Wikipedija

Herta Wićazec: Rozdźěl mjez wersijomaj

Stawizny wersijow interaktiwnje přepytać
← Předchadna změnaPřichodna změna →
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
WizuelnyWikitekst
SKeine Bearbeitungszusammenfassung
SKeine Bearbeitungszusammenfassung
Rjadka 4:
 
==Žiwjenje==
Hačrunjež bě jeje serbske mjeno „Jetka“, wóna „Herta“ pisaše. Nan Herty rěkaše Jan Korla Gusta Wićaz, bě krawc a wobsedźer hosćenca, a jeje mać rekaše Maria Mučerjec. Herta je swoje dźěćatstwo blisko budyskeje jamy přežiwiła, hdźež stej staršej krawcownju měłoj , ale tež sadowu zahrodu, - wo njej pisaše basnjerka znowa a znowa na wšelakich městnach swojeho dźeładźěła. Swoje cyłe žiwjenje je w Budyšinje bydliła a dźěłaše jako šwalča. Herta je jako jara wotewrjena duša wotrostła, štož je so pozdźišo změniło. Jara zahe je literarnje dźełaćdźěłać započała – je hižo pisała, hdyž bě 13 lět stara. Herta je pozdźišo tež w chórje spěwała <ref>A. Černý: Herta Wićazec. Přinošk k serbskemu basnistwu. Časopis Maćicy Serbskeje čo. 53 (1900), str. 117.</ref>.
 
==Tehdyši Budyšin==
Rjadka 10:
[[Budyšin]] bě centrum duchowneho žiwjenja Serbow, tak wona hač wjele druhich Serbow pozdźišo je na narodnym žiwjenju a narodnej kulturje Serbow sobu dźěłała. Wosebje wožiwjenje serbskeje kultury přez spěwanje serbskich spěwow w cyrkwi a załoženje [[Maćica Serbska|Maćicy Serbskeje]] stej dobre wuměnjenja za serbsku kulturu tworiłoj. Tehdy [[Handrij Zejler|Zejlerjowa]] zběrka ludowych spěwow hišće njebě napisana, a eksistowaše jenož jako rukopis. W lěće 1856 bě so artikl [[Božena Němcova|Boženy Němcoveje]] w [[Serbske Nowiny|Serbskich Nowinach]] wozjewił, w kotrymž wona wo čěskich spisowaćelkach pisaše; [[Jan Arnošt Smoler|Smoler]] je artikl tak komentował, zo móže so wón jenož na Hertu Wićazec jako serbska spisowaćelka dopomnić a zo su hač do lěta 1900 jenož dwě abo tři druhe serbske spisowaćelki wothladajo wot Herty znate, kiž pak tajki wuznam kaž wona nimaja. Dokelž njemějachu w tym času Serbowki móžnosće dobreho šulskeho kubłanja abo dalekubłanja po Smolerju žana z nich ani w cyrkwi serbske spěwy spěwała njeje ani bibliju abo [[Serbske Nowiny]] čitała abo čitać móhła. Smoler je wo jednym podawku rozprawił: Bě so z jednej Serbowku w někajkej wsy zetkał, kotraž jemu při tutej přiležnosći mału serbsku knihownju přepoda, byrnjež njeje serbsce ani rěčeć ani čitać móhła.
 
