Smjerdźaca

**Smjerdźaca**
Schmerlitz
	Smjerdźaca na karće Hornjeje Łužicy Smjerdźaca
	Smjerdźaca na karće Hornjeje Łužicy Smjerdźaca
gmejna:	Ralbicy-Róžant
zagmejnowanje:	1974 (do Róžanta)
wobydlerstwo:	158 (31. decembra 2023)
wysokosć:	144 metrow n.m.hł.
	51.30222222222214.215144 Koordinaty: 51° 18′ 8″ S, 14° 12′ 54″ W
póstowe čisło:	01920
předwólba:	035796
	Swjaty křiž ze serbskim napisom při Šunowskej Swjaty křiž ze serbskim napisom při Šunowskej
	wikidata: Smjerdźaca (Q160635)

Smjerdźaca (němsce Schmerlitz) je wjes ze 158 wobydlerjemi^[2] w srjedźišću hornjołužiskeho wokrjesa Budyšin. Słuša ke gmejnje Ralbicy-Róžant a leži 144 m nad mórskej hładźinu mjez Róžantom a Debricami w serbskich Delanach. Hač do lěta 1974 bě Smjerdźaca samostatna gmejna z wjesnym dźělom Łazk, po tym dźěl Róžeńčanskeje gmejny. Nadregionalnje znaty je ródna wjes ludoweho powědarja Mikławša Bjedricha-Radlubina dźensa za Smjerdźečansku rejowansku skupinu.

Geografija wobdźěłać

Smjerdźaca leži něhdźe dźewjeć kilometrow sewjerowuchodnje Kamjenca a 20 kilometrow sewjerozapadnje Budyšina při zapadnej kromje płódneje łučiny Klóšterskeje wody. Na sewjeru a zapadźe rozpřestrěwaja so wulke lěsy, kotrež wotmjezuja zdobom serbsko-katolski kraj wot ewangelskich a dźensa němskorěčnych susodnych kónčin. Wuchodnje Smjerdźaceje, pola Łazka, nadeńdźe so Łazkowski niwowy lěs, posledni přirodźepodobny dźěl rěčneje łučiny Klóšterskeje wody. Přez wjesku samu běži Pěskečanska woda, lěwy přitok Klóšterskeje wody.

Susodne wjeski su Šunow na sewjeru, Róžant na juhowuchodźe, Pěskecy na juhozapadźe a Debricy (gmejna Wóslink) na sewjerozapadźe. Wosrjedź Klóšterskeho lěsa mjez Smjerdźacej a Debricami nadeńdźe so sydlišćo Bušenka, kotrež wobsteji z dweju chěžkow. Přez Smjerdźacu wjedźe sakska statna dróha 92.

Powětrowy wobraz Smjerdźaceje

Ležownostne mjena wobdźěłać

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena w Smjerdźacej: Wumjeńki, Handrijowe chójčki, Pola šěrokich łukow, Pod štuku, W jězorach, Wowča łuka, Kamjeński jězor, Na worješcy.^[3]

Stawizny wobdźěłać

Po sydlenskich stawiznach je Smjerdźaca kulowc, kotryž je so pozdźišo do sewjerozapadneho směra wutwarił. Kubło nadeńdźe so wosrjedź wjeski a nasta prawdźepodobnje ze stareho wodoweho hroda. Prěnje historiske naspomnjenje jako sydło wěsteho knjeza Joris de Smerdacz pochadźa z lěta 1374.^[4] Hižo wot lěta 1529 wužiwa so tež dźensniša němska forma mjena. Hač do lěta 1669 měješe Worklečanske ryćerkubło ležownostne knjejstwo nad tehdy do Chrósćic zafarowanej Smjerdźacu. W tutym lěće załoži so we wsy swójske kubło, kotrež knjejstwo potom přewza.

Hač do 1. januara 1974 bě Smjerdźaca samostatna gmejna, wot lěta 1957 z gmejnskim dźělom Łazkom. W tutym lěće bu zagmejnowana do Róžeńčanskeje gmejny.

Wobydlerstwo wobdźěłać

Dwurěčna wjesna tafla Smjerdźaceje

W lěće 1884 měješe wjes po Mukowej statistice 108 wobydlerjow, kiž běchu bjez wuwzaća Serbja.^[5] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot 92,4 %.^[6] Katolscy Smjerdźečenjo słušeja dźensa k Ralbičanskej wosadźe swj. Katyrny, ewangelscy chodźa do Smječkec (prjedy do Wóslinka).

Kulturne pomniki wobdźěłać

K připóznatym kulturnym pomnikam w Smjerdźacej słušeja kamjentny pokutny křiž při wotbóčce do Łazka, kamjentnej pućnikaj (při křižowanišću na sewjernym kóncu wsy a při Šunowskej wotbóčce), swjaty křiž z lěta 1859 před Šunowskej čo. 4 a zornowcowy podstołp křiža z lěta 1860 při južnym kóncu wsy.

Wosobiny wobdźěłać

Mikławš Bjedrich-Radlubin

Michał Bjedrich (1855–76) – basnik
Mikławš Bjedrich-Radlubin (1859–1930) – ludowy powědar, spisowaćel, farar

Literatura wobdźěłać

Cornelius Gurlitt: Schmerlitz. W: Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler des Königreichs Sachsen. 35. Zwjazk: Amtshauptmannschaft Kamenz (Land). C. C. Meinhold, Dresden 1912, str. 317.

Žórła wobdźěłać

↑ staw: 31. decembra 2023; am-klosterwasser.de
↑ staw: 31. decembra 2023; am-klosterwasser.de
↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 23 (digitalizat).
↑ Smjerdźaca w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 100. → wšě wjeski
↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 252. [145 wobydlerjow, z nich 90 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 0 z pasiwnymi, 44 serbskich dźěći a młodostnych, 11 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

Wotkaz wobdźěłać

Commons: Smjerdźaca – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Wjesne dźěle Ralbic-Róžanta

[1] staw: 31. decembra 2023; am-klosterwasser.de

[2] staw: 31. decembra 2023; am-klosterwasser.de

[3] Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 23 (digitalizat).

[digit-4] Smjerdźaca w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

[5] Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 100. → wšě wjeski

[6] Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 252. [145 wobydlerjow, z nich 90 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 0 z pasiwnymi, 44 serbskich dźěći a młodostnych, 11 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]