[[Budyšin]] bě centrum duchowneho žiwjenja Serbow,; <!--tak wona hač wjele druhich Serbow pozdźišo je na narodnym žiwjenju a narodnej kulturje Serbow sobu dźěłała. Wosebje-->wosebje wožiwjenje serbskeje kultury přez spěwanje serbskich spěwow w cyrkwi a załoženje [[Maćica Serbska|Maćicy Serbskeje]] stej dobre wuměnjenja za serbsku kulturu tworiłoj. Tehdy [[Handrij Zejler|Zejlerjowa]] zběrka ludowych spěwow hišće wušła njebě napisana, a eksistowaše jenož jako rukopis. W lěće 1856 bě so artikl [[Božena Němcova|Boženy Němcoveje]] w [[Serbske Nowiny|Serbskich Nowinach]] wozjewił, w kotrymž wona wo čěskich spisowaćelkach pisaše; [[Jan Arnošt Smoler|Smoler]] je artikl tak komentował, zo móže so wón jenož na Hertu Wićazec jako serbska spisowaćelka dopomnić a zo su hač do lěta 1900 jenož dwě abo tři druhe serbske spisowaćelki wothladajo wot Herty znate, kižkotrež pak tajki wuznam kaž wona nimaja. Dokelž njemějachu w tym času Serbowki móžnosće dobreho šulskeho kubłanja abo dalekubłanja po Smolerju žana z nich ani w cyrkwi serbske spěwy spěwała njeje ani bibliju abo [[Serbske Nowiny]] čitała abo čitać móhła. Smoler je wo jednym podawku rozprawił: Bě so z jednej Serbowku w někajkej wsy zetkał, kotraž jemu při tutej přiležnosći mału serbsku knihownju přepoda, byrnjež njeje serbsce ani rěčeć ani čitać móhła.
==Spočatk jeje literarneho dźěła a znajomstwo z Mučinkom==
