Serbski seminar: Rozdźěl mjez wersijomaj

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Dundak (diskusija | přinoški)
→‎Załoženje: Korla VI. je kejžor był, kiž bě załoženske wopismo wopostatnił, hlej diskusija
Michawiki (diskusija | přinoški)
SKeine Bearbeitungszusammenfassung
Rjadka 1:
[[Wobraz:Lužický seminář-01.jpg|thumb|right|250 px|Serbski seminar/Lužický seminař w Praze]]
 
'''Serbski seminar''' ([[Němšćina|Ně.němsce]] ''Wendisches Seminar'', [[Čěska rěč|čěsce]] ''Lužický seminář'') - oficielne poměnowanjepomjenowanje ''Lausitzer Seminar St. Petri'' - w [[Praha|Praze]] bu załoženy w lěće [[1724]] jako wukubłanišćo za [[Romska-katolska cyrkej|katolski]] měšniski dorost [[Hornja Łužica|Hornjeje Łužicy]] załoženy. W prěnich lětdźesatkach běchu jow jenož serbscy chowancy. Po změnjenju hranicowmjezow diocesow přidružichu so wot kónca 18. lětstotka tež němscy studenća. Seminar wobsteješe hač do lěta [[1922]]. W tutych nimale dwěmaj lětstotkomaj pak běchu w seminarje we wětšinjewjetšinje serbscy studenća w seminarje. Tohodla ma Serbski seminar wažne městno w stawiznach [[Serbja|serbskeho]] luduluda.
 
== Załoženje ==
 
Z [[Test-WP/wen/Ćemjercy|Ćemjerc]] pola [[Budyšin|Budyšina]] pochadźacej bratraj a měšnikaj Měrćin Norbert a Jurij Józef Šiman běštaj hižo [[1694]] swoje nalutowanjanalutowankia wužiwałoj, zo byštaj na praskej [[Test-WP/wen/Mała strona|Małej stronje]] "hospitalitu" za łužiskich bohosłowcow załožiłoj. 1706 móžeše so na Małej stronje blisko [[Karlowy móst|Karloweho mosta]] ležownosć kupić, kotraž so 19. haperlejeaprila 1706 do čěskeje [[krajna tafla|krajneje tafle]] zapisa. Traješe wšak hišće na 20 lět, prjedhačprjedy hač so předewzaće Šimanec bratrow (stworić dom a wukubłanišćo za łužiskich alumnow) zakónči. 12. februara 1724 napisaspisa so w [[Praha|Praze]] załoženske wopismo, kotrež so wot Budyskeho tachantstwa swj. Pětra přiwza a 6. julija 1725 wot kejžora [[Korla VI.|Korle VI.]] wopodstatni.
 
=== Čehodla so serbscy duchowni w Praze wukubłachu ===
 
W [[16. lětstotk|16. lětstotku]] přisłušeše [[Hornja Łužica]] Čěskemu kralestwu a bě tak pod knjejstwom katolskich [[Habsburgojo|Habsburgow]]. Tohodla njezamó so [[reformacija]] w tutej kónčinje dopřesadźić. Pod škitom kejžora zwostachu [[budyske tachantstwo]] a někotre klóštry z dźělom burskich podanowpoddanow w romskej cyrkwi. ZWot toho časa bě Hornja Łužica dwukonfesionelna.
Zawostate katolske pasma běchu přisłušeli [[Mišnjanske biskopstwo|Mišnjanskemu biskopstwu]], kotrež běše so w běhu reformacije zhubiło. Wot połojcy 16. lětstotka přewzachu budyscy tachantojo do dalokeje měry nadawki [[biskop|biskopa]]. Njebě wšak jim dowolene, duchownych wuswjećićswjećić. Hižo tehdy dyrbjachu so bohosłowcy druhdźe wukubłać. Dźěchu mj. dr. na uniwersityuniwersitu w [[Krakow|Krakowje]] a [[Wien|Wienje]] abo přiwzachu so w Jezuitskich kolegijach w [[Olomouc|Olomoucu]], [[Praha|Praze]] abo [[Lanžhot|Lanžhoće]] (Landshut). Wosebje wuske běchu styki do susodnych [[Češa|Čech]].
 
W [[Praski měr|Praskim měrje]] 1635 wotstupi kejžor [[Ferdinand II. (HRR)|Ferdinand II.]] ŁužicyŁužicu na sakskeho [[kurwjerch|kurchwjercha]] [[Jan Jurij I.|Jana Jurja I.]]. Protokol přepodaća, tak mjenowany [[tradiciski reces]], rjadowaše mj. dr. konfesionelny status quo. Tak bě tež pod protestantiskimi kurwjerchami wobsydstwo [[katolska cyrkej|katolskeje cyrkwje]] garantowane. Kaž hižo do toho dźěchu katolscy łužiscy bohosłowcy na studij do habsburgskich krajow. Hladajo na pobrachowacych duchownych w rekatolizowanych [[Češa|Čechach]] přewzachu mnozy Łužičenjo tam poskićenu faru. Ze załoženjom měšniskeho seminara chcyštaj bratraj Šimanaj tuž wjace Łužičanam teologiski studij zmóžnić. Zdobom chcyštaj so wo to postarać, zo bychu wustudowani domiznje swěrni wostali. Z tuteje přičiny přewza bórze [[budyske tachantstwo]] patronat nad serbskim seminarom.
 
 
Rjadka 19:
== Twar Serbskeho seminara ==
 
Po tym zo běchu so skónčnje stajnje zaso so jewjace ćeže a formality přewinyli, móžachu zymu 1725/1726 twarske zrěčenja podpisać. 15. julija 1726 połoži so zakładny kamjeń. Nasta jednore barokne twarjenje, kotrež mjenowaše so „Serbski seminar“ resp. „Łužiski seminar“. Japoštoł [[Syman Pětr]] sta so škitny patron, štož drje bě pokazka na nošerja jurisdikcije, budyske tachantstwo. Hdy je so nowe twarjenje poswjećiłobu poswjećene, znate njeje znate.
 
== Prěni studenća a wuwiće seminara ==
 
W nazymjeNazymu 1728 zaćahnychu prěni studenća, dwaj teologaj, dwaj filozofaj a 15 gymnaziastow. [[Alumna|Alumny]], kiž w Serbskim seminarje bydlachu, su so tu w prěnim rjedźe duchownje wukubłali. Serbja móžachu so nimo toho na maćernorěčnych zwučowanjach wobdźělić. Za wědomostne wukubłanje běštej Małostronski němski gymnazij a, po maturje, filozofiska fakulta Karl-Ferdinand-uniwersity zamołwitej. Wjednistwo doma bě přez BudyšinskiBudyski "Domkapitel" zasadźeny prezes, kotrižkiž běše domowemu dekanej podrjadowany.
 
Kurwjerchowstwo [[Sakska]] a Habsburgska monarchija měještej lětstotki dołho dobre poćahi, přez čož tež bjezpłatnosć šulow a studiuma sakskich alumnow (Serbja a Němcy) zaručena běše. Załožba bratrow [[Šimon]] měješe dobru rezonancu pola klerusa a wěriwych we Łužicy. Z pomocu wulkeje ličby pjenježnych darow buchu bórze dalše studijne městna wutworjene.
 
Po tym, zo přeńdźeběše sakske knježerstwo 18. lětstotka nake katolskukatolskej konfesijukonfesiji přešło, nastawachu tež w Sakskej katolske gmejny. Wěsty dźěl jich měšnikow bě so tohorunja w Serbskim seminarje wukubłało. Z 19. lětstotka sem hač k zawrěnju seminara běchu prawidłownje studenća ze sakskich krajow pódla.
 
Serbja studowachu słowjanske rěce a dźeržachu zwisk k [[Češa|Čecham]] a druhim [[Słowjenjo|Słowjanam]], stož bu za namakanje identity małeho serbskeho ludu jara wažne. 21. Winowca 1846 załoži [[Jakub Buk]] (pozdźišo prelat a kralowski sakski dwórski kapłan a farar dwórskeje cyrkwje) zhromadnje z druhimi studentami serbske šulerske a studentske zjednoćenstwo, [[Serbowka|Serbowku]].
 
