Nomenklatura (biologija): Rozdźěl mjez wersijomaj

'''Nomenklatura''' je system z wědomostnych mjenow za [[žiwoch]]owi a z prawidłow k jich wutworjenju a wužiwanje. JeZa pokóždy přepytanskimslědźenski předmjećepředmjet <!--Untersuchungsgegenstand--> (rostliny, zwěrjata, atd.) eksistuje swójska sada prawidłow <!--Regelwerk-->. VornehmlichesHłowny cil nomenklaturskichnomenklaturnych prawidłow je zaručenje wot jednozymslnosće za wědomostne mjena.

Wědomostne mjeno družiny so zestaja so z dweju słowow: prěnje słowo je mejnomjeno roda a druhe słowo je [[epiteton]] družiny (resp. ''Epitheton specificum''). Dwě słowje tworjetej mjeno družiny, kotrež ma jednozmyslne być.

Mjeno roda so při tym z wulkimi spočatnymi pismikami pisa a je w datym padźe złaćonšćeny [[substantiw]] w nominatiwje singulara.

Družinowy epiteton so (zwjetša) małkomałe pisa a je łaćonski abo złaćonšćeny adjektiw abo substantiw w nominatiwje singulara resp. substantiw w genitiwje. Adjektiw dyrbi w gramatikaliskimgramatiskim genusu mjenu roda wotpowědujewotpowědować a připodobnje so při změni roda tež wotpowědnje připodobnipři změnje roda.

W ćišćowym zwobraznjenjunapohledźe pak ma wědomostne mjeno pak ''kursiwnje'' zestajenenapisane abo <u>podšmórnjene</u> być.

Při družinach rostlinow njemóžetej mjeno roda a družinowy epiteton identiskej być, na př. mjeno ''Linaria linaria'' njeje dowolene (tautonymijatawtonomija).

Za k dispoziciji stejace wědomostne mjena (= ''nominelne taksa'') zwěrjatow płaći princip binominalneje nomenklatury. Mjeno družiny wobsteji z dweju nomenow (jednotasingular [[nomen]], tu mjena); tute twojatworja cyłkowne mjeno, kotrež ma jednozmyslne być.

Znutřka roda družiny dyrbja rozdźělne mjena měć, ale samsny družinowy epiteton w rozdźělnych rodach je přećiwo tomu dowoleny. Na rozdźěl kwot botaniskimbotaniskeho nomenklaturowymnomenklaturoweho kodźekoda móžetej w coologiji mjeno roda a družinowy epiteton identiskej być (na př. [[šubut]]: ''Bubo bubo'').

*podaće mjena [[poddružina|poddružiny]], kotrež so małkomałe za mjenom družiny pisa (na př. ''Homo sapiens sapiens'')

*pomjenowanje plahowanskich formow přez přidaće dalšeho małkomałe pisaneho mjena a wopiswoznamjenjenja var. za wariaciju, kaž na př. ''Equus przewalski'' var. ''caballus'' – z [[domjacy kóń|domjaceho konja]] (''Equus caballus'') wuplahowana forma [[Przewalski-kóńKóń Přewalskeho|Przewalski-konja Přewalskeho]] (''Equus przewalski'')

*woznamjenjenje [[hybrida|hybridow]] z přez podaće mjenow družinow wobeju staršow kaž na př. [[mul]] (''Equus caballus'' × ''asinus''), kotryž bu z [[domjacy kóń|konja]] (''E. caballus'') a [[domjacy wosoł|wosoła]] (''E. asinus'') křižowaneskřižowany.

== ŠtoŠtó mjenada wudźělimjena? ==

Mjena ďadźa so přezwot slědźerjow wudźěla, kotřiž družinu prěni raz wopisajawopisuja.

Zo by so pochad mjena wujasniłwuswětlił<!--klarzustellen-->, so we wědomostnej literaturje so mjenamjeno awtora (husto skrótšene) na wědomostne mjeno připowěsnje. [[Carl von Linné]], 'nan' [[taksonomija|taskonomijetaksonomije]], je wjele družinow jako prěni pomjenował. Wottud so namaka wjele rostlinowych mjenow formy ''„ród družina'' L.“, při kotrymž „L.“ za Linné steji. Jeli buso [[družina (biologija)|družina]] druhimdruhemu [[ród (biologija)|rodej]] jako najprjedydo připisałatoho připisa, buso mjeno/skrótšenka [[systematika (biologija)|systematikarja]], kotryž je družinu najprjedy zarjadował, w spinkomaj za mjenomjenom pisanepisa. Hlej k tomu [[:de:Liste der Abkürzungen (Biologen)|lisćinu skrótšenkow biologow]].

== Kriterije za mjenodawanjemjenodaće ==

Mjena rodoweje a družinoweje skupiny so často z wosebiteho znamjenja (na př. barba, wulkosć, zadźerženje), z městna wotkryća abo z wosoboweho mjena wotwodźa. MjenodawanjeMjenodaće sostawa přewjedźeso zwjetša přez awtora, kotryž je ród abo družinu prawidłapo sprawnjeprawidle <!--regelgerecht--> zawjedł.

Jeli wobhlada wobdźěłar wobhladuje wjacore mjena jako synonymy jedneje a teje samsnejesameje družiny, takda ma starše k dispoziciji stejace mjeno prioritu (prioritny princip).

: Hlej tež: [[:de:Skurrile wissenschaftliche Namen aus Biologie und Medizin]] – wo principielnej swobodnosći awtora, mjeno předaćdać, dalokožjelizo njebuso žane zasadne prawidła přestupjenenjepřestupja

== Mjezynarodne regulezběrki prawidłow za nomenklaturu ==

DźensnišoDźensa su slědowace regulezběrki prawidłow ([[nomenklaturowenomenklaturne kody]]) akceptowane:

NowjeNowo zamjetowanejnamjetowanej, ale hišće njeakceptowanej, stej [[PhyloCode]] a [[BioCode]].

BioCode chce při tym jednotny system nomenklatury za wšitkichwšě žiwochowžiwochi z wuwzaćom wirusow zawjesć, tuž systemy ICBN, IRZN, ICNB a ICNCP narunać.

PhyloCode wotpohladawotpohladuje, prawidła za woznamjenjenjapomjenowanje wšitkychwšěch nad družinu stejacych hierarchiskich skupinow dać.

Problemy při zjednotnjenju eksistowacych systemow nomenklatury přihotujanacinja scyładocyła nic tak mało padow, w kotrychž bu to samsne wědomostne rodowe mjeno w zwěrinstwje alekaž tež w rostlinstwje wužiwałowužite. Na pr. woznamjenja rodowe mjeno ''Oenanthe'' w rostlinstwje [[WasserfenchelWódna koprica|wódna koprica]]<ref>Provizoriski přełožk</ref> (''Apiaceae''), w zwěrinstwje [[Steinschmätzerběła mlaskawa (ród)|Steinschmätzerběła mlaskawa]]<ref>Žórło:Rězak, Filip: Němsko-serbski słownik</ref> (ptaki, ''Muscicapidae''). Dalše dwójce wužiwane rodowe mjena su na př. ''Alsophila,'' ''Ammophila,'' ''Arenaria,'' ...