Geografiska šěrokosć: Rozdźěl mjez wersijomaj
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
SKeine Bearbeitungszusammenfassung |
Keine Bearbeitungszusammenfassung |
||
Rjadka 8:
Kut, kotryž so za geografisku šěrokosć wužiwa, njeměri so w zemskim srjedźišću, ale wotpowěduje kutej mjez (idealizowanym) [[Lotowy směr|lotowym směrom]] a ekwatorowej runinu zemje.
* Městna ze samsnej šěrokosću leža na jednym [[Šěrokostnik|šěrokostniku]], tež ''šěrokostny paralel'' abo ''paralelny kruh'' mjenowany.
* Za identifikaciju dypka na zemskim powjerchu – za postajenje jeho [[Geografiske połoženje|geografiskeho połoženja]] – je přidatnje k šěrokosći podawanje jeho [[Geograpfiska dołhosć|geografiskeje dołhosće]] (prjedy ''stopnja dołhosće'') trěbne. Definicija geografiskeje šěrokosće dźe na [[Klawdius Ptolemeus|Klawdiusa
Ptolemeusa]] wróćo.
Zeile 39 ⟶ 38:
Na sewjernej połkuli zemje podawa wysokosć relatiwnje swětłeho [[Polarna hwězda|polarneje hwězdy]] ''(Polaris)'' nad [[Wobzor|wobzorom]] dosć dokładnje šěrinu: Na [[Ekwator|ekwatorje]] pokazuje so polarna hwězda na wobzoru, na sewjernym čopje steji nimale padorunje na njebju. Woprawdźe je ''Polaris'' nic cyle 1° wot [[Njebjeski čop|njebjeskeho čopa]] zdaleny; Zmylk, kotryž přez to nastawa, je [[Zemska rotacija|zemskeje rotacije]] dla dwójce wob dźeń 0°, dwójce wok. 0,75° a da so přez jednore formle abo [[Wobličenje přerězka|wobličenje přerězka]] pomjeńšić.
Hižo namórnicy pózdnjeho 15. lětstotka zamóžechu šěrokosć za [[Nawigacija|nawigaciju]] wužiwać. Wobličenje geografiskeje ''dołhosće'' wšak je bóle komplikowane było a je sej dokładnu [[Koplowanska nawigacija|koplowansku nawigaciju]] abo měrjenje distancow [[Měsačk|měsačk]]-hwězda wužadowało. Wot kónca [[18. lětstotk|18. lětstotka]] stawa so z dokładnym [[Čas|časom]] chronometrow, wot srjedź [[20. lětstotk|20. lětstotka]] z pomocu wšelakich metodow wužiwajo elektormagnetiskich žołmow terestriskich sćelakow, wot 1990tych lět z [[Global Positioning System|GPS]]-přijimakami satelitow.
== Geodetiska, elipsoidiska, astronomiska a geocentriska šěrokosć ==
* ''Elipsoidiska'' abo ''geodetiska šěrokosć'': wotpowěduje, hdyž so [[Rotaciski elipsoid|rotaciski elipsoid]] jako [[Zemski model|zemski model]] wužiwa, kutej mjez [[Ekwatorowa runina|ekwatorowej runinu]] a elipsoidowej normalu. Tuta wersija geografiskeje šěrokosće wužiwa so w [[Krajměrjenstwo|krajměrjenstwje]] a [[Kartografija|kartografiji]].
* ''[[Astronomiska šěrokosć]]'': woznamjenja w [[Geodezija|geodeziji]] kut mjez woprawdźitym [[Lotowy směr|lotowym směrom]] a [[Ekwatorowa runina|ekwatorowej runinu]]. Diferenca k elipsodiskej šěrokosći je komponenta [[Lotowe wotchilenje|lotoweho wotchilenja]] (druha je diferenca mjez [[Astronomiska dołhosć|astronomiskej dołhosću]] a [[Elipsoidiska dołhosć|elipsoidiskej dołhosću]]).
* ''[[Geocentriska šěrokosć]]'': je směr k zemskemu srjedźišću. Lotowy směr a elipsoidowa normala njeběžitej – nimo na [[Ekwator|ekwatorje]] a na [[Čop (geografija)|čopomaj]] – přez [[Zemske srjedźišćo|zemske srjedźišćo]]. Geocentriska šěrokosć rozeznawa so wot ''geografiskeje'' šěrokosće wo hač k 0,2°.
Zeile 52 ⟶ 49:
== Wliw na klimu ==
Dokelž přerězne [[Słónčne dopromjenjenje|słónčne dopromjenjenje]] na dypk zemskeho powjercha wot jeho geografiskeje šěrokosće wotwisuje, postaja tuta bytostnje lokalnu [[Klima|klimu]] a móže definiciji (geographiskeho) [[Klimowa cona|klimowej conje]]n słužić: [[Tropy]] leža mjez [[Wobrotnik|wobrotnikomaj]] (23° 26′) a [[Polarske kónčiny|polarske kónčiny]] wyše [[Polarny kruh|polarnych kruhow]] (66° 34′), mjez nimi [[Subtropy|subtropy]] a [[Měrne pasmo|měrne pasma]].
Klima tež wot dalšich faktorow wotwisuje; tak su na. př. [[Europa|europeiske]] městna [[Sewjernoatlantiski prud]] zwjetša jasnje ćopliš hač [[Azija|aziske]] a [[Sewjerna Amerika|sewjernoameriske]] městna jenakeje geografiskeje šěrokosće.
| |||