==Spočatk jeje literarneho dźeładźěła a znajomstwo z Mučinkom==
 
Herta njeje wosobinski přikład měła, kak so serbsce pisa a kak ma serbsku kulturu podpěrać – wóna kaž wjele Serbow njeje wědźała, što je serbska identita. Hakle [[Jan Bohuwěr Mučink]] je ju k tomu inspirował, serbsce pisać, ale najprjedy je so wona za němsku literaturu zajimowała a je pilnje němskich klasikarjow studowała a je wšitko přiwzała. Jako młoda šwalča bě so w lěće 1841 z Mučinkom zeznała, kotryž je so tež z lyriku wuznał a kotryž bě jako młody wučer a jako publicist předměrca znaty, wosebje bě za jeho powučace powědančko „[[Ribowčenjo]]“ z lěta 1849 – jedyn přećel [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinka]] je ju na nje skedźbnił. Wóna je jemu při wuchodźowanju swoje aforizmy a basnje pokazała a wón je ju pozbudźił, serbsce pisać a swoje basnje na [[Serbske Nowiny]] pósłać, ale njeje jasne, hdy je wóna započała, serbsce pisać. Hačrunjež je so Herta Wićazec z [[Jan Arnošt Smoler|Smolerjom]], z Bartkom, z [[Jan Wjela|Radyserbom]] a pozdźišo z [[Michał Hórnik|Hórnikom]] zeznała, a hačrunjež je ju jara inspirowało, hdyž je [[Jan Arnošt Smoler|Smoler]] swoje spěwy na spěwanskim wječoru pola přećelow spěwał, móžemy zwěsćić, zo cyłe dźěło zwisuje ze znajomstwom z Mučinkom. Tón je samo w swojej knize „[[Boža krasnosć w stwórbi]]“ z lěta 1854 někotre basnje Herty wozjewił.
Rjadka 18:
[[Jan Ceśli]] je pozdźišo wo Herće Wićazec a Mučinku w swojej antologiji pisał: „Herta a Horisław“ (Horisław bě Mučinkowy pseudonym). Wo kóncu jeje žiwjenja njewěmy wjele, jenož zo je so woporniwje wo chorych starała a zo je hač k swojej smjerći w měrcu lěta 1885 w Budyšinje bydliła. Mučinkej bě měsac před swojej smjerću listy na nju wróćo dał a wón njeje je zničił abo zhubił, hačrunjež bě sej wona přała, zo so listy spala.
 
==Jeje dźełodźěło a hłowne fazy jeje dźeładźěła==
<br />
Herta Wićazec słuša k ewangelskim Serbam štyrcetych lět wosomnaćeho lětstotka . Bohužel su jenož třiceći basnjow wot njeje zwostali, tohodla njeměješe wulki wuznam. Wobsah jeje basnjow je lubosć k přirodźe a mystika, ale tež jeje dźełodźěło je „miły šlewjer, kotry wosłabi barby radosće“, je to předčuće wosebiteje bolosće. Hakle [[Róža Domašcyna]] a [[Christian Prunitsch]] stej ju a jeje dźěło znowa hódnoćiłoj - po nimaj je wona předchadnica subjektiwiskeje lyriki. [[Róža Domašcyna|Domašcyna]] je tři fazy jeje dźeładźěła wopisała: mjez l. 1848 – 1850, mjez l. 1850 – 1854 a mjez l. 1856 – 1858. Spočatk jeje dźełodźěło je „Njezapomnička“, prěnja prozowa baseń wot njeje, kotraž je so w Serbskich Nowinach wozjewiła w lěće 1848 a kiž dopomina na idylu němskeje literatury teje doby.<br />
<br />
'''prěnja faza''' (1848 - 1850): wóna je do zjawnosće stupiła a je swoje dźěła we wšelakich nowinach publikowała. Temy su lubosć a ćerpjenja jeje duše. <br />
Rjadka 26:
'''druha faza''' (1850 - 1854): wóna njeje ničo publikowała, to bě čas metafiziskeje refleksije wo nabožinje a přihotowanja aktiwneje fazy jeje basnistwa z křesćanskimi wobsahami <br />
<br />
'''třeća faza''' (1856 – 1858): To je transcendentna faza jeje dźeładźěła. Herta je so w druhim swěće pozhubiła, je depresiju přežiwiła, jenož čistosć wutroby a wěra stej puć k zbožu. Ale po Herće njeje zbožo na swěće ničo trajace, wona je předstawy woneho swěta wo raju měła. Antagonizm mjez zemskim swětom a wonym swětom je so w jeje basnjach formował. Wona je wo wěcach wšědneho žiwjenja pisała, kaž na přikład wo spěwanskich swjedźenjach, wo lubosći, wo přirodźe. Tuta faza je so metafyziska refleksija wo zwjazanosći k přirodźe mjenowała. <br />
<br />
 
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije