana Rjenča a jeho mandźelskeje Hany. Po ludowej šuli w Chrósćicach – mjez druhim pola wučerki Marje Kubašec – a Katolskej natwarnej šuli w Budyšinje, hdźež złoži 1931 pruwowanje zrałosće, studowaše Rjenč prawnistwo w Lipsku, Zagrebje a Běłohrodźe. Po pruwowanju 1938 pak žane přistajenje jako jurist njedósta, štož prawdźepodobnje z jeho přebywanjom w Juhosłowjanskej kaž tež z dźěłom za serbstwo za čas studija zwisowaše. Tak bě wón posledni senior Serbskeho studentskeho towarstwa "Arnošt Muka". Hižo wot 1933 steješe dla swojich kontaktow do Juhosłowjanskeje pod dohladowanjom Wendenabteilunki. Jeho pućowanski pas bu w samsnym lěće dla podhlada spionaže za Čěskosłowaksku sćazany. Hakle 1936 dósta pas wróćo.

Dla operacije na noze w lěće 1919 bě Jurij Rjenč wot wójnskeje słužby w Druhej swětowej wójnje wuswobodźeny. Po kóncu wójny dźěłaše najprjedy wot meje do septembra 1945 jako juristiski poradźowar na Kamjenskim wokrjesnym zarjedźe a potom jako juristiski sobudźěłaćer Domowiny w Budyšinje. Dnja 8. septembra 1946 załoži so pod nawodnistwom Rjenča, kiž bě do toho ze sowjetskej komandanturu wo dowolnosć jednał, delnjołužiska Domowina we Wjerbnje znowa. Zdobom zasadźi so Rjenč pola sowjetskeje wobsadniskeje mocy wuspěšnje za wuswobodźenje někotre dny do toho zajateho Měta Laškeho, kotryž měješe Domowinu w Delnjej Łužicy nawjedować. Po wotstupje fararja Jana Cyža-Hajničanskeho ze zastojnstwa předsydy Narodneje rady sta so z jeje 2. městopředsydu a ze sekretarom Łužisko-serbskeho zemskeho narodneho wuběrka. 1946 wotewrě swójsku kencliju w twarjenju Domowiny na Sukelnskej čo. 27, dźensnišim domicilu LND. W kencliji, pozdźišo na Walskej čo. 8, měješe sčasami pjeć do šěsć přistajenych a staraše so mjez druhim tež wo zakitowanje burow, kiž stejachu dla rólneje reformy w konflikće z nowymi instancami. W samsnym lěće pobywaše w nadawku Narodneje rady dwójce w Juhosłowjanskej a zetka so tam tež wosobinsce z Titom. Tež z juhosłowjanskej wojerskej misiju w Němskej jednaše Rjenč w nadawku rady wo přizamknjenju Łužicy k Čěskosłowakskej.

Narowny křiž Jurja a Hańže Rjenčec na Budyskim Mikławšku

Po rozkorje mjez Stalinom a Titom w lěće 1948 bu Rjenč dnja 30. septembra 1950 wot Budyskeje kriminalneje policije w swójbnym bydlenju na Liebknechtowej zajaty, sowjetskej tajnej słužbje přepodaty a wot njeje do přepytowanskeho jastwa na Budyskej w Drježdźanach dowjedźeny. Při přepytowanju bydlenja sćazachu mjez druhim wobraz Tita z originalnym podpisom, zapisniki, adresowu knižku, časopisaj a wujimki z nowin. Dnja 20. januara 1951 buštaj Rjenč a Bjarnat Rachel wot wojerskeho sudnistwa dla přeńdźenja přećiwo artiklej 58 wotrězkej 10 chłostanskeje knihi RSFSR (antisowjetska propaganda) na 25 lět dźěłoweho lěhwa zasudźenaj. W samsnym času zaja so tež Jan Nalij dla pozdatneje spionaže za Titowu Juhosłowjansku. Ani wuchodoněmska statna bjezstrašnosć ničo wo přebytku Rjenča njewědźeše; z Domowiny bu wuzamknjeny. W jatbje podpisa dojednanje ze stasi, njepoda pak žanu jeničku rozprawu. Po smjerći Stalina so 21. januara 1954 dla amnestije z jastwa pušći. To bu hižo w juniju 1953 wobzamknjene, Rjenč kaž tež Rachel wostaštaj pak hišće poł lěta zajataj, dokelž chcyše stasi z jeju pomocu wjace wo powójnskim serbskim hibanju a móžnych powostankach zhonić.

Hakle wot 1957 smědźeše Rjenč zaso jako prawiznik w Budyšinje dźěłać. W samsnym lěće nawjazaštej Juhosłowjanska a NDR diplomatiske styki. Zdobom steješe dale pod dohladowanjom statneje bjezstrašnosće. Jurij Rjenč poda so 1975 na wuměnk. Po politiskim přewróće spožči so jemu 1996 Myto Domowiny; 1997 bu ze strony Ruskeje rehabilitowany.

Jurij Rjenč bě woženjeny z Hańžu rodź. Lešawic (1918–2005). Jeju row nadeńdźe so na Budyskim Mikławšku.

Film

• Die Spur der Ahnen: Stalin, Tito und mein Vater. Połhodźinska dokumentacija wot Pětra Symanka, 2015.

Žórła

• Benedikt Cyž: Za narodnosć a nabožnosć w pazorach rozdźělnych bjezstrašnostnych słužbow. Serbski prawiznik Jurij Rjenč. W: Zatajena njeprawda. Politisce přesćěhani w Serbach mjez 1945 a 1989. LND, Budyšin 2004, str. 72–117.
• tóns.: Prěnja brózda so ćežko worała. W Rozhledźe čo. 4/1989