Wikipedija

Finšćina: Rozdźěl mjez wersijomaj

Stawizny wersijow interaktiwnje přepytać
← Předchadna změnaPřichodna změna →
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
WizuelnyWikitekst
Qatan (diskusija | přinoški)
495 Bearbeitungen
SKeine Bearbeitungszusammenfassung
Michawiki (diskusija | přinoški)
5.224 Bearbeitungen
Keine Bearbeitungszusammenfassung
Rjadka 23:
}}
 
'''Finšćina''' słuša k [[finougriske rěče|finougriskim rěčam]], kotrež su swójba znutřka [[uralske rěče|uralskich rěčow]]. W tutej swójbje twori skupinu [[baltofinske rěče|baltofinskich rěčow]] z hromaduhromadźe z blisko přiwuznymi rěčemi: [[Estišćina]], [[Karelšćinakarelšćina]] a dalše małkemałe rěče.
 
Finsce rěči 6 mil. ludźi, z toho we [[Finska|Finskej]] přez 5 mil, tuž něhdźe 92 % wobydlerjow. Něhdźe 6% wobydlerjow rěči [[Šwedšćina|Šwedšćinu]] jako [[maćeršćina|maćeršćinu]].
Rjadka 166:
|
|}
Nimo toho je w Finšćinjefinšćinje wotwisnje wot wašnja ličenja 16 hač 18 rozdźělnych [[diftong]]ow, kotrež so jako [[fonemy]] hódnoća: ai [{{IPA|ɑi̯}}], au [{{IPA|ɑu̯}}], ei [{{IPA|ɛi̯}}], eu [{{IPA|ɛu̯}}], ey [{{IPA|ɛy̯}}], ie [{{IPA|iɛ̯}}], iu [{{IPA|iu̯}}], iy [{{IPA|iy̯}}], oi [{{IPA|ɔi̯}}], ou [{{IPA|ɔu̯}}], ui [{{IPA|ui̯}}], uo [{{IPA|uɔ̯}}], yi [{{IPA|yi̯}}], yö [{{IPA|yœ̯}}], äi [{{IPA|æi̯}}], äy [{{IPA|æy̯}}], öi [{{IPA|œi̯}}] a öy [{{IPA|œy̯}}]. Status diftongow wot ''ey'' a ''iy'' njeje jednozmyslny. Powšitkownje so by mjez diftongami a dwuzłóžkowymi wokalowymi wjazbami rozeznawać dyrbjało, při čimž so přeco njehodźi hranica jasnje ćahnyć. Tak je ''au'' w ''kaula'' [{{IPA|ˈkɑu̯lɑ}}] (šija) diftong, ale w ''kulaus'' [{{IPA|ˈkulɑus}}] (lunk) wokalowa wjazba.<ref>[http://www.helsinki.fi/puhetieteet/projektit/Finnish_Phonetics/diftongit.htm Antti Iivonen: ''Suomen fonetiikkaa,'' Institut za fonetiku Uniwersity Helsinki.]</ref>
 
==== Konsonanty ====
Finšćina ma jenož 14 samostatnych [[konsonant|konsonantowych fonemow]]. Wona tohodla słuša k chudymrěčam, kotrež su chude na konsonantach rěčam. Dalše štyri konsonanty, kotrež tu w spinkomaj steja, jenož w požčonkach wustupuja.
{| class="prettytable"
|-
Rjadka 182:
| [[Glotal]]
|-
| [[PlosiwPloziw]]y
| [[Njespěwny bilabialny plosiwploziw|p]], ([[spěwny bilabialny plosiwploziw|b]])
|
| [[Njespěwny alweolarny plosiwploziw|t]], [[spěwny alweolarny plosiwploziw|d]]
|
|
|
| [[Njespěwny welarny plosiwploziw|k]], ([[spěwny welarny plosiwploziw|g]])
| [[Njespěwny glotalny plosiwploziw|ʔ]]
|-
| [[Nazal (fonetika)|Nazale]]
Rjadka 242:
|
|}
Zwuk [[Njespěwny glotalny plosiw|ʔ]] jenož so jenož při substantiwach na krótkim ''-e'' a při někotrych werbowych formach jewi, kaž na př. ''Tule tänne!'' "Přińdź sem!". Při tym bywaje jako podlěšk nazwukoweho konsonanta sćěhowaceho słowa słyšomny.
 
=== Wokalna harmonija ===
[[Dataja:Finnish_vowel_harmony_Venn_diagram.svg|thumb|Diagram wokalneje harmonije]]
Nimo toho Finšćinafinšćina ma [[wokalna harmonija|wokalnu harmoniju]]. Zažne wokale ''a'', ''o'' a ''u'' njemóžeja w samsnym słowje z prědnimi wokalemi ''ä'', ''e'', a ''y'' wustupować. Kóncowki a sufiksy so wotpowědujo po wokalemi w zdónku přiměrjeja.
 
* ''talo'' (dom) – ''talossa'' (w domje)
* ''metsä'' (lěs) – ''metsässä'' (w lěsu)
 
Wokalej ''e'' a ''i'' stej neutralnej. Tohodla wonej móžetej z wokalemi wobeju skupinow wustupować. Jeli słowo jenož wobsahuje neutralne wokale, dahodźa so za kóncowki prědnje wokale wužiwaja.
 
* ''meri'' (morjo) – ''meressä'' (w morju)
Rjadka 265:
Konsonanty ''k'', ''p'' a ''t'' podleža w [[Deklinacija (gramatika)|deklinaciji]] kaž w [[Konjugacija (gramatika)|konjugaciji]] finskich słowow [[stopnjowa změna|stopnjowej změnje]]. Wustupuja w „sylnym“ a „słabym“ stopjenju. Sylny stopjeń steji we wotewrjenych, tuž na wokalu kónčacych, złóžkach (na&nbsp;př. ''katu'' „dróha“) kaž tež před dołhimi wokalemi a diftongemi (na&nbsp;př. ''katuun'' „do dróhi“). Hewak steji słaby stopjeń (na&nbsp;př. ''kadun'' „dróhi“).
 
Při wjetšinje słowow steji zakładna forma ([[nominatiw]] při [[Nomen|nomenach]], [[infinitiw]] při [[słowjeso|słowjesach]]) w sylnym stopjenju. Někotre słowa podleža napřećiwnej stopnjowej změnje, při kotrejž zakładna forma w słabym stopjenju steji a flektowane formy přewažnje sylny stopjeń přiwozmupřijimaja (na&nbsp;př. ''tuote'' „produkt“ – ''tuotteen'' „produkta“).
 
Rozeznawa so mjez kwantitatiwnej a kwalitatiwnej stopnjowej změnu. Při kwantitatiwnej stopnjowej změnje so dwójne konsonanty w słabym stopjenju do jednorych redukujeredukuja:
 
* kk → k: ''pankki'' (banka) – ''pankin'' (banki)
Rjadka 292:
 
== Gramatika ==
Finšćina je [[aglutinowanaaglutinowaca rěč]], kotraž ma 15 padow. Genusy a nominalne klasy faluja.
 
=== Słowjesa ===
Finšćina ma konjugacije. W sćěhowacej tabeli su někotre přikłady za přitomnostneprezensowe formy werbow, při čimž mjenowane słowjeso ''olla'' je tróšku njeprawidłowne.
{{TabelowaHłowaPoCharće}}
! colspan="2" | Wosoba || Pronomen || Olla (być) || Puhua (rěčeć) || Etsiä (pytać)
Rjadka 315:
² ''He'' je pluraliski ''hän'', ''ne'' je pluraliski ''se''.
 
Pronomeny třećeje wosoby su nuzne, ale je móžno wuwostajeć pronomeny prěnjeje a druheje wosoby wuwostajić.
 
==== Negowace słowjeso ====
Zo činiłby negowacu sadu tworiła, finšćina wužiwa negowace pomocne słowjeso. PoZa nim wužiwajuwužiwaja słowjeso, kotrež so neguje: namakaš formu słowjesa, jeli bjerješ formu prěnjeje wosoby a wotstroniš kónčnikónčny '''N'''. Na př., “ja njerěču” je: “''minä en puhu''”. Konjugacija słowjesa je takkaž sćěhuje.:
 
{{TabelowaHłowaPoCharće}}
Rjadka 337:
 
=== Prašenja ===
Za prašenja bjez woprawdźiteho prašaceho pronomena so sufiks -''ko''/-''kö'' wužiwa. Při tym so słowo ze sufiksom do spočatka sady sedźistaja. Na př.:
* ''Hän osti sen eilen.'' Wón (abo wona) kupowašekupi jo wčera.
* ''Osti'''ko''' hän sen eilen?'' KupowašeKupi wón jo wčera?
* ''Hän'''kö''' osti sen eilen?'' Wón kupowašekupi jo wčera? (W prašenju dźe wo “njeho”.)
* ''Sen'''kö''' hän osti eilen?'' Jo wón kupowašekupi wčera?
* ''Eilen'''kö''' hän osti sen?'' Wčera wón jo kupowašekupi?
 
== Nóžki ==
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije