Herta Wićazec: Rozdźěl mjez wersijomaj

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
SKeine Bearbeitungszusammenfassung
S korekturki
Rjadka 4:
 
==Žiwjenje==
Hačrunjež bě jeje serbske mjeno „Jetka“, wónawona „Herta“ pisaše. Nan Herty rěkaše Jan Korla Gusta Wićaz, bě krawc a wobsedźer hosćenca, a jeje mać rekašerěkaše Maria Mučerjec. Herta je swoje dźěćatstwo blisko budyskejeBudyskeje jamy<!--što je Budyska jama?--> přežiwiła, hdźež stej staršej krawcownju měłoj , ale tež sadowu zahrodu, - wo njejkotrejž pisaše basnjerka znowa a znowa na wšelakich městnach swojeho dźěła. Swoje cyłe žiwjenje je w Budyšinje bydliła a dźěłaše jako šwalča. Herta je jako jara wotewrjena duša wotrostła, štož je so pozdźišo změniło. Jara zahe je literarnje dźěłać započała – je hižo pisała, hdyž bě 13 lět stara. Herta je pozdźišo tež w chórje spěwała .<ref>A. Černý: Herta Wićazec. Přinošk k serbskemu basnistwu. Časopis Maćicy Serbskeje čo. 53 (1900), str. 117.</ref>.
 
==Tehdyši Budyšin==
Rjadka 12:
==Spočatk jeje literarneho dźěła a znajomstwo z Mučinkom==
 
Herta njeje wosobinski přikład měła, kak so serbsce pisa a kak ma serbsku kulturu podpěrać – wónawona kaž wjele Serbow njeje wědźała, što je serbska identita. Hakle [[Jan Bohuwěr Mučink]] je ju k tomu inspirował, serbsce pisać, ale najprjedy je so wona za němsku literaturu zajimowała a je pilnje němskich klasikarjow studowała a je wšitko přiwzała. Jako młoda šwalča bě so w lěće 1841 z Mučinkom zeznała, kotryž je so tež z lyriku wuznał a kotryž bě jako młody wučer a jako publicist předměrca znaty, wosebje bě za jeho powučace powědančko „[[Ribowčenjo]]“ z lěta 1849 – jedyn přećel [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinka]] je ju na nje skedźbnił. WónaWona je jemu při wuchodźowanju swoje aforizmy a basnje pokazała a wón je ju pozbudźił, serbsce pisać a swoje basnje na [[Serbske Nowiny]] pósłać, ale njeje jasne, hdy je wónawona započała, serbsce pisać. Hačrunjež je so Herta Wićazec z [[Jan Arnošt Smoler|Smolerjom]], z Bartkom, z [[Jan Wjela|Radyserbom]] a pozdźišo z [[Michał Hórnik|Hórnikom]] zeznała, a hačrunjež je ju jara inspirowało, hdyž je [[Jan Arnošt Smoler|Smoler]] swoje spěwy na spěwanskim wječoru pola přećelow spěwał, móžemy zwěsćić, zo cyłe dźěło zwisuje ze znajomstwom z Mučinkom. Tón je samo w swojej knize „[[Boža krasnosć w stwórbi]]“ z lěta 1854 někotre basnje Herty wozjewił.
 
W cyłku bě wona rjana žona, ale z nohomaj je problem měła, tak zo je wónawona chromiła. Dokelž bě jedna noha krótša hač druha snadź njeje muža mělaměła, a snano so tohodla [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučink]] z njej njeje ženił. Chcyše pak hač do kónca žiwjenja z njej w přećelskim kontakće wostać. Njeje jasne, hač je dla problemow z nohami bolosće měła, w basnjach so jenož aluzija namaka. Wothladajo wot Mučinka je tež Smoler ju pozbudźił, dale serbsce pisać, a wónawona je dale, jenož z mału přestawku mjez lětami 1851 a 1854, hač do lěta 1859 pisała. Hakle jako so Mučink z Julijanu Louisu woženi, je Herta přestała jemu listy pisać a basnić. Čehodla je wona womjelknyła? Radyserb je na prašenje wotmołwił: dokelž su powědanja eksistowali, zo je sej ze swojimi spěwami chcyła muža popadnyć, ale Radyserb je nas tež dopomnił, zo je dale pisała, mjenujcy němske basnje a aforizmy za sekle na narownych wěncach za přiwuznych a znatych, ale wona njeje swoje basnje wozjewiła.
 
[[Jan Ceśli]] je pozdźišo wo Herće Wićazec a Mučinku w swojej antologiji pisał: „Herta a Horisław“ (Horisław bě Mučinkowy pseudonym). Wo kóncu jeje žiwjenja njewěmy wjele, jenož zo je so woporniwje wo chorych starała a zo je hač k swojej smjerći w měrcu lěta 1885 w Budyšinje bydliła. Mučinkej bě měsac před swojej smjerću listy na nju wróćo dał a wón njeje je zničił abo zhubił, hačrunjež bě sej wona přała, zo so listy spala.
Rjadka 20:
==Jeje dźěło a hłowne fazy jeje dźěła==
<br />
Herta Wićazec słuša k ewangelskim Serbam štyrcetych lět wosomnaćehowosomnateho lětstotka . Bohužel su jenož třiceći basnjow wot njeje zwostali, tohodla njeměješe za serbsku literaturu wulki wuznam. Wobsah jeje basnjow je lubosć k přirodźe a mystika, ale tež jeje dźěło je „miły šlewjer, kotry wosłabi barby radosće“, je to předčuće wosebiteje bolosće. Hakle [[Róža Domašcyna]] a [[Christian Prunitsch]] stej ju a jeje dźěło znowa hódnoćiłoj - po nimaj je wona předchadnica subjektiwiskeje lyriki. [[Róža Domašcyna|Domašcyna]] je tři fazy jeje dźěła wopisała: mjez l. 1848 – 1850, mjez l. 1850 – 1854 a mjez l. 1856 – 1858. Spočatk jeje dźěło je „Njezapomnička“, prěnja prozowa baseń wot njeje, kotraž je so w Serbskich Nowinach wozjewiła w lěće 1848 a kiž dopomina na idylu němskeje literatury teje doby.<br />
<br />
'''prěnja faza''' (1848 - 1850): wónawona je do zjawnosće stupiła a je swoje dźěła we wšelakich nowinach publikowała. Temy su lubosć a ćerpjenja jeje duše. <br />
<br />
'''druha faza''' (1850 - 1854): wónawona njeje ničo publikowała, to bě čas metafiziskejemetafyziskeje refleksije wo nabožinje a přihotowanja aktiwneje fazy jeje basnistwa z křesćanskimi wobsahami <br />
<br />
'''třeća faza''' (1856 – 1858): To je transcendentna faza jeje dźěła. Herta je so w druhim swěće pozhubiła, je depresiju přežiwiła, jenož čistosć wutroby a wěra stej puć k zbožu. Ale po Herće njeje zbožo na swěće ničo trajace, wona je předstawy woneho swěta wo raju měła. Antagonizm mjez zemskim swětom a wonym swětom je so w jeje basnjach formował. Wona je wo wěcach wšědneho žiwjenja pisała, kaž na přikład wo spěwanskich swjedźenjach, wo lubosći, wo přirodźe. Tuta faza je so metafyziska refleksija wo zwjazanosći k přirodźe mjenowała. <br />
Rjadka 31:
==Staw slědźenja wo Herće Wićazec==
 
[[Michał Hórnik]] je w swojej ''Čitance'' z lěta 1863 na Hertu Wićazec skedźbnił. Po tym je [[Adolf Černý]] w lěće 1900 w [[Časopis Maćicy Serbskeje|Časopisu Maćicy Serbskeje (ČMS)]] podał zarys jeje žiwjenja a znowa wotkrył basnje Wićazec. W lěće 1906 slědowaše w samsnym časopisu dodawk k jeje žiwjenju – tež z němskimi basnjemi. [[Róža Domašcyna]] a Christian Prunitsch stej jeje dźěło 1993 znowa hódnoćiłoj – Wićazec so po tym jako předchadnica subjektiwneje lyriki wopisašewopisa.
 
==Tekstowy přikład==
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije