Hórska wólša
| |
| Łopjena hórskeje wólše (Alnus incana) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Rosidy Eurosidy I | |
| rjad: | (Fagales) |
| swójba: | Brězowe rostliny (Betulaceae) |
| ród: | Wólša[1][2] (Alnus) |
| družina: | Hórska wólša |
| wědomostne mjeno | |
| Alnus incana | |
| (L.) Moench | |
Hórska wólša (Alnus incana, syn.: Betula alnus L. var. incana L.) je štom ze swójby brězowych rostlinow (Betulaceae).
Wopis wobdźěłać
Hórska wólša je štom abo wulki kerk, kotryž docpěwa wysokosć wot 20 (10-25) m.
Króna je njeprawidłownje kehelojta. Hałuzy zwjetša horje sahaja. Młode hałuzy su oliwozelene do swětłobrune, lochko kosmate ale nic lěpjate.
Skora je hładka a swětłošěra abo běłošěra.
Rostlina nabohaćuje dusyk z pomocu dusyk zwjazowacymi hribami, z kotrymiž je wólša žiwa ze symbiozu.
Łopjena wobdźěłać
Zymske pupki su dołhojće-jejkojte, čerwjenobrune, docpěwaja dołhosć wot něhdźe 8 cm a su hač do 5 mm dołho stołpikate.
Łopjena su měnjate, jejkojto-eliptiske, poněčim přikónčene, dwójce rězane na delnim boku šěrozelene a 2-3 cm dołho stołpikate. Wone docpěwaja dołhosć wot 4 hač do 10 cm a w nazymje njepřebarbja.
Kćenja wobdźěłać
Kćěje wot februara (měrca) hač do apryla. Micki so před łopjenami jewja. Muske micki su načerwjeń brune, steja po třoch hač po pjećoch a docpěwaja dołhosć wot 7 hač 10 cm. Žónske micki su sedźace a docpěwaja wulkosć wot 3 hač 5 mm.
Płódnistwa wobdźěłać
Płódnistwa su hablojte, jejkojte, wodrjewjace, ćmowobrune a docpěwaja dołhosć wot 13 hač do 16 mm a šěrokosć wot 10 mm. Bóčne płódnistwa su krótko stołpikate abo sedźace. Worjechi docpěwaja wulkosć wot 2 hač do 3 mm a njesu na boku wuske křidleška. Płody wot septembra hač oktobra zezrawja.
Stejnišćo wobdźěłać
Rosće w łučinowych lěsach, na hórskich rěčkach a alpowych rěkach. Wutraje a suche a mokre stejnišća. Preferuje wutkate a bazowe, často wapnite, hlinjane, šotrowe a šćerkowe pódy.
Rozšěrjenje wobdźěłać
Rostlina je w sewjernej a srjedźnej a wuchodnej Europje, južnje hač do srjedźneje Italskeje a Balkanskeje połkupy a wuchodnje hač do Kawkaza rozšěrjena.
Poddružiny wobdźěłać
Nimo w Europje domjaceje nominatoweje formy, so sćěhowace tři taksony často jako poddružiny wot Alnus incana wobhladaja. přirjadowanje je tola diskutowane, poddružiny buchu wot někotrych awtorow jako swójske družiny zastopnjowane, zdźěla tež jako wariety.
- (němsce Färber-Erle, Alnus incana subsp. hirsuta bzw. Alnus hirsuta, synonym: Alnus tinctoria)[3]
- Cuza wólša (němsce Runzelblättrige Erle; Alnus incana subsp. rugosa bzw. Alnus rugosa)[4]
- Alnus incana subsp. tenuifolia[4]
Nóžki wobdźěłać
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 564.
- ↑ W internetowym słowniku: Erle
- ↑ Alnus hirsuta, Na stronje Flora of North America. www.eFloras.org, wotwołany dnja 28. januara 2010 (jendź.)
- ↑ 4,0 4,1 Alnus incana, Na stronje Flora of North America. www.eFloras.org, wotwołany dnja 28. januara 2010 (jendź.)
Žórła wobdźěłać
- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strona 134 (němsce)
- Ulrich Hecker: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, strona 114 (němsce)
- Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, strona 88 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 400 (němsce) pod Schwarzerle (łučna wólša (Alnus glutinosa)) jako podobna družina
- Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 434 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
