Wikipedija

Herta Wićazec: Rozdźěl mjez wersijomaj

Stawizny wersijow interaktiwnje přepytać
← Předchadna změnaPřichodna změna →
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
WizuelnyWikitekst
Mikławš (diskusija | přinoški)
1.996 Bearbeitungen
pospyt korektury
Keine Bearbeitungszusammenfassung
Rjadka 1:
[[File:Wicazec Herta ZM XXXVIII 66 D 015.jpg|thumb|Herta Wicazec.]]
 
'''Herta Wićazec''' ([[němčina|němsce]]němske mjeno: ''Johanne Henriette Lehmann'';. * [[4. februara]] [[1819]] w [[Budyšin]]je, † [[24.w měrca]]měrcu w l. [[1885]] težw tam[[Budyšin]]je) bě prěnja serbska basnjerka. Herta Wićazec je na [[tuchorski pohrjebnišćo|tuchorskim pohrjebnišću]] pochowana.
 
==Žiwjenje==
HertaHačrunjež Wićazecbě běšejeje dźowkaserbske Janamjeno Korly„Jetka“, Awgustawóna Wićaza„Herta“ pisaše. Nan Herty rěkaše Jan Korla Gusta Wićaz, bě (krawc a wosedźerwobsedźer hosćenca), a Marijejeje Wićazowejemać (rodźrekaše Maria Mučerjec. Mučerec)Herta je swoje dźěćatstwo blisko budyskeje jamy přežiwiła, hdźež stej staršej krawcownju měłoj , ale tež sadowu zahrodu, - wo njej pisaše basnjerka znowa a znowa na wšelakich městnach swojeho dźeła. NaSwoje jejecyłe žiwjenje dźěćacy časje w Budyšinje budźebydliła a dźěłaše jako šwalča. Herta je jako jara wotewrjena duša wotrostła, štož je so pozdźišo wezměniło. wšelakichJara twórbachzahe dopomnić. Hižoje wliterarnje starobjedźełać 13započała lět– soje literariscehižo pospytapisała, ahdyž spěwašebě najskerje13 nalět wšelakichstara. spěwanskichHerta je pozdźišo tež swjedźenjach w chórje spěwała <ref>A. Černý: Herta Wićazec. Přinošk k serbskemu basnistwu. Časopis Maćicy Serbskeje čo. 53 (1900), str. 117.</ref> sobu. Wićazec běše ćělnje zbrašena a bydleše jeje cyłe žiwjenje w Budyšinje, hdźež tež jako šwalča dźěłaše.
 
==Tehdyši Budyšin==
Herta Wićazec, wobwliwowana wot němskeje klasiskeje poezije, pisaše němsce a serbsce. W lěće 1841 zezna so wona z [[Jan Bohuwěr Mučink|Janom Bohuwěrom Mučinkom]], kotryž jeje basnjenje jara spěchowaše a někotre twórby w jeho pismje „Boža krasnosć w stwórbi“ (1854) wozjewi. Mnoho twórbow je Wićazec w ''[[Tydźenske Nowiny|Tydźenskich]]'' a pozdźišo w rozšěrjenych ''[[Serbske Nowiny|Serbskich Nowinach]]'' wozjewiła. Po zmandźelenju Mučinka w lěće 1854 pak literarisce womjelkny. Herta Wićazec je so na Tuchorskim pohrjebnišću pohrjebała.
 
[[Budyšin]] bě centrum duchowneho žiwjenja Serbow, tak wóna hač wjele druhich Serbow pozdźišo je na narodnim žiwjenja a nadrodnej kulturje Serbow sobu dźełała. Wosebje wožiwjenje serbskeje kultury přez spěwanje serbskich spěwow w cyrkwi a załoženje Maćicy Serbskeje stej dobre wuměnjenja za serbsku kulturu tworiłoj. Tehdy Zejlerjowa zběrka ludowych spěwow hišće njebě napisana, a eksistowaše jenož jako rukopis. Kak bě situacija w cyłku ze žonami? - W lěće 1856 je so artikl [[Božena Němcova|Boženy Němcoveje]] w [[Serbske Nowiny|Serbskich Nowinach]] wozjewił a tam je [[Božena Němcova|Němcová]] wo čěskich spisowaćelkach pisała; [[Jan Arnošt Smoler|Smoler]] je artikl tak komentował, zo móže so wón jenož na Hertu Wićazec jako serbska spisowaćelka dopomnić a zo su hač do lěta 1900 jenož 2 abo 3 druhe serbske spisowaćelki wothladajo wot Herty znate, kiž pak njejsu tak wažne kaž Herta Wićazec. Bohužel njemějachu w tym času Serbowki móžnosće dobreho šulskeho kubłanja abo dalekubłanja měli - po [[Jan Arnošt Smoler|Smolerju]] žana z nichnjeje w cyrkwi serbske spěwy spěwała abo bibliju abo Serbske Nowiny čitała abo čitać móhła. Smoler je wo jednym podawku rozprawił: Smoler je so z jednej Serbowku w někajkej wsy zetkaał, a při tutej přiležnosći je jemu mału serbsku knihownju dała, ale njeje serbsce rečeć abo čitać móhła. Z tych přičin je zajimawa: čim wjace wěmy wo Herće, ćim zajimawša wóna je.
[[Michał Hórnik]] je w jeho ''Čitance'' z lěta 1863 na Hertu Wićazec skedźbnił. Po tym je [[Adolf Černý]] w lěće 1900 w ''Časopisu Maćicy Serbskeje (ČMS)'' podał zarys jeje žiwjenja a znowa wotkrył basnje Wićazec. W lěće 1906 slědowaše w ČMS dodawk k jeje žiwjenju – tež z němskimi basnjemi. [[Róža Domašcyna]] a Christian Prunitsch stej jeje dźěło 1993 znowa hódnoćili – Wićazec so po tym jako předchadnica subjektiwneje lyriki wopisaše.▼
 
==Spočatk jeje literarneho dźeła a znajomstwo z Mučinkom==
 
Herta njeje wosobinski přikład měła, kaž so serbsce pisa, kaž ma serbsku kulturu popěrać, - wóna kaž wjele Serbow neje wědźała, što je serbska identita. Hakle [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučink]] je Hertu k tomu inspirował, serbsce pisać, ale najprjedy je so wóna za němsku literaturu zajimowała a je pilnje němskich klasikarjow studowała a je wšitko přiwzała. Jako młoda šwalča je so w lěće 1841 z [[Jan Bohuwěr Mučink|Janom Bohuwěrom Mučinkom]] zeznała, kotryž je so tež z lyriku wuznał a kotryž bě jako młody wučer a jako publicist předměrca znaty, wosebje bě za jeho powučace powědančko „[[Ribowčenjo]]“ z lěta 1849 – jedyn přećel [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinka]] je ju na nje skedźbnił. Wóna je jemu při wuchodźowanju swoje aforizmy a basnje pokazała a wón je ju pozbudźił, serbsce pisać a swoje basnje na [[Serbske Nowiny]] pósłać, ale njeje jasne, hdy je wóna započała, serbsce pisać. Hačrunjež je so Herta Wićazec z [[Jan Arnošt Smoler|Smolerjom]], z Bartkom, z [[Jan Wjela|Radyserbom]] a pozdźišo z [[[[Michał Hórnik|Hórnikom]] zeznała, a hačrunjež je ju jara inspirowało, hdyž je [[Jan Arnošt Smoler|Smoler]] swoje spěwy na spěwanskim wječoru pola přećelow spěwał, móžemy zwěsćić, zo cyłe dźěło zwisuje ze znajomstwom z [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinkom]]. [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučink]] je samo w swojej knize „Boža krasnosć w stwórbi“ z lěta 1854 někotre basnje Herty wozjewił. W cyłku bě wona rjana žona, ale z nohomaj je problem měła, tak zo je wóna chromiła. Dokelž bě jedna noha krótša hač ta druha snadź njeje muža měla, a snano so tohodla [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučink]] z njej njeje ženił. [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučink]] je hač do kónca žiwjenja chcył z njej w přećelskim kontakće wostać, ale dla jeje problemow z nohomaj, a to je prawdźepodobnje přičina, zo wóna pozdźišo njeje wjace basnjow pisała. Njeje jasne, hač je dla problemow z nohami bolosće měła, w basnjach so jenož aluzija namaka. Wothaldajo wot [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinka]] je tež [[Jan Arnošt Smoler|Smoler]] ju pozbudźił,dale serbsce pisać, a wóna je dale, jenož z mału přestawku mjez lětami 1851 a 1854, hač do lěta 1859 pisała. Hakle jako so [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučink]] z Julijanu Louisu woženi , je Herta přestała jemu listy pisać a basnje pisać Byrnjež poměr z [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinkom]] dramatiski był, čehodla je wona napřeco womjelknyła? - [[Jan Wjela|Radyserb]] je na prašenje wotmołwił: dokelž su powědanja eksistowali, zo je sej ze swojimi spěwami chcyła muža popadnyć,, ale [[Jan Wjela|Radyserb]] je nas tež dopomnił, zo je dale pisała: němske basnje a aforizmy za sekle za narowne wěncy za přiwuznych a znatych, ale wona njeje swoje basnje wozjewiła. W cyłku njemožeš so Herće bližić bez informacije wo [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinku]]. [[Jan Ceśli]] je pozdźišo wo Herće Wićazec a wo [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinku]] w swojej antologiji pisał: „Herta a Horisław“ (Horisław je pseudonym [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinka]]). Wo kóncu jeje žiwjenja njewěmy wjele, jenož zo je so woporniwje wo chorych starała a zo je hač k swojej smjerći w měrcu lěta 1885 w Budyšinje bydliła. [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučink]] je jedyn měsac před swojej smjerću listy na nju přepodał, wón njeje je zničił abo zhubił, hačrunjež bě sej wona přała, zo so listy spala.
 
