Budyšin: Rozdźěl mjez wersijomaj

|hustosć wobydlerstwa=621 wobydlerjowobydlerjow na km²

|| [[Dataja:Michalska_cyrkej_a_Wodarnja.jpg|thumb|left|220px|Pohlad na Michałsku cyrkej a WodarnjuBudysku wodarnju.]]

Prěni raz naspomni so město w lěće 1002 jako "Budusin"<ref name="digit">[http://hov.isgv.de/Bautzen Bautzen] – ''Das Historische Ortsverzeichnis von Sachsen'' {{ref-de}}</ref>). W lěće 1018 podpisa so tu "Budyski měr" mjezy Němcami a Polakami. 1231 jewi so w dokumentach prěni raz měšćanske prawo, 1250 dósta město prawo swobodneje komuny. W lěće 1346 wutwori so zwjazk šesćiměstow, do kotrehož słušachu nimo Budyšina samoho tež [[Zhorjelc]], [[Kamjenc]], [[Lubań]], [[Lubij]] a [[Žitawa]]. 1391 dóstachu Budyšenjo prawo, měšćansku radu swobodnje wolić.

W lětomaj 1400 a 1408 dóńdźe k zběžkam rjemjeslnikow. Mjez 1429 a 1431 so město wospjet njewuspěšnje wot [[Husića|Husitow]] woblěhowaše. 1524 załoži so w Budyšinje ewangelska cyrkej. Tachantska cyrkej je z tutoho časa simultana a wužiwa so wot katolskich křesćanow runje tak, kaž wot ewangelskich. W třicećilětnej wójnje (1618-1648) so město wospjet wot wšelakich wójskow wobsadźi a zniči. Wulkej měšćanskej wohenjej běštajběštej 1620 resp. 1634. Wot 1635 słuša dotal čěskej krónje přisłušny Budyšin - a z nim cyła Hornja Łužica - do Sakskeje.

Tež spočatk 18. lětstotka dóńdźe k wjetšim wohenjam, a to 1707 a 1720. Stawiznisce poměrnje sławna je bitwa pola Budyšina (1813). Zjednoćene wójska wojowachu tu přećiwo napoleonskim wojakam. Tutón historiski podawk rysuje tež [[Jan Radyserb-Wjela]] w swojej wobšěrnej powědce "Bitwa pola Budyšina". 1815 so zwjazk šesćiměstošesćiměstow rozpušći. 1846 wotewri so železniska čara mjez Drježdźanami a Budyšinom, na kotrejžkotruž twarjachu tež Serbja - mjez nimi ludowy basnik [[Pětr Młónk]] - sobu.

Hač do lěta 1868 rěkaše město němsce Budissin, hakle potom dósta dźensniše němske pomjenowanje Bautzen. 1872 nasta tu prěnja šulska hwězdarnja w Němskej. Mjezy 1888 a 1891 twarješe so Marije-Marćina cyrkejecyrkej ("Čerwjena cyrkej"), mjezy 1897 a 1904 Serbski dom při Lawskich hrjebjach, kotryž pak so 1945 zniči. 1902 dósta Budyšin wot sakskeho krala Jurja tak mjenowane Ričelowe swisle, kotrež připrawichu so na wuchodnych swislach měšćanskeho dźiwadła.

1904 wotewri so Sakski krajny chłostanski wustaw, kotryž dósta pozdźišo přimjeno "Žołta běda". W lětomaj 1908 a 1909 natwari so Kronprincowy móst (dźensa Móst měra). 1912 zagmejnuje so něhdy serbska wjes Třělany. W lěće 1917 wopruja so 11 cyrkwinskich a swětnych zwonow brónjenskej industriji. Dwě lěće po wójnje, 1920 wotewri so Sprjewina kupjel. 1921 załoži so pod bamžom Benediktom V. biskopstwo Mišno znowa. Biskopske sydło bě Budyšin. Tachantska cyrkej sta so tak z katedralu. 1922 zagmejnuje so wjes Židow. 1928 wobnowi so křižerski procesion z BudyšinBudyšina do Radworja, kotryž bě kónc 18. lětstotka wusnył.

1933, za čas nacionalsocialistow, woswjećichu prěni króć "tysaclětny jubilej". Wuchadźišćo za to bě róčnica rozšěrjenja župy Mišno na teritorij Milčanow. 1938 dóńdźe tež w Budyšinje k pogromam přećiwo tu bydlacym židowskim měšćanam. Mnoho wobchodow so zniči, runje tak židowska modlernja na Hornčerskej hasy. 1944 nastanje wotnožka koncentraciskeho lěhwa Groß-Rosen we wagonowni. Kónc wójny wutwari so Budyšin jako "twjerdźizna", štož wuskutkowa sylniše boje wo město. Něhdźe 10 procentow bydlenskich domow z něhdźe třećinu bydlenskeje płoniny so tak zniči. Nimo toho skóncowa so 18 mostow, 35 zjawnych twarjenjow, 46 mjeńšich zawodow a 23 srěnich zawodow. W poslednich dnjach wójny padny na woběmaj stronomaj něhdźe 6500 wojakow. TežTohorunja přisadźi něhdźe 350 ciwilistow žiwjenjeswoje přisadźižiwjenje. Statistiki wo tym pak su rozdźělne.

Mjez 1966 a 1989 přewjedźe so w Budyšinje sydom festiwalow serbskeje kultury. 1969 wottorhnypotorhny so stare měšćanske dźiwadło z Ričelowymi swislemi. Tež wrota při Bohatej wěži so spotorhaja. W lětach 1973 do 1975 nastawa nowa sydlenska štwórć "Dr. Salvador Allende" z něhdźe 1500 bydlenjemi. 1974 nastanje spjaty jězor, kotrehož woda kryje tři něhdyše wsy pokryje. 1975 natwari so nowe Němsko-Serbske ludowe dźiwadło. Mjez 1977 a 1987 nastawa štwórć "Strowotna studnja" z něhdźe 5900 bydlenjemi.

Dźensa ma Budyšin 42.199 wobydleriwobydlerjow, z toho je 20.159 muskich (48 %), a 22.040 žónskich (52 %). Něhdźe 2.190 ludźi ma pódlanske bydlenje w stolicy Hornjeje Łužicy.

Budyšin ma derje zdźeržane stare město. Znata je [[Bohata wěža]], kotraž je na swoju dołhosć wo 1,44 m nachilena. Wažny twarski pomnik je tež [[Budyski hród]] (němsce: Ortenburg), kotryž steji na městnje stareho słowjanskeho hrodźišća. Tež [[Tachantska cyrkej|tachantska cyrkej]] je hódna wobhladanja. Wona je jedna z mało simultanych cyrkwjow w Němskej a wužiwa so wot katolskich a ewangelskich wěriwych zhromadnje. Tež [[Budyska radnica]] a [[Mikławšk]], na kotrymž staj mj. dr. [[Michał Hórnik]] a posledni serbski biskop [[Jurij Łusčanski]] pochowanaj, stej zajimawostce Budyšina.