Prěnja swětowa wójna: Rozdźěl mjez wersijomaj

'''Prěnja swětowa wójna''' wjedźeše so wot 1914 do 1918 w [[Europa|Europje]], [[Bliski wuchod|Bliskim wuchodźe]], [[Afrika|Africe]], [[Azija|wuchodnej Aziji]] a na [[Ocean|swětowych morjach]] a sebi něhdźe 17&nbsp;milionow smjertnych woporow žadaše.<ref name="Tucker">Spencer Tucker (wud.): ''The Encyclopedia of World War I. A Political, Social and Military History.'' Verlag ABC-Clio, Santa Barbara 2005, ISBN 1-85109-420-2, str.&nbsp;273.</ref> Wójna započinaše so po atentaće w [[Sarajewo|Sarajewje]] z wójnskim připowědźenjom [[Rakusko-Wuherska|Rakusko-Wuherskeje]] [[Serbiska|Serbiskej]] 28. julija 1914 a skónči so 11. nowembra 1918 z [[Přiměr w Compiègne (1918)|přiměrom w Compiègne]], kotryž dobyće mocow [[Triple-Entente]] a zwjazkarjow woznamjenješe. Hłowni wobdźělnicy wójny běchu [[Němska]], [[Rakusko-Wuherska]], [[OsmanskeOsmaniske mócnarstwo]] a [[Bołharska|Bołharske carstwo]] na jednej stronje kaž tež [[Francoska|Třeća francoska republika]], [[Wulka Britaniska]] a [[Britiski imperij]], [[Ruska|Ruske kejžorstwo]], [[Serbiska|kralestwo Serbiskeje]], [[Belgiska]], kralestwje [[Italska|Italskeje]] a [[Rumunska|Rumunskeje]], [[Japanska|Japanske kejžorstwo]] a [[Zjednoćene staty Ameriki|USA]] na tamnej stronje. 40 statow<ref group="A">Z britiskimi dominionami. Ćeže při definowanju statneje samostatnosće někotrych wobdźělnikow dla so po zdaću wšelake ličby w literaturje jewja; mnoho awtorow so tuž podaća dokładneje ličby wobdźělnikow wzda.</ref> wobdźělichu so na hač do teje doby najwobšěrnišej [[wójna|wójnje]] w stawiznach – cyłkownje běchu přibližnje 70&nbsp;milionow ludźi wobrónjeni.<ref>Gerhard Hirschfeld, Gerd Krumeich a Irina Renz (wud.): ''Enzyklopädie Erster Weltkrieg.'' Paderborn 2009, ISBN 978-3-506-76578-9, str. 664&nbsp;sl.</ref>

Ruski wustup z wójnskeho jednanja po separatnym měrje z [[Bolšewizm|Bolšewikami]] zmóžni drje ofensiwu Němskeje w nalěću 1918, ale tež tuta zwosta na kóncu bjez wuspěcha. Falowace zastaranje přez britisku [[mórsku blokadu]], rozpad zwjazkarjow a wuwiće na zapadnej fronće za čas [[Stodnjowska ofewnsiwa|stodnjowskeje ofensiwy]] aliěrowanych wjedźeše k posudźowanju němskeje wojerskeho wjednistwa, zo bu němska fronta njedźeržomna. Dnja 29. septembra 1918 informowaše [[Najwyše wójskowe wjednistwo]] přećiwo wšěm dotalnym wozjewjenjam [[Němski kejžor|němskeho kejžora]] a knježerstwo wo bjezwuhladnym połoženju wójska a sebi přez [[Erich Ludendorff|Ericha Ludendorffa]] ultimatiwnje žadaše přiměrske jednanja přewzać. Mócnarski kancler [[Max von Baden]] poprosy 4./5. oktobra 1918 aliěrowanych wo přiměr. Z flotowym rozkazom wot 24. oktobra 1918 chce mórske wójnske wjednistwo w zmysle „čestneje smjerće“ dotal wobeńdźenu rozsudnu bitwu z britiskej [[Grand Fleet]] pytać, zbudźi pak spjećowanje namórnikow, kotřiž w přiběracej ličbje přikazy zapowědźa a jako sćěh [[Nowemberska rewolucija|Nowembersku rewoluciju]] wubudźa. Dnja 11. nowembra 1918 naby [[Přiměr w Compiègne (1918)|přiměr w Compiègne]] płaćiwosć. Měrowe wuměnjenja so w lětach 1919 do 1923 w [[Pariske předměšćanske zrěčenja|Pariskich předměšćanskich zrěčenjach]], do kotrychž tež [[Versailleske zrěčenje]] liči postajowachu. Přěhrawarske mocy móžachu jeničce Bołharsku konstituciju dowójnskeho časa zdźeržeć, OsmanskeOsmaniske mócnarstwo a Rakusko-Wuherska rozpadnyštaj, w Ruskej so carstwo powali, w Němskej kejžorstwo.