 
 
 
==Jeje dźeło a hłowne fazy jeje dźeła==
<br />
Herta Wićazec słuša k ewangelskim Serbam štyrcetych lět wosomnaćeho lětstotka . Bohužel su jenož třiceći basnjow wot njeje zwostali, tohodla njeměješe wulki wuznam. Wobsah jeje basnjow je lubosć k přirodźe a mystika, ale tež jeje dźeło je „miły šlewjer, kotry wosłabi barby radosće“, je to předčuće wosebiteje bolosće. Hakle [[Róža Domašcyna]] a Christian Prunitsch stej ju a jeje dźěło znowa hódnoćiłoj - po nimaj je wona předchadnica subjektiwiskeje lyriki. [[Róža Domašcyna|Domašcyna]] je tři fazy jeje dźeła wopisała: mjez l. 1848 – 1850, mjez l. 1850 – 1854 a mjez l. 1856 – 1858. Spočatk jeje dźeło je „Njezapomnička“, prěnja prozowa baseń wot njeje, kotraž je so w Serbskich Nowinach wozjewiła w lěće 1848 a kiž dopomina na idylu němskeje literatury teho časa.<br />
<br />
'''prěnja faza''' (1848 - 1850): wóna je do zjawnosće stupiła a je swoje dźěła we wšelakich nowinach publikowała. Temy su lubosć a ćerpjenja jeje duše. <br />
<br />
'''druha faza''' (1850 - 1854): wóna njeje ničo publikowała, to bě čas metafiziskeje refleksije wo nabožinje a přihotowanja aktiwneje fazy jeje basnistwa z křesćanskimi wobsahami <br />
<br />
'''třeća faza''' (1856 – 1858): To je transcendentna faza jeje dźeła. Herta je so w druhim swěće pozhubiła, je depresiju přežiwiła, jenož čistosć wutroby a wěra stej puć k zbožu. Ale po Herće njeje zbožo na swěće ničo trajace, wona je předstawy woneho swěta wo raju měła. Antagonizm mjez zemskim swětom a wonym swětom je so w jeje basnjach formował. Wona je wo wěcach wšědneho žiwjenja pisała, kaž na přikład wo spěwanskich swjedźenjach, wo lubosći, wo přirodźe. Tuta faza je so metafyziska refleksija wo zwjazanosći k přirodźe mjenowała. <br />
<br />
 
==Staw slědźenja wo Herće Wićazec==
 
▲[[Michał Hórnik]] je w jeho ''Čitance'' z lěta 1863 na Hertu Wićazec skedźbnił. Po tym je [[Adolf Černý]] w lěće 1900 w ''[[Časopis Maćicy Serbskeje|Časopisu Maćicy Serbskeje (ČMS)'']] podał zarys jeje žiwjenja a znowa wotkrył basnje Wićazec. W lěće 1906 slědowaše w [[Časopis Maćicy Serbskeje |ČMS]] dodawk k jeje žiwjenju – tež z němskimi basnjemi. [[Róža Domašcyna]] a Christian Prunitsch stej jeje dźěło 1993 znowa hódnoćili – Wićazec so po tym jako předchadnica subjektiwneje lyriki wopisaše.
==Tekstowy přikład==
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije