Jan Wjela: Rozdźěl mjez wersijomaj

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Keine Bearbeitungszusammenfassung
Mikławš (diskusija | přinoški)
dodawk
Rjadka 1:
[[Wobraz:Jan_Radyserb-Wjela.png|thumb|Jan Radyserb-Wjela]]
{{Infokašćik spisowaćel
'''Jan Wjela,''' tež '''Jan Radyserb-Wjela''' (* [[8. januara]] [[1822]] wna [[Židow]]je; † [[19. januara]] [[1907]] w [[Budyšin]]je) bě [[Serbja|serbski]] wučer, basnik a spisowaćel. ČastoSwoje jetwórby podwozjewi přewažnje z mjenom '''Radyserb''', pisaše pak tež pod abopseudonymomaj ''Žarin''Jan Wjela-Radyserba ''Mrowjan'' pisał.
| mjeno = Jan Wjela
| wobraz = Jan Wjela.JPG
| wulkosć wobraza = 150
| wopis = Jan Wjela
| pseudonym = Radyserb
| rodźene mjeno =
| datum narodźenja = [[8. januara]] [[1822]]
| městno narodźenja = [[Židow]]
| datum smjerće = [[19. januara]] [[1907]]
| městno smjerće = [[Budyšin]]
| družina spisowaćela =
| narodnosć =
| etnija = [[Serbja|Serb]]
| staćanstwo =
| zdźěłanosć =
| alma_mater =
| aktiwne lěta =
| žanr =
| tema =
| pohib =
| wažne dźěła =
| mandźelski partner =
| partner =
| dźěći =
| poćahi =
| wliwy =
| wobwliwowacy =
| myta =
| podpis =
| websydło =
| pokazuj portal =
}}
 
==Žiwjenje==
'''Jan Wjela''' (* [[8. januara]] [[1822]] w [[Židow]]je; † [[19. januara]] [[1907]] w [[Budyšin]]je) bě [[Serbja|serbski]] spisowaćel. Často je pod mjenom '''Radyserb''' abo '''Jan Wjela-Radyserb''' pisał.
Jan Wjela narodźi so 8. januara 1822 na Židowje<ref>''[https://familysearch.org/pal:/MM9.3.1/TH-1942-25142-7940-25?cc=1952867&wc=M611-727:251581701 Tauf-, Trauungs- u. Totennachrichten 1815–1826.]'' W: familysearch.org: ''Bautzner Kirchenbücher 1699–1915.'' Wotwołana 1. nowembra 2014 (wobraz 309 wot 555, čisło 7). {{ref-de}}</ref> blisko [[Budyšin]]a a wopyta tam šěsć lět ludowu šulu. Wuchodźiwši šulu, dźěłaše Wjela 13-lětny jako kruwar pola burow w [[Radwor]]ju a [[Łahow]]je. Farar Budyskeje Michałskeje cyrkwje [[Arnošt Bohuwěr Jakub]], jeho něhdyši wučer nabožiny a zdobom prěni serbski zapósłanc w Sakskim krajnym sejmje 1849 pak jeho 1836 za preparandu wučerskeho seminara namjetowaše. Wot lěta 1838 do 1842 wuwuči so Wjela na Krajnostawskim wuččerskim seminarje w Budyšinje, hdźež zhromadnje z [[Korla Awgust Kocor|Kocorom]], [[Korla Ernst Pjekar|Pjerkarjom]], [[Jan Bohuwěr Mučink|Mučinkom]] a [[Jan Bartko|Bartkom]] přijimowaše wón pola [[Handrij Lubjenski|Lubjenskeho]] rozwučowanje wo serbšćinje a serbskim pismowstwje. Wot 1842 do 1844 běše Wjela jako zastupny wučer w [[Chanecy|Chanecach]], wot 1844 do 1852 jako pomocny wučer w [[Bórk (Budyšin)|Bórku]] a hač do lěta 1889, hdyž so na wuměnk podaše, jako prěni wučer na Židowje přistajeny. Připódla wuwučowaše wot 1868 serbšćinu na Budyskim gymnaziju, hdźež běše mjez druhimi tež [[Arnošt Muka]] mjez jeho šulerjemi.
 
W času [[předměrc]]a wobdźěli so Wjela na patriotiskich schadźowanjach młodych Serbow, z kotrymiž prěnje serbske spěwanske swjedźenje a załoženje wědomostneje towaršnosće [[Maćica Serbska]] přihotowaše. Jako republikanar wobdźěleše so wón na hibanju za čas Němskeje rewolucije 1848/49, redigowaše z Janom Bartkom wot měrca 1848 do awgusta 1848 politiski tydźenik [[Serbski Nowinkar]] a załoži Serbske burske towarstwo w Bórku. Wjelowe prěnje basnje wozjewi [[Handrij Zejler]] w 1842 [[Tydźenska Nowina|Tydźenskej Nowinje]]. Dalše wozjewichu so tež w časopisu [[Łužica (časopis)|Łužica]] a wot 1853 w [[Časopis Maćicy Serbskeje|Časopisu Maćicy Serbskeje]], w kotrymž tež leksikaliske a frazeologiske zběrki poda. W lěće 1847 běše Wjela z ''Pójdančka k wubudźenju a k polěpšenju wutroby za Serbow'' awtor prěnjeje serbskeje wuměłskeje prozy, kotrejž sćěhowachu hišće wósom dalšich. Zdobom najznaćiše z tutych je historiske powědančko ''Jan Manja abo Hdźe statok mój'' z lěta 1886. Za čas žiwjenja zezběra Wjela přisłowa, kotrež Arnošt Muka dorjadowa a 1902 pod titulom ''Přisłowa a přisłowne hrónčka a wusłowa Hornjołužiskich Serbow'' wuda.
Wón pisaše balady a lyriku a zběraše ludowe basnje a přisłowa. Jako jedyn z prěnich serbskich awtorow je so tež pisanju prozy wěnował.
Nimo swojich wudatych knihow je tež wjele drobnych powědančkow we wšelakich časopisach wozjewił. Dźěłaše hač do kónca tež na [[epika|episkimaj]] dźěłomaj "Miliduch na Brodźinje" a " Přebysław na Limasu", kotrež pak bohužel wjace donkónčił njeje.
 
Jan Radyserb-Wjela zemrě z 85 lětami w Budyšinje a bu na Budyskim [[Tuchor (pohrjebnišćo)|Tuchorju]] pochowany.
Jan Radyserb-Wjela měješe wulki podźěl na zběrce "Přisłowa a přisłowne hrónčka a wusłowa Hornjołužiskich Serbow", kotraž je so w lěće [[1902]] wot [[Arnošt Muka|Arnošta Muki]] wudała. Wjela bě přisłowa zběrał a zhromadźił, Muka bě je dorjadował a wudał.
 
== Literatura ==
Zeile 44 ⟶ 13:
*''Nadpad pola Bukec 1758'', powědančko (1852)
*''Křiž a połměsac abo Turkojo před winom w lěće 1683'', powědančko (1883)
*''Trójniki - zběrka powědančkow'' (1885)
*''Bitwa pola Budyšina 1813'', powědančko (1891)
*''Nowe trójniki'', zběrka serbskich powědančkow (1893)
Zeile 50 ⟶ 19:
*''Zabawy. Powědančka za lubych Serbow'', zběrka serbskich powědančkow (1901)
 
== WotkazWotkazaj ==
{{Wikisource|Jan Wjela}}
* [http://www.rozhlad.de/nastawk_28.html Jan Wjela-Radyserb – demokrat za ćichim] {{ref-hsb}}
 
==Žórła==
{{Nbs|LH|Wjela-Radyserb, Jan|621slsl.}}
* Susanne Hose: ''[http://saebi.isgv.de/biografie/Johann_Wehle_%281822-1907%29# Wjela (Wehle), Jan (Johann).]'' W: ''Sächsische Biografie.'' Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde e.V. (wud.), wobdźěłała Martina Schattkowsky. {{ref-hsb}}
<references/>
 
{{DEFAULTSORT:Wjela, Jan}}
[[Kategorija:Serbski spisowaćel]]
[[Kategorija:Basnik]]
[[Kategorija:Wučer]]
[[Kategorija:Čestny sobustaw Maćicy Serbskeje‎]]
[[Kategorija:Rodź. 1822]]
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije