Přezwuk: Rozdźěl mjez wersijomaj

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
JAnDbot (diskusija | přinoški)
S (Bot wotstronił cuzorěčne wotkazy nětko steja na Wikidatach: 29 Interwiki(s) + {{Interwiki conflict}}; kosmetiske změny
SKeine Bearbeitungszusammenfassung
Rjadka 2:
 
== Přeměnjene wokalow ==
Přezwuk je změna tychwonych [[wokal]]ow, na kotrež [[fleksija|fleksiska]] abo wotwodna złóžka sćěhuje abo něhdy sćěhowasćěhowaše, kotraž wokal ''i'' abo [[połwokal]] ''j'' wobsahuje. Tuta změna wokala je typiska za młódše [[germanske rěče]].
 
Přezwuk dyrbi so wot [[Ablautablawt|ablautaablawta]] rozeznawać.
Přezwuk je změna tych [[wokal]]ow, na kotrež [[fleksija|fleksiska]] abo wotwodna złóžka sćěhuje abo něhdy sćěhowa, kotraž wokal ''i'' abo [[połwokal]] ''j'' wobsahuje. Tuta změna wokala je typiska za młódše [[germanske rěče]].
Přezwuk dyrbi so wot [[Ablaut|ablauta]] rozeznawać.
 
=== Přičina za tuta wokalowa změna ===
 
Jasny [[wokal]] ''i'' wukonja [[Asimilacija (fonetika)|asimilowace]] skutkowanje připodobnjujo sej wokal předchadźejepředchadźaceje złóžki, tuž činjo jón jašnišijasniši. W [[Starowysokoněmčina|starowysokoněmčinje]] so to jenož na a wuskutkuje, kotryž so přez wliw wokala ''i'' we slědowacej žłóžcezłóžce z jasnym wokalom stanje. W [[Srjedźowysokoněmčina|srjedźowysokoněmčinje]] wšak slědowacy ''i'' wšě wokale předchadźecejepředchadźaceje wobwliwuje, kotrež wokalej ''i'' podobne njejsu (ćmowe wokale). Tak so krótke wokale ''a,'' ''o,'' ''u'' k ''ä,'' ''ö,'' ''ü,'' dołhe wokale ''a,'' ''o,'' ''u'' k ''ae,'' ''oe,'' ''iu,'' [[diftong]]i ''uo'' a ''ou'' k ''üe'' a ''öu'' wuwiwaja. Přezwuk wostawa, tež hdyž i abo j je wupadnjeny.
 
Přezwuki ''ö'' a ''ü'' so porno přisłušnemu wokalej z wótrišej hubu, resp. dale prědku w hubje tworjetejtworitej, to rěka ''ö'' je z kulojtymaj hubomaj artikulowany ''e'' a ''ü'' z kulojtymaj hubomaj artikulowany ''i.''
 
Tak praji so w [[srjedźowysokoněmčina|srjedźowysokoněmčinje]] ''ich valle,'' ale ''du vellest'' (fällst, hornjoserbsce: padaš), dokelž druha wosoba prěnjotnje měješe ''i'' (starowysokoněmsce ''fallis'').
Zeile 16 ⟶ 15:
Pozdźiše wuwiće (přez analogiju) je wšak tworjenje werba ''rüemen'' (rühmen, pódla ''ruomen'', hornjoserbsce: chwalić) z ''ruom'' (Ruhm, hornjoserbsce: sława); tu njemóžeše přezwuk primarnje nastać, dokelž w [[starowysokoněmčina|starowysokoněmčinje]] prěnjotny ''j'' infinitiwneje kóncowki bě so prjedawšeje změny ''-jan'' k ''-en'' dla hižo zhubił (germansce ''*hrōmjan'' → starowysokoněmsce ''hruomen, ruomen'').
 
Tež pola substantiwow, kotrychž zdónkowy wokal so w plzuralopluralu přezwukuje (''Mann'' – ''Männer''), so tuta změna přez wliw prjedawšeho ''i'' w kónčnej złóžce pluraloweje formy wujasnja.''
 
Na druhej stronje ani zrědka njewustupuje, zo je so po zdaću ze zhubjenje zwuka ''i'' abo ''j'' tež jeho wuskutk, přezwuk, zhubił (t. mj. "wróćopřezwuk"), tak kaž na př. so w [[Srjedźowysokoněmčina|srjedźowysokoněmčinje]] a [[Nowowysokoněmčina|nowysokoněmčinje]] w [[Infinitiw|infinitiwje]] za [[Gotiska rěč|gotiski]] ''brannjan'' brennen praji, ale w [[Imperfekt|imperfekće]] srjedźowysokoněmsce ''brante'' (dźensa: brannte), hačrunjež wotpowědowaca gotiska forma rěka ''brannida''. We woprawdźitosći pak njeje so w tajkich padach (dołha zdónkowa złóžka) ženje přezwuk stał (hlej hižo starowysokoněmski ''brennen / branta / gi-brant'' !), dokelž wokal ''i'', wobchowany hišće w w gotišćinje mjezy słownym zdónkom a kóncowku imperfekta a participa perfekta, bě hižo prjedy w zapadogermanšćinje wupadnył. Do tuteje kategorije pada mj. dr. tež ''denken / dachte / gedacht'', ''bringen / brachte / gebracht'', nižoněmsce ''sööken / sochte / (ge-)socht'' resp. jendźelsce ''to seek / sought / sought'' (suchen / suchte / gesucht - změny dla z germanskeho ''*sōkjan → suohhen'' we wysokoněmčinje cyle bjez přezwuka); konsonantiske změnjenje (''k/g → ch/gh'', strata konsonanta ''n'') da so na zažne wupadnjenje wokala ''i'' wróćo zwjesć.
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije