Wikipedija:Rěčny kućik/Něšto z medicinskeho sektora
|
Něšto wo dźělenju a ličenju časa ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Swójbne mjena lětušich róčnicarjow |
Něšto z medicinskeho sektora
wobdźěłać
Małym a wjetšim chorosćam a naprawam přećiwo nim chcemy so dźensa wěnować. Druhdy mamy hižo pola chětro jednorych strowotnych brachow ćeže, je do serbšćiny přełožić. Kak prajimy na přikład serbsce eine verspannte Muskulatur, ein verspannter Rücken? Najlěpje rěčimy tu wo přepinanej muskulaturje a přepinanym chribjeće. Z pomocu masaže da so přepinanje wotstronić abo wottwarić – to jako přełožkowej warianće za němske die Verspannung lösen. Na te wašnje ćěło wotpinamy, we wuslědku je potom muskulatura wotpjata, die Muskulatur ist entspannt. Nawopačny ćělny staw porno přepinanju mjenujemy serbsce potajkim wotpinanje abo wotpjeće, němsce Entspannung.
Zajimawe je, zo mamy pola tajkich wšědnych chorosćow, kaž je to němska Erkältung, słowniske rozdźěle w serbšćinje. Wotpowědnikaj rěkatej nazymnjenje a zazymnjenje. Wobě pomjenowani stejitej w hornjoserbskej spisownej rěči runoprawnje porno sebi, ale wonej stej wšelakeho dialektalneho pochada: Nazymnjenje je w Budyskej narěči rozšěrjena, zazymnjenje z druheje strony w Kamjenskej narěči běžna warianta. Runje tak stej sej wězo přisłušnej słowjesy so nazymnić a so zazymnić, sich erkälten, wobě zdobyłoj krute runoprawne městno w našej spisownej rěči, na přikład w tajkich kontekstach kaž: Ja sym so při tutym pancatym wjedrje strašnje nazymnił/zazymnił.
.jpg)
Hdyž němsce rěčimy wo chorych, kotřiž ćerpja na wěste chorosće, wužiwaja so zestajenki tajkeho razu kaž Demenzkranke, Aidskranke a podobne. Serbsce steja za to normalnje wjacesłowne twórby z prepoziciju na, potajkim na demencu/na dementnosć chori, na aids chori atd. Tež wotpowědnik za němske Sterbenskranke tworimy po tymle wašnju: na smjerć chori. Do samsneje rěčneje kategorije zarjadujemy dale ekwiwalent za němsku zestajenku Drogenabhängige, kotruž přełožujemy z prepozicionalnej wjazbu wot drogow wotwisni. Chcemy-li strowotny brach samón pomjenować, potajkim němsku Drogenabhängigkeit, móžemy tohorunja wužiwać prepozicionalnu wjazbu, potajkim wotwisnosć wot drogow, abo dwojosłownu twórbu z adjektiwom drogowa wotwisnosć.
Dźensa so wjele rěči a pisa wo paliatiwnej medicinje, němsce Palliativmedizin. Měnjene je specialne polo lěkowanja, słužace wolóženju brachow chorosće, wolóženju bolosćow při chorhosćach, kotrež hižo wuhojić njemóžeš. Słowo łaćonskeho pochada paliatiwny ma přibližny woznam bolosće wolóžacy, němsce schmerzlindernd, potajkim bychmy móhli tež rěčeć wo bolosće wolóžacej medicinje. Cuzy adjektiw pak da so wězo runje tak derje nałožować.
Zo njeby k wěstym chorosćam dóšło, pleděruje so za to, štož so němsce zwjetša mjenuje Vorsorge a Vorsorgeuntersuchung. Serbsce da so w prěnim padźe rěčeć wo dočasnej starosći abo – hišće lěpje – wo profylaksy. Cuze z grjekšćiny pochadźace słowo so tež tohodla lěpje hodźi za přełožowanje, dokelž eksistuje k substantiwej adjektiwiska wotwodźenka profylaktiski, kotruž zasadźamy pytajo wotpowědnik za Vorsorgeuntersuchung: To je potajkim potom profylaktiske přepytowanje. Nałožowane na konkretnu ewentualnu chorosć rěčimy na přikład wo rakowej profylaksy, němsce Krebsvorsorge.
Runje tak wažna kaž profylaksa je we wěstych padach lěkarska starosć wo pacienta, hdyž je wón chorosć přetrał. Tele dohladowanje rěka w němčinje Nachsorge. Serbsce podawa słownik za to wotpowědnik dolěkowanske hladanje abo wothladowanje, štož je bjezdwěla akuratny a derje trjebajomny wuraz.
Druhdy rodźa so nowe słowa za wěcy, kotrež so w staršej rěči hinak mjenuja. Za kij abo zepěru, němsce Krückstock, je sej moderna medicina w němčinje wumysliła Gehhilfe. Chcemy-li so serbsce runje tak rěčnje modernizować, stejitej nam warianće chodźenska pomoc abo pomoc při chodźenju k dispoziciji.
Pomocow za ludźi, kotřiž so hižo njemóža derje pohibować, je tójšto. Za wužiwarjow chorobneho stoła, Rollstuhl, so zarjaduja připrawy, kotrymž so němsce praji, zo su rollstuhlgerecht. Serbsce dyrbimy sej pomhać z trochu dlěšimaj wotpowědnikomaj: Da so rjec za chorobne stoły so hodźacy abo chorobnym stołam přiměrjeny. W tajkich kontekstach kaž na přikład rollstuhlgerechte Zustiege zu öffentlichen Verkehrsmitteln by to potom klinčało tak: Za chorobne stoły so hodźace/chorobnym stołam přiměrjene přistupy k zjawnym wobchadnym srědkam. Twórbow z druhim němskim dźěłom -gerecht eksistuje hižo wjace, na přikład altersgerecht, kindgerecht a podobne. Přełožujemy je po mustrje adjektiwa rollstuhlgerecht. Wo tymle typje sym hižo při druhej składnosći w „Minuće serbšciny“ pisał.
Dr. Helmut Jenč – najprjedy wozjewjene w Serbskich Nowinach dnja 21. meje 2014
Serbska wikipedija wužiwa teksty dr. Helmuta Jenča w swojim rěčnym kućiku z přećelnej dowolnosću awtora a Serbskich Nowin.
|
Něšto wo dźělenju a ličenju časa ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Swójbne mjena lětušich róčnicarjow |