Zyma
Zyma je najzymniša ze štyrjoch počasow w měrnej arktiskej klimowej conje. Za tym hač wón na južnej połkuli abo sewjernej połkuli knježi, rozeznawaju mjez sewjernej a južnej zymu. Dla pućowaceho cenitoweho stawa słónca mjez južnym a sewjernym wobrotnikom wospjetuje so zyma w kóždej hemisferje z lětnym turnusom.
Astronomisce so započina sewjerna zyma ze zymskim zawrótom słónca – časowym dypkom, na kotrymž słónco padorunje nad južnym wobrotnikom steji a dny su najkrótše:
- na sewjernej hemisferje 21. abo 22. decembra a
- na južnej hemisferje 21. junija.
Potom bywaja dny zaso dlěše a nocy krótše. Zyma kónči so z nalětnjej runonócnosću
- 20. měrca abo w nocy k 21. měrca na sewjernej połkuli a
- 22. abo 23. septembra za južnu połkulu.
Wón traje potajkim 89 dnow na sewjernej połkuli a 93 dnow na južnej połkuli.
Dokelž wobkružna čara zemje wokoło słónca wokoło 1,7 % wot idealneho kruhoweje čary so wotchili, štyri počasy njejsu cyle runje dołhe. Nimo toho su sewjerne zymy dla bliskosće słónca (perihel 3. januara) tróšku krótše a miliše hač južne zymy.
Meteorologisce widźane započina (sewjerna) zyma 1. decembra. Meteorologojo přirjaduja počasy połnym měsacam. (Sewjerna) nazyma so kónči za meteorologow 30. nowembra. Meteorologiska (sewjerna) zyma wobsahuje měsacy december, januar a februar.
Fenologisce móže spočatk zymy wot astronomiskeho njesnadnje wotchilować a so nimo krajo-morjoweho rozdźělenja (maritimny vs. kontinentalny klima) často přez spočatk trajneje sněhowe wodźěće markěruje. Přiběranje abo wotebranje wot lodowcow wotwisuje pak mjeńše wot zymskeho sněhoweho połoženja hač wot prěnjeho noweho sněha w nazymje, kotryž ablaciju haći. Bližene přidźěluja zymje měsacy december, januar a februar a w južnej hemisferje junij, julij a awgust. Na geografiskich čopach knježi poł lěta „polarna nóc“; blisko čopownika traje někotre dny hač tydźenje.
Kaž w lěću su tež w zymje stare nałožki, kotrež zdźěla přežiwjachu abo buchu znowa wožiwjowane: na př. zawrót słónca jako hody, Alban Arthuan (keltisce), Julowy swjedźeń (nordisce/ germansce), karnewal/ póstnicy/ fašing, maskowy bal a zymske palenje.
Zapřijeće zyma so pak tež w pomjenowanjach wužiwa, kotrež wjace hač poł lěta traja, kaž na př. zymske połlěto, zymski jězdny plan, zymski semester, zymski tarif, zymski spar (při zwěrjatach), zymski čas a. d.
