Teogonija

Teogonija (grjeksce: Θεογονία, theogonia = porod bohow) je titul spisa Hesioda, w kotrymž so wopisuje nastaće bohow a swěta. Hesiodowa Teogonija je synteza mnóstwa wšelakorych lokalnych grjekskich tradicijow wo bohach. Wona je spisana we formje poetiskeho powědančka a je nastała w 6. lětstotku do Chr.

Pódla Odyseje a Iliady Homera je Teogonija najstarše znate žórło grjekskeje mytologije.

Prěnja generacija

Rukopis Teogenije ze 16. lětstotka

Spočatnje bě chaos, kotryž njejapcy nasta, njeje jasnje zwotkel a na kajke wašnje. Z chaosa wuńdźeštej Eros (lubosć) a Gaia (zemja), tohorunja Tartarus, štóž bě podswět a runočasnje bóh. Z chaosa nastaštej Erebos (ćěmnota) a Nyks (nóc). Z poslednjeju wuńdźe Aither (wyše njebjo) a Hemera (dźeń).

Bjez wopłodźenja wuńdźechu z Gaie Uranus (njebjo), Ourea (horiny) a Pontus (morjo).

Pozdźišo zmandźeleštaj so Gaia a jeje syn Uranos a Gaia porodźi dwanaće titanow: Okeanos, Kreios, Hyperion, Theia, Themis, Phoibe, Koios, Iapetos, Rhea, Mnemosyne, Tethys a Kronos. Tohorunja wuńdźechu z tutoho mandźelstwa třo kyklopojo (Brontes, Steropes a Arges) a třo hekatoncheirojo (Kottos, Briareos, Gyges), kotřiž mějachu sto rukow a połsta hłowow. (Přirunuj grjeksce ἑκατόν hekaton „sto“ a χείρ cheir „ruka“.)

Druha generacija

Uranos hidźeše swoje dźěći hekatoncheirow a kyklopow a zahrjeba je něhdźe w Gaiji. Rozhněwana wopraša so wona swoje dźěći titanow, hač njebychu jeho za to pochłostali. Jeničce Kronos, najmłódši, so zwólniwje wupraji. Jako chcyše so Uranos z Gaiu porować, kaž wón to kóždu nóc činješe, kastrěrowa jeho Kronos ze serpom. Krej Uranosa wopryska zemju a nastachu erinyesy (furije, bohowki wjećby maćerneho prawa), giganty a meliady (jaseńske nymfy). Kronos hrabny muda a ćisny je do morja a woni so přetworichu do bohowki lubosće, Afrodity.

Mjeztym rodźeše Nyks njewopłodźena dalše dźěći, hačrunjež běše zmandźelena z Erebosom: Moros (zahuba), Oneroi (sony), Eris (rozkora), Thanatos (smjerć), Nemesis (chłostanje), Hesperidy (sotry nocy), Hypnos (spar), Oizys (bědźenje), Apate (jebanstwo), Momos (wina), Ker a Keresy (wosudy) a Moirai (parcy, bohowki wosuda).

Třeća generacija

Spowalenje titanow (Rubens, 1637–1638).

Titan Kronos bě přewzał móc nad kosmosom a chcyše sebi ju zawěsćić. Uranos a Gaia staj jemu wěšćiłoj, zo budźe jedne z jeho dźěći jeho přemóc. Tuž jich wšěch spóžrě. Rhea, žona a sotra Kronosa, schowa po radźe staršeju Uranosa a Gaie najmłódše dźěćo, Zeusa. Tutón wjedźeše pozdźišo wulku wójnu přećiwo titanam, po tym zo bě Kronosej jěd podał a tutón wšě spóžrěte dźěći zaso wuplunył.

Wójna traješe dźesać lět. Na jednym boku wojowachu někotři bohojo Olympa, kyklopojo, Prometheus a Epimetheus, dźěsći titana Iapetosa a na druhim boku titany a giganty. Zeus wuswobodźi naposledk dźěći Uranosa, hekatoncheirow, a dobudźe tak nad titanami, kotrychž do Tartarosa, do podswěta ćisny. Dokelž bě Prometheus Zeusej pomhał, njebu do Tartarosa ćisnjeny, hačrunjež běše wón tohorunja titan. Wón pak pokradny boham Olympa woheń a da jón ludźom. Zeus so rozhněwa, sputa jeho z rjećazom na skału a zawoła worjoła, zo by wšědnje jeho jatra žrał, kotrež so jeho titanskeje a z tym njesmjertneje natury dla stajnje znowa ponowjachu. Hakle Herakles, jedyn z wjele synow Zeusa, jeho wumóži a jeho pohoni, zo by Zeusej přeradźił wěšćenje, štó jeho přemóže.

Po dalšich bojach, přewrotach a porodach etablěrowachu so hakle zhromadźeni bohojo Olympa Helenow.