Z 19. lětstotka sem přindźe serbski seminar do palnišćasrjedźišća konkurowaceju nacionalizmow [[Němcy|Němcow]] a [[Słowjenjo|Słowjanow]]. Z protestantiskeho (prusko-) němskeho bokastrony so twrjerdźeše, zo serbski seminar je pječa panslawistiski a strach za [[Sakska|Saksku]] a samo [[Němska|Němsku]]. Rěčeše a pisaše so wo słowjanskich "Hetzkapläne" a sakskemu knježerstwu sobu wumjetowašewumjetowane, zo wona to wšo pječa ćerpješe. ZZe bokastrony habsburgskego knježerstwa [[Rakusko-Wuherska|Rakusko-Wuherskeje]] so tak a tak jara němske nastajenje njewoćakowaše. K stajnym přisłodźenjam dyrbještaj BudyšinskiBudyski biskup a Praski prezes so pospochi wuprajeć.
 
== Rozpušćenje seminara w lěće 1922 ==
 
Po rozpadźe [[monarchija|monarchije]] [[Rakusko-Wuherska|Rakusko-Wuherskeje]] a Kralestwa Sakskeje padny seminar do hłubokeje krizy, kotruž njezmištrujenjezmištrowaše. Nowi čěskosłowakscy knježićeljo skónčichu studijnu swobodu a hrožachu z tym, pjenjezy załožby sćazać. Budyski kapitalkapitl njezamó inflacije w Němskej dla pomhać. Dawno trěbne twarske wobnowjenja Serbskeho seminara njemóžachu so falowacych pjenjez dla zwoprawdźić. Žiwjenske zastaranje alumnow njeběše dale zaručene. Knježarstwje Sakskeje a Němskeho mócnarstwa stajachu katolsku cyrkej, kotrejž seminar słušeše, pod ćišć. Wona měješe jón zawrěć, dokelž nochcyše wukubłanje měšnikow w njepřećelskim słowjanskim wukraju dale ćerpjeć.
 
Po znowozałoženju biskopstwa Mišnja, měješe nowy biskop Christian Schreiber zamołwitosć za wukubłanje měšnikow. Wot lěta 1917 płaćace nowe [[cyrkwinske prawo]] žadaše sej hinaše wukubłanje přichodnych měšnikow. Po dołhich tajnych jednanjach bu započatk 1922 w Budyskim biskopskim ordinariaće kónčnjeskónčnje wobzamknjene, Serbski seminar rozpušćić a spředać. Posledni prezes, J. Jakubaš, dósta wotpowědne přikazy. W žnjencu lěta 1922 buchu posledni studenća wróćo do [[Sakska|Sakskeje]] pósłane, we winowcu samsneho lěta so Serbski seminar předa (zapisane do krajneje tofletafle 30. winowca 1922). Wjele katolskich Serbow widźeše předań seminara jako nadběh na serbsku narodnosć, štož bě jedna z přičin, zo steješe dźěl Serbow wótrje přećiwo biskopej [[Christian Schreiber|Christianej Schreiberej]].
 
== Matrikle ==
Rjadka 45:
W seminarje wjedźenu [[matrikla]] wšitkich šulerjow a studentow wudawaše PhDr. Zdeněk Boháč. Za wuhódnoćenje rozdźěli Boháč stawizny seminara do třoch periodow.
*Prědna perioda: (1706) 1728 do 1783, tehdy běchu jenož Serbja w seminarje.
*Druha perioda: 1784 do 1821, pódla Serbow přindźechu nětko tež Němcy na studij do Prahi. Pochadźechu z wobwoda klóštra St.Marijiny Marienthaldoł (Ostritz) a z [[Drježdźany|Drježdźan]].
*Třeća perioda: 1822 do 1922: Dokelž wobwod [[Kulow|Kulowa]] so na [[arcybiskupstwo we Wrocławju]] wotstupi, přindźe přeco mjenje Serbow na studij do Prahi. Do třećeje periody padnytejpadnjetej tež załoženje Němskeho mócnarstwa a rosćacy nacionalizm, kižkotryž so po prěnjej swětowej wójnje hišće zesylni.
 
Předstejićel seminara běše pak Serb, pak Němc, pak Čech - problemy dla toho lědma běchu. Serbja a Němcy studowachu zhromadnje.
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije