Jan Arnošt Smoler: Rozdźěl mjez wersijomaj
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
žiwjenoběh |
|||
Rjadka 1:
[[Wobraz:Smoler01.jpg|thumb|Jan Arnošt Smoler]]
'''Jan Arnošt Smoler''' (němsce ''Johann Ernst Schmaler''; * [[3. měrca]] [[1816]] we [[Łućo|Łuću]]; † [[13. junija]] [[1884]] w [[Budyšin]]je) bě serbski filolog, spisowaćel a nakładnik.
==
===Pochad a młode lěta===
Jan Arnošt Smoler narodźi so 3. měrca 1816 we Łuću, kotrež so 1978 za [[Bjerwałdska jama|Bjerwałdsku jamu]] wotbagrowa. Za čas Smolerja, štož
Młody Jan Arnošt Smoler wopyta tam šulu, prjedy hač nan jeho w starobje 14 lět do Sakskej na gymnazij do Budyšina pósła. Dokelž so tam jenož w němskej rěči wukubłowaše, wuprosy sebi Smoler wot rektora dowolnosć swojich serbskich towaršow (mjez druhimi tež [[Jurij Arnošt Wanak|Wanaka]] a [[Julius Eduard Wjelan|Wjelana]]) w serbšćinje wuwučeć. W tutym času zběraše při pućowanjach po cyłej Łužicy hižo ludowe pěsnje, powěsće, bajki a přisłowa. Přez wukaz pruskeho ministra njemóžachu pruscy poddanojo hižo w Lipsku na uniwersiće studować. Tuž zahaji po złoženju matury 1836 studij bohosłowstwa na uniwersiće we [[Wrócław]]ju, štož přisłušeše tehdy k [[Pruska|Pruskej]].
===Studijne lěta===
We [[Wrócław]]ju bě hromadźe z Łužičanom Gustavom Adolphom Röslerjom, pozdźišim zapósłancom [[Frankfurtska narodna zhromadźizna|Frankfurtskeje narodneje zhromadźizny]], w lěće 1838 ''Akademiske towarstwo za łužiske stawizny a rěče'' załožił a sta so po času tež z jeho předsydu. Přez towarstwo nawjaza Smoler wuski kontakt z [[Jan Ewangelista Purkyně|Purkynjom]], štož jemu puć k słowjanskej literaturje a druhim słowjanskim wučencam wotewri. Nimo pólšćinje nawukny tam tež čěsku rěč a po jeju přikładźe towarstwu hišće w lěće załoženja naćisk noweje serbskeje ortografije předpołoži. Za čas studija słyšeše tež čitanja wo němskim ludowym spěwje pola Hoffmanna von Fallerslebena (1798-1874), kotryž wučeše tam na profesurje za němsku rěč a literaturu.
Přez prózdninske pućowanja po Łužicy, kaž mjez druhim tež w lěće 1840 z ruskim slawistom a ludowědnikom [[Izmail Iwanowič Srjeznjewskij|Izmailom Iwanowičom Srjeznjewskim]] swoju zběrku ludowych pěsni stajnje wudospołnješe. Ze znošenjenymi pěsničkami požada so Smoler w lěće 1838 na myto wo najlěpšu zběrku hornjo- a delnjołužiskich narodnych pěsni Hornjołužiskeje towaršnosće wědomosćow w Zhorjelcu. Dokelž nochcyše, zo towarstwo zběrku wuda, pozdźišo myto njepřiwza. Hromadźe z němskim sekretarom towarstwa Leopoldom Hauptom, kotryž běše so tohorunja wo myto prócował, wuńdźe w 1841/43 w Grimmje sławna dwuzwjaskowa zběrka ''[[Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow]]''. ''Pěsnički'' zwostachu pak hłownje dźěło Smolerja, za kotrejež wudaće so wot pruskeho krala Bjedricha Wylema IV. ze złotej medalju počesći.
Po studiju, kotryž zakónči w lěće 1840, pytaše Smoler za přistajenjom jako domjacy wučer prjedy hač so z duchownym stać chcyše. Dokelž pak we Łužicy ničo njenamaka, přiwzaše hižo městno w Hornjej [[Šleska|Šleziskej]]. W samsnym času pak přebywaše we [[Wrócław]]ju pruski kral z jeho wyšim ceremonijowym mištrom Stillfriedom (potomnik čěskeho rodu Stojměrow-Stillfriedow a pozdźišo hrabja Alkantara), kotryž sebi wot Smolerja někotre němske přełožki zhotowić daše. Wón namjetowaše jemu, dokelž běše so na Wrócławskej uniwersiće runje profesura za słowjanske rěče załožiła, zo by so pola krala za stipendij zasadźił jeli by słowjanske rěče studował. Nawróćiwši so do Wrócławja, hdźež běše domjacy wučer pola [[Jan Ewangelista Purkyně|Purkynja]], studowaše Smoler jako stipendiat pruskeho krala wot 1841 do 1844 słowjansku filologiju pola [[František Ladislav Čelakovský|Čelakovskeho]].
===Kulturne prócowanja===
Za [[Jan Pětr Jordan|Jordanowy]] časopis ''[[Jutnička]]'', kotryž so hač do junija 1842 jenož poł lěta wudawa, zdoby wón [[Handrij Zejler|Zejlerja]] jako redaktora. Časopis wudawaše so wot toho časa pod mjenom ''[[Tydźenska Nowina]]''. Zhromadnje z [[Jan Awgust Warko|Warkom]] přełoži čěski ''Wothłós pěsni ruskich'' wot [[František Ladislav Čelakovský|Čelakovskeho]] (originalny titul „Ohlas písní ruských”) do serbšćiny. Běše to scyła prěni přełožk słowjanskeje rěče, kotryž w knižnej formje wuńdźe. Smoler organizowaše po namjeće [[Korla Awgust Kocor|Kocora]] serbske spěwanske swjedźenje. Prěni spěwanski swjedźeń wotmě so 1845 w „Třělerni” w Budyšinje.
Jan Arnošt Smoler spěchowaše a podpěrowaše w času narodneho hibanja załoženje mnoho towarstwow, kaž na přikład w [[Bukecy|Bukecach]], [[Njeswačidło|Njeswačidle]] abo [[Minakał|Minakale]]. Jako čłon 1848 załoženeho budyskeho towarstwa ''Bjesada'' skutkowaše w prěnim serbskim dźiwadle sobu. W čěskej činohrě „Rohowin Štyrirohač” wot Václava Klimenta Klicpera (přełožena wot [[Jan Ćěsla|Ćěsle]] a [[Pětr Dučman|Dučmana]]) hraješe Smoler rólu rychtarja.<ref>Jenč, Rudolf: ''Stawizny serbskeho pismowstwa: 2. dźěl'' Ludowe nakładnistwo Domowina. Budyšin 1960. str. 140.</ref>
Hižo w lěće 1845 běše po přikładźe „Matice české”, kotraž z pjenježnych přinoškow knižki za čěski lud wudawaše, a „Matice Srpske” załoženje [[Maćica Serbska|Towarstwa Maćicy Serbskeje]] zahajił. Dokelž so wustawki hakle 1846 wot sakskeho ministerstwa a 1847 wot pruskeho knježerstwa wobtwjerdźa, załoži so [[Maćica Serbska]] hakle w lěće 1847 w Budyskim lokalu „K winicy”. W lětach 1847 do 1852 běše Smoler prěni redaktor ''Časopisa Maćicy Serbskej''. Wón přesydli so za krótki čas do Lipska, štož běše w času předměrca, přez poměrnje liberalne nałožowanje censury sakskeho stata, centrum opozicionelneho nowinarstwa w Němskej.<ref>Gross, Reiner: ''Geschichte Sachsens.'' Dresden, Leipzig 2007. 4., erweiterte und aktualisierte Auflage. str. 221.</ref> Tam skutkowaše jako korektor w nakładnistwje ''Brockhaus'' a soburedaktor [[Jan Pětr Jordan|Jordanoweho]] časopisa ''Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft'', kiž měješe w tu- a wukraju mjez rěčespytnikami wulki wuznam. W lěće 1848 doda poslednim politisku přiłohu ''Slavische Rundschau'', kotryž nětko doskónčnje w Budyšinje bydlo redigowaše a w swójskim nakładnistwje wudawaše.
