Žołty hórkowc
Žołty hórkowc (Gentiana lutea) je rostlina ze swójby hórkowcowych rostlinow (Gentianaceae).
| |
| Žołty hórkowc (Gentiana lutea) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Asteridy Euasteridy I | |
| rjad: | (Gentianales) |
| swójba: | Hórkowcowe rostliny (Gentianaceae) |
| ród: | Hórkowc[1][2] (Gentiana) |
| družina: | Žołty hórkowc |
| wědomostne mjeno | |
| Gentiana lutea | |
| L. | |
Wopis
wobdźěłaćŽołty hórkowc je 50 hač 140 cm wysoka, šěrozelena, sylna wjacelětna zelišćowa rostlina. Wona docpěwa šěrokosć wot 60 cm.
Pjenk je ruku tołsty.
Stołpiki su njerozhałuzowane.
Łopjena
wobdźěłaćŁopjena su módrozelene, přez křiž napřećostejne a maja pjeć hač sydom wobłukojte nerwy. Wone su owalne a docpěwaja dołhosć wot hač do 30 cm.
Kćenja
wobdźěłaćZłotožołte, krótko stołpikate kćenja steja w třojo- hač dźesaćikćenjowym njeprawym wokołku, kotrež w rozporach škličkojtych wysokich łopjenow rostu.
Rostlina rosće jara pomału a kćenje hakle ze dźesać lětami, móže so pak 40 hač 60 lět stari. Kćenja su přirunajo z druhimi encianowymi družinami jara jednory tworjene. Nektar so wotamknjenje poskićuje. Króna je likojta hač hwěžkojta a hač do spódka 5-6-kónčkata.
Symjenja
wobdźěłaćSymjenja waža jenož něhdźe 0,001 g a so přez wětr rozšěrjuja. Kóžda rostlina płodźi něhdźe 10000 symjenjow.
Stejnišćo
wobdźěłaćRosće na suchich trawnikach, pastwach, płonych tymjenjach a w swětłych, na trawje bohatych lěsach.
Žołty hórkowc je wapnolubowacy a preferuje pastwišća, blokowe a wulke hona wot dólneho městna hač we wysokosći wot 2500 m NN, kotrež znajmjeńša nachwilnje włóžne a njekrute su.
Rozšěrjenje
wobdźěłaćTuta družina je w Alpach a druhich hórstwa wot srjedźneje a južneje Europy rozšěrjena.
Wužiwanje
wobdźěłaćKorjenje so za zhotowjenje hórkowcoweho palenca wužiwaja. Hórke maćizny wotedaće slinow a žołdčiny pozbudźuja, při čimž amarogentin je najbóle hórka znata přirodna maćizna. Wón hišće w židšenju wot 1:58 000 000 hórko słodźi.
Lěkarske srědki z hórkowca pomhaja přećiwo bjezapetitnosći a bubnjenju.
Nóžki
wobdźěłać- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1stronje 118, 151.
- ↑ W internetowym słowniku: Enzian
Žórła
wobdźěłać- Botanica, Einjährige und mehrjährige Pflanzen, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4469-1, strona 368 (němsce)
- Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 140 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 286 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
Eksterne wotkazy
wobdźěłać
- Žołty hórkowc. W: FloraWeb.de. (němsce)