Kaspar Peuker

Kaspar Peuker (* 6. januara 1525 w Budyšinje; † 25. septembra 1602 w Dessauwje) bě přichodny syn a wudawar spisow „wučerja Němskeje" Philippa Melanchthona we Wittenbergu, najwu­šeho sobuwojowarja reformatora dr. Mar­tina Luthera. Peuker bě po cyłej Němskej wulce připóznaty humani­stiski uniwersitny wučenc druheje po­łojcy 16. lětstotka, kotryž bě medicinar, matematikar, astronom, wuběrny znajer stawiznow, teologije, geografije, filozofije a klasiskich rěčow. Wot 1553 do 1574 zbě profesorom a wjelelětnym rek­torom Witten-bergskeje uniwersity „Leucorea" a z dwórskim lěkarjom sak­skeho kurwjercha Awgusta I. kaž tež poz­dźišo Anhaltskeho wjercha Joachima Ernsta.

Młodosć a kubłanje

Kaspar Peuker narodźi so 6. januara 1525 jako syn Budyskeho bohat­eho rjemjeslnika Gregora Peukera, wobsydnika piwnicy a domow, kotryž wukonješe zdobom wažne zastojnstwo starosty Serbskeje měšćanskeje štwórće. Mać pozdźišeho wučenca Otilija Peu­kerowa, rodźena Simonec, bě serbskeho pochada. Jeje tu lětstotki bydlaca měšćan­ska swójba wobsedźeše přez generacije na Serbskej hasy ležownosće a twarjenja.

Kaspar Peuker je něšto lět na Budy­sku nowu radnicowu šulu cho­dźił, ale hižo zahe swoje ródne město wopušćił a w šleskim Goldbergu (pólsce Złotoryja) łaćonsku šulu wopy­tał. Z pjatnaće lětami poda so na studij mediciny, matematiki, klasiskich rěčow a astronomije do Wittenberga, hdźež je jeho zapisk „Casper Beutzer Budissensis" w lisćinje studentow lěta 1543 zachowa­ny. Sławny Philipp Melanchthon jeho wo­sobinsce spěchowaše. Rodźeny Budyšan bydleše w jeho domje a měješe tuž wuski zwisk z „wučerjom Němskeje", z jeho přećelom reformatorom dr. Martinom Lutherom, molerjom Lucasom Crana­chom-staršim a druhi-mi wosobinami. 1550 woženi so Peuker z najmłódšej dźowku Melanchthona Magdalenu, kotraž jemu dźewjeć dźěći porodźi.

Po zakitowanju magisterskeho dźěła je Peuker wot 1548 sam na Witten­bergskej uniwersiće „Leucorea" wu­wučował, 1553 bu za profesora matema­tiki powołany a je 1560 na doktora me­diciny promowował. Wón bu z dekanom a skónčnje z rektorom uniwersity. Zezna wosobinsce sakskeho kurwjercha Awgu­sta I., kotryž jeho 1563 za swojeho dwór­skeho lěkarja pomjenowa.

Peuker a słowjanstwo

Peuker je jako rektor wuske poćahi k słowjanskim studentam na Wit­tenbergskej uniwersiće wudźeržo­wał a bě jich protektor. Hižo w rozmołw­nym kole při blidźe přichodneho nana Philippa Melanchthona je wón ze sło­wjanskimi młodymi hosćimi přećelske zwiski pěstował kaž tež pozdźišo k wě­domostnikam a duchownym w słowjan­skich krajach. Na poćahi Peukera k Čě­skej bratrowskej cyrkwi pokazuja w 19. lětstotku awtorojo stawizniskich knihow wo njej. Profesor sorabistiki na Praskej Karlowej uniwersiće dr. Antonín Frinta je před 50 lětami na tute kontakty a listowanja Peukera k Čecham kaž tež na žórła wo nich skedźbnjał. Při tym je wuzběhnył, zo běše sławny Wittenberg­ski humanist Serb.

Ze spisow a listow Kaspara Peukera wěmy, zo je wón serbsku rěč derje wobknježił, ju hižo jako dźěćo w Budyšinje wšědnje nałožował a so čas žiwjenja k swojemu serbskemu pochadej wuznawał. W lisće we łaćonšćinje bisko­pej Čěskeje bratrowskeje jednoty Janej Blahoslavej w lěće 1566 mjenowaše Peu­ker serbšćinu swoju maćeršćinu, kotraž je čěšćinje přiwuzna a bliska. Hižo poł lěta do toho chwaleše Wittenbergski wě­domostnik w lisće samsnemu biskopej jeho přełožk Lutheroweho Noweho zako­nja do čěšćiny. Ze zapiska wobšěrneje, 1450 zwjazkow wopřijaceje knihownje zhoniš, zo słušachu tež čěske nabožne knihi kaž biblija do nich.

W swojej we łaćonšćinje basnjenej chronice a chwalospěwje na łužisku domiznu „Idyllium 'Patria' seu historia Lusatiae Superioris", ko­truž da 1594 pola Wolrabec w Budyšinje ćišćeć, wuznawa wón tohorunja swoju lubosć a přichilnosć k Serbam a Łužicy. Lěto po jeho smjerći bu kniha w Budyši­nje znowa nakładowana. Budyšan dr. Walter Biehl je zhromadnje z dr. Wer­nerom Fraustadtom 1948 „Idyllium 'Patria'" do němčiny přełožił a Kito Lorenc pod titlom „Město maš we kraju Serbow" do serbšćiny.

Nabožne rozestajenja

W nabožnych rozestajenjach mjez w Sakskej knježacymi orto­doksnymi lutheranami a při­wisnikami kalwinizma wosebje na uni­wersiće spytaše Peuker wujednać. Wšako bě sam, kaž jeho njeboh přichodny nan, jara wotewrjeny a tolerantny muž. Hdyž so pak tež kurwjerch přećiwo kalwini­stam wobroći, bu Kaspar Peuker pozdat­neje kalwinistiskeje zapřisahańcy dla 1. apry­la 1574 zajaty. Dwanaće lět tradaše pře­wažnje w Lipšćanskej twjerdźiznje Pleißenburg. Hakle na próstwu druheje mandźelskeje kurwjercha Agnes Hedwig bu 1586 pušćeny a poda so do jeje ródneje Anhaltskeje. W Dessauwje bě z dwórskim lěkarjom wjercha Joachima Ernsta An­haltskeho, nana kurwjerchowki Agnes Hedwig, a jeho syna. Tam je 25. septembra 1602 zemrěł.