Zdobom přewza Smoler srjedź lěta 1848 wot [[Handrij Zejler|Handrija Zejlerja]] redaktorstwo ''[[Tydźenska Nowina|Tydźenskeje Nowiny]]''. W lěće 1850 přewza tohorunja nakładnistwo, rozšěrješe wobsah a přemjenowa je na ''[[Tydźenska Nowina|Tydźenske Nowiny]]''. Dalše přemjenowanje sćěhowaše 1854 na [[Serbske Nowiny]], kotrež potom hač do lěta jeho smjerće wuda. Pod jeho wjednistwom wuwiwachu so na politiski organ a přisporješe so ličba abonentow.
Jan Arnošt Smoler załoži w lěće 1851 serbske nakładnistwo a kniharnju w Budyšinje, kotrež 1863 zhromadnje z [[Jan Bohuwěr Pjech|Pjechom]] na serbsko-słowjanske knihikupstwo ''Schmaler & Pech'' rozšěrješe a kotrež so 1869 wot Pjecha do Lipska přepołoži.
Z přetorhnjenjemi a změnjenymi titulemi wuńdźechu jeho ''Jahrbücher'' hač do lěta 1868 – mjez 1852 a 1856 wudawaše w swójskim nakładnistwje zaso ''Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft'' z přiłohu ''Slavische Bibliographie'', mjez 1862 a 1864 wudawaše ''Zeitschrit für slavische Literatur , Kunst, und Wissenschaft'' z přiłohomaj ''Slavische Bibliographie'' a ''Slavische Novitäten'', w lětomaj 1865 a 1866 ''Slavisches Centralblatt'' a wot 1867 do 1868 ''Centralblatt für slavische Literatur und Bibliographie''.
W jeho nakładnistwje wuńdźe wot 1860 tež literarny časopis ''[[Łužičan]]'', kotryž přez dlěši čas tež redigowaše, w lětach 1878 do 1881 tohorunja [[Młodoserbske hibanje|młodoserbska]] kontrahentka ''[[Lipa Serbska]]'' a wot 1882 z wobojich zrostły časopis ''[[Łužica (časopis)|Łužica]]''.
W lěće 1872 postaji so Smoler jako naslědnik [[Ernst Rychtar|Rychtarja]] na předsydu Maćicy Serbskeje. Na hłownej Maćičnej zhromadźiznje 1861 so wobzamkny, zo so towarstwo wo natwar swójskeho domu prócuje. Hačrunjež so při tym zadołži, je Smoler na swój riziko w lěće 1873 za Maćicu Serbsku lěžownosć z kólnju při Lawskich hrjebjach kupił, kotraž słužeše spočatnje hłownje jako biblioteka. Mjez druhim z pomocu pjenježnch srědkow słowjanskich přećelow zarjadowaše na ležownosći tuteho „Maćičneho domu” 1875 serbsku čišćernju a zahaji pozdźiši nowotwar [[Serbski dom|Serbskeho domu]]. Jan Arnošt Smoler běše wot 1862 tež čłon Hornjołužiskeje towaršnosće wědomosćow w Zhorjelcu a wot jeje załoženja w lěće 1880 sobustaw [[Maśica Serbska|Maśicy Serbskeje]].
=== Čas Němskeje rewolucije 1848/1849 ===
Smoler skedźbni w času byrgarskeje rewolucije 1848 Roberta Bluma, kotryž běše čłon Frankfurtskeho předparlamenta a kotrehož znaješe z Lipsčanskeho towarstwa ''Redeübungsverein'' na situaciju Słowjanow w Němskej. W lisće pisaše wo poměrach, kotrež so „narodnej bjezprawnosći” bližachu a wuprosy sebi wot njeho zasadźenje pola [[Frankfurtska narodna zhromadźiza|Frankfurtskeje narodneje zhromadźizny]] za polěpšenje. Dnja 31. meje 1848 wobzamkny narodna zhromadźizna w rezoluciji, zo prawa njeněmskeje ludnosće w Němskej dospołnje připóznaje. Peticiju, z kotrejž so Serbja 1848 na sakske knježerstwo wobroćichu a sebi konkretne přesadźenje sakskeho šulskeho zakonja z lěta 1835 žadachu, knježerstwo dospołnje wotpokazać njemóžeše. Sakske knježerstwo zwoli do někotrych ze žadanjow wo runoprawosć rěče a kultury na cyrkwinskim a nabožnym polu, na sudnistwach a zarjadach. Tak přizwoli so mjez druhim do wuwučenja w serbskej rěči na Budyskim gymnaziju a na wučerskim wustawje, kaž tež do wudawanja serbsko-němskich wučbnicow.<ref>Kunze, Peter; Pech, Edmund: ''Zur Entwicklung des sorbischen Schulwesens in der Oberlausitz von den Anfängen bis zur Gegenwart.'' Lětopis 56 (2009) 1, str. 3-30.</ref> Smoler sta so w lěće 1850 z prěnim wučerjom serbšćiny Budyskeho gymnazija, spisaćelom serbskich wučbnicow a serbskim tołmaćerjom na Budyskim sudnistwje. Hižo po někotrych lětach běše so Smoler wot wuwučowanja wuwjazał, štož so ze słabej přičinu wobkrućowaše, zo njemóžeše dla jězbow do [[Ruska|Ruskeje]] wučbu prawidłownje přewjesć a zo běše swoje zastojnstwo bjez dowola wopšćił.<ref>Kunze, Peter: ''Die Sorbenpolitik in der Ober- und Niederlausitz vom Wiener Kongress bis zum Ersten Weltkrieg'' w ''Spisy Serbskeho instituta - Zwischen Zwang und Beistand'' Ludowe nakładnistwo Domowina. Budyšin 2003. 1. nakład. str. 28.</ref>
Po tym zo běše rakuske wójsko Słowjanski zjězd w Praze porazyło, přebywachu mnoho słowjenjo, kaž pólski basnik a spisowaćel [[Roman Zmorski]] (1824-1867), jeho přećel Teofil Lenartowicz (1822-1893, pólski basnik), Hipolit Terlecki (1806-1890, teologa z [[Wołynska|Wołynskeje]]), Mato Topalović (1812-1862, chorwatski měšnik a spisowaćel) w Budyšinje. Hdyž běše so politiski njeměr rozpušćił, so nimale wšitcy zaso do domizny wróćichu. [[Roman Zmorski|Zmorskeho]], kotryž pak dlěši čas w Budyšinje zwosta, znaješe Smoler hišće z [[Wrócław]]ja a wudawaše 1851 jeho emigrantski časopis ''Stadło''.
W meji 1849 zetka so w Budyšinje z Michailom Aleksandrowičom Bakuninom (1814-1876), jednym z hłownych iniciatorow Drježdźanskeho mejskeho zběžka. Jeho žadanje wo wobrónjenym wobdźělenju serbskich burow na zběžku pak Smoler dospołnje wotpokaza. Wot lěta 1850 běše Smoler sakski poddan a měšćan Budyšina. W tutym času přebywaše princ Albert, bratrowc sakskeho krala Bjedricha Augusta jako major w Budyšinje. Jako připóznaće, zo serbscy wojacy 1849 krala swěrnje zakitowachu, měješe krónprinc Albert za čas něhdźe połdralětneho přebytka w Budyšinje wot Smolerja serbšćinu nawuknyć.
===Jězby do Ruskeje===
Smoler bě přiwisnik teorije ''słowjanskeje wzajomnosće''. Za Serbow sebi wočakowaše wosebje pozbudźenje a spěchowanje přez kontakty a wuměnu z druhimi słowjanskimi ludami. Haješe zwiski k narodnym prócowarjam a spisowaćelam we wšěch słowjanskich kónčinach, ale wosebje do [[Ruska|Ruskeje]]. W zwisku z pjenježnymi ćežemi swojich narodnych předewzaćow přewjedźe Smoler wot 1859 wjacekróć jězby do Ruskeje, zo by tam financielne srědki zběrał, štož so jemu pak jenož mało poradźi.
W lěće 1867 přizamknyštaj so Smoler a serbski lěkar [[Pětr Dučman|Dučman]] na Słowjanskim zjězdźe do Moskwy, na kotrymž so tež čěskej politikarjej [[František Palacký|Palacký]] a [[František Ladislav Rieger|Rieger]] wobdźělištaj. W Carskojim Sele, lětnej rezidency ruskeho kejžora, běštaj tež serbaj w delegaciji, kotrejž kejžor Aleksander II. awdiencu skićeše. W Moskwje wopytachu wobdźělnicy zjězda potom etnografisku wustajeńcu.
Dalše jězby do Ruskeje slědowachu 1873 a do Pólskeje a Ruskeje w lětach 1881 do 1883, hdźež spisa awtobiografiji. Tam přełoži a wudospołni tež ''Historije słowjanskich literaturow'' [[Aleksandr Nikolajewič Pypin|Pypina]] a Spasowicza (1829-1906). Přez jeho jězby do Ruskeje běše Smoler přeco zaso srjedźišćo kedźbnosće w němskich nowinach a zjawnosći. Wón so wočorni a jemu so wumjetowaše [[panslawizm]] w Serbach šěrić, tak zo so na wonkowny ćišć tež wot předsydstwa Maćicy wuwjaza a na čestneho předsydu na čas žiwjenja pomjenuje.
===Swójba===
[[Dataja:Jan Arnost Smoler - row.JPG|thumb|Smolerjec row na Budyskim Hrodźišku.]]
Jan Arnošt Smoler woženi so 1850 z Amaliju Němcec (1832-1868). Jeju najstarša dźowka Ludmila woženi so 1878 z gymnazialnym wučerjom [[Michał Čoch|Michałom Čochom]] z kotrymž so zhromadnje do Ruskeje přesydli, syn Jan Jarosław wupućowaše tež do Ruskeje a [[Marko Smoler]] běše nakładnik a redaktor Serbskich Nowin. Dalše dźěći (Wladimir, Stanisław a Olga) hižo zahe zemrěchu. W lěće 1868 zěmrě Smolerjej mandźelska. Přez intensiwne jězby do wukraja Smoler ćělnje jara ćerpješe a tak so hišće raz z Ernestinu Heinzelmannec (1829-1903) woženi. Jan Arnošt Smoler zemrě 13. junija 1884 w Budyšinje. Smolerjec row namaka so na Budyskim Hrodźišku.
===Česćowanja a zasłužby===
[[Dataja:Stamps of Germany (DDR) 1966, MiNr 1165.jpg|thumb|upright|Składnostnje 150. narodninow Jana Arnošta Smolerja wudawaše so 1966 w NDR listowa znamka.]]
W lěće 1862 spožči so Smolerjej komturny křiž ruskeho rjada Swj. Hany. Dźiwajo na serbske naležnosće, wotpokaza wšelake powabne powołanja na słowjanske uniwersity, kaž na přikład 1862 na „Szkołu Głównu” we Waršawje. Hižo w lěće 1883 spisa [[Alfons Parczewski]] biografiju wo Smolerju.
W zwisku z jeho sylnym angažementom za serbski narod a prócowanjom wo kulturnu awtonomiju Serbow, płaći Jan Arnošt Smoler jako ''zbudźer serbow''. Ze předstajenym „analogiskim” prawopisom (štož woznamjeni, zo je po přikładźe čěskeje a pólskeje ortografije stworjeny), połoži zakład za wutworjenje serbskeje spisowneje rěče. Zasadźeše so we wšelakorych rěčnych přiručnikach, kaž w knize ''Mały Serb'', jeho ''Pěsničach'' abo w ''Němsko-Serbskim słowniku'' wo přesadźenje prawopisa. Po zasadach so tutón prawopis tež dźensa hišće wužiwa.
Jeho hłowna twórba ''Pěsnički hornych a delnych Łužiskich Serbow'' hodźi so do rjada druhich etnografiskich zběrkow w słowjanskich krajach zarjadować. Mjez druhimi znosy spisowaćel [[Ján Kollár|Kollár]] hižo słowakske ludowe pěsnje a w basnik [[Karel Jaromír Erben|Erben]] čěske. Twórba wuznamjeni so přez swoju mnohostronskosć etnografiskich informacijow a wuwjedźenjow, tak zo běše tež pola [[Grimmec bratraj]] připóznawana. Ze zběrku połožeše Smoler zakład za serbsku ludowědu a pohnuwaše rjad dalšich serbskich, słowjanskich a němskich naslědnikow k zběranju ludowych spěwow.
Dźensa nosy Budyska domowinska župa mjeno Jana Arnošta Smolerja. We [[Łaz|Łazu]] pěstuje so namrěwstwo Jana Arnošta Smolerja a [[Handrij Zejler|Handrija Zejlerja]] w [[Dom Zejlerja a Smolerja|Domje Zejlerja a Smolerja]], kotryž je wot 1994 w něhdyšej wjesnej šuli, hdźež běše Smoler za čas swojeho dźěćatstwa žiwy. We Wojerecach je dróha po Smolerju pomjenowana.
W Budyšinje so 1991 ''Smolerjec kniharnja'' přez Ludowe nakładnistwo Domowina znowa załoži. Je to jenička kniharnja z dospołnym sortimentom aktualneje serbskeje literatury a z wobšěrnym poskitkom antikwariskich knihow.
==Twórby==
===Spisowaćelske dźěła===
* ''Mały Sserb aby Serske a Njemske Rosmłowenja''. Budyšin 1841
* ''Pjesnički hornych a deĺnych Łužiskich Serbow''. 2 zwjazkaj, Grimma 1841 a 1843 (z Leopoldom Hauptom)
* ''Njemsko-Serski Słownik – Z wułoženjom powšitkomneho Serskeho prawjepisanja''. Budyšin 1843
* ''Wothłós pěsni ruskich''. Praha 1846 (z [[Jan Awgust Warko|Janom Awgustom Warkom]])
* ''Überreste der alten Mythologie in der wendischen Lausitz''. 1848
* ''Sorbisch-wendische Sprachlehre – Mała Serbska rěčnica''. Budyšin 1850
* ''Kleine Grammatik der serbisch-wendischen Sprache in der Oberlausitz – Mała serbska ryčnica''. Budyšin 1852
* ''Wo słowjanskich městnych mjenach w Hornjej Łužicy a jich wuznamje''. Budyšin 1867
===Nakładniske dźěła===
* [[Aleksandr Fjodorowič Hilferding]]: ''Die sprachlichen Denkmäler der Drevjaner und Glinjaner Elbslaven im Lüneburger Wendlande''. 1857
* [[Aleksandr Fjodorowič Hilferding]]: ''Bosnien''. 1858
* [[Karl Friedrich Robert Immisch]]: ''Die Slawischen Ortsnamen im Erzgebirge''. 1866
* [[Křesćan Bohuwěr Pful]] a [[Handrij Zejler]]: ''Lausitzisch wendisches Wörterbuch''. 1866
* [[Křesćan Bohuwěr Pful]]: ''Laut- und Formenlehre der oberlausitzisch-wendischen Sprache. Mit besonderer Rücksicht auf das Altslawische''. 1867
* [[Korla Awgust Jenč]]: ''Geschichte der Lausitzer Predigergesellschaft zu Leipzig und Verzeichnis aller ihrer Mitglieder vom Jahre 1716-1866''. 1867
* [[Kito Wylem Broniš]]: ''Slavische Familiennamen in der Niederlausitz''. 1867
* [[Eduard Rüffer]]: ''Die Balkanhalbinsel und ihre Völker vor der Lösung der orientalischen Frage: Eine politisch-ethnographisch-militärische Skizze''. 1869
===Jako redaktor a wudawaćel časopisow===
* ''Jahrbücher für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft'' a ''Slavische Rundschau'', ''Slavische Bibliographie''
* ''Zeitschrift für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft'' a ''Slavische Bibliographie'', ''Slavische Novitäten''
* ''Slavisches Centralblatt''
* ''Centralblatt für slavische Literatur und Bibliographie''
* ''[[Tydźenska Nowina]]'' a ''[[Serbske Nowiny]]
* ''Stadło''
* ''[[Łužičan]]
* ''[[Lipa Serbska]]
* ''[[Łužica (časopis)|Łužica]]
==Wotkazy==
{{Wikisource|Jan Arnošt Smoler}}
*[http://www.zejler-smoler-haus-lohsa.de/ Dom Zejlerja a Smolerja we Łazu]
==
* Kunze, Pětr: ''Jan Arnošt Smoler: ein Leben für sein Volk.'' (= Spisy Serbskeho instituta. 10). Budyšin 1995. ISBN 3-7420-1624-5
* Lorenc, Kito (wudawaćel): ''Sorbisches Lesebuch. Serbska čitanka.'' Lipsk 1981.
{{Nbs|Jž|Smoler, Jan Arnošt|511ff.}}
* [[Adolf Černý|Černý, Adolf]] (wudawaćel): ''Autobiografija J. E. Smolerja.'' Časopis Maćicy Serbskeje 136. Budyšin 1917.
* [[Alfons Parczewski|Parczewski, Alfons J.]]: ''Jan Ernest Smoler. Ustęp z historyi narodowego odrodzenia Górnych Łużyc.'' Warszawa 1883.
<references/>